1. Czym zajmuje się komparatystyka? Wskaż główne kierunki badań.
Komparatystyka – badanie literatury wykraczające poza granice jednego kraju i badanie związków między literaturą a innymi dziedzinami wiedzy, takimi jak sztuka (malarstwo, rzeźba, architektura, muzyka), filozofia, historia i nauki społeczne (polityka, ekonomia, socjologia), nauka, religia itp.
W zależności od poglądów komparatystyka uznawana jest za naukę pomocniczą (gałąź historii literatury: Etiemble, Carré) lub niezależną.
Koncepcja dziedziny pomocniczej: k. to dział nauki o literaturze, którego nie byłoby bez porównywania (swoista metoda badawcza komparatystyki).
- Jej początki sięgają początku XIX w. W 1816 r. we Francji ukazała się antologia przeznaczona dla wykładowców literatury zatytułowana Cours de littérature comparée Noela i La Place’a.
W Polsce termin pojawił się już w 1821 r. za sprawą Ludwika Ossolińskiego.
- E. Kasperski: komparatystyka jest metanauką, jest interpretacją i reinterpretacją nagromadzonej wiedzy o literaturze i kulturze
- definicja Van Tieghema – komparatystyka to badanie porównawcze dwóch literatur
- definicja Remaka: komparatystyka to badanie literatury wykraczające poza granice jednego poszczególnego kraju i badanie związków między literaturą z jednej strony a innymi dziedzinami wiedzy i świadomości, takimi jak sztuka (malarstwo, rzeźba, architektura, muzyka), filozofia i nauki społeczne (np. polityka, ekonomia, socjologia), nauka i religia; krótko mówiąc – porównywanie jednej literatury z inną albo z innymi i porównywanie literatury z innymi sferami ekspresji humanistycznej
Celem porównywania jest oczywiście poznanie:
- ugruntowanie dotychczasowego poznania
- wykrywanie w literaturze zjawisk ogólnych
- synteza wiedzy o literaturze w kontekście międzynarodowym
Narzędzia / metody: komparatystyka nie posługuje się jedynie porównaniem, konieczność posługiwania się narzędziami historycznoliterackimi i krytyki literackiej. Komparatysta powinien być erudytą (obeznanym z socjologią, historią i polityką) – Etiemble.
Cechy komparatystyki:
- ma do czynienia z wieloma literaturami, wzajemnie wpływającymi na siebie i powiązanych ze sobą
- pojmuje literaturę narodową jako produkt interakcji
- kształtuje także nowy przedmiot poznania – literaturę powszechną
Kierunki badań:
- badanie źródeł, wpływów i zależności w literaturze (podejście pozytywistyczne)
- badania obejmujące pewne całości kulturowo literackie (dzieła wyrastające ze wspólnego podłoża kulturowego, mające wspólne źródło), w tym badanie związków genetycznych zachodzących pomiędzy poszczególnymi utworami lub grupami utworów; analiza zależności typologicznych
- badanie relacji pomiędzy różnymi sztukami (J. Tazbir: komparatystyka nie jest monopolem badaczy dziejów literatury); zabiegom komparatystycznym mogą być poddawane wszystkie teksty literackie i kultury (w ujęciu interdyscyplinarnym), niezależnie od tego na jakim gruncie kulturowym, gdzie i kiedy powstały
dwie koncepcje w dzisiejszej komparatystyce: 1. nacisk na ujęcie historyczne, tzn. na poszukiwanie płaszczyzny porównawczej dla faktów i zjawisk częściowo paralelnych, zaistniałych w tym samym momencie dziejowym; 2. postulat ujęcia ponadczasowego; ważna ich esencjalna jedność, istnienie elementów, które pozwalają je w sposób zasadny zestawić i porównać.
2. Szkoły komparatystyczne, ich charakterystyka i przedstawiciele.
Szkoła francuska (historyczna, pozytywistyczna, genetyczna)
- dominowała do II wojny światowej
- powstała na bazie badań pozytywistycznych
- rzetelne badanie historyczne kluczem do analizy dzieła
- posługuje się kategorią wpływu – czyli jedna strona bierna, druga aktywna (wpływająca) i to ona jest nobilitowana; jedna z porównywanych literatur uznawana za dominującą
- w centrum badań nie są utwory, ale to, co pomiędzy nimi zachodzi – „wpływologia”
- badania: źródeł i wpływów, literackich i osobistych kontaktów między pisarzami różnych narodowości, roli podróżników i pośredników w kontaktach międzynarodowych, śledzenie losów i recepcji dzieła autora w literaturach innych narodów
- pomijanie dziedzin innych niż literatura
Szkoła amerykańska (ahistoryczna)
- odpowiedź na szkołę francuską
- Wellek (1958) – krytyka historyzmu i podejścia pozytywistycznego w badaniach komparatystycznych
- komparatystyka powinna ukazywać wartość dzieł
- posługuje się kategorią zależności, nie wpływu – zakłada więc równorzędność obu stron; wyjście poza dominację jednej z literatur; wyjście poza europocentryzm
- badanie związków nie tylko pomiędzy literaturami, ale pomiędzy wszystkimi dziedzinami sztuki
- porusza zagadnienia estetyczne
Poszczególne szkoły:
- strukturalna – Jakobson: dzieło jest realizacją modelu istniejącego poza dziełem, nie jest ono wartościowe samo w sobie, ale jako uobecnienie pewnego modelu teoretycznego
- szwajcarska szkoła hermenutyczna – Jost: komparatystyka jako filozofia kultury
- rosyjska szkoła komparatystyczna – Żyrmunski: ożywienie metody historycznej; w jego teorii aspekt historyczny wiązał się z estetycznym; literaturę pojmował jako system, historię literatury jako zespół procesów; kładł nacisk na wielospektową złożoność poszukiwań
- estetyka recepcji – Jauss: historia literatury nie jest zwykłym następstwem faktów literackich, ale wzajemnym oddziaływaniem między dziełem i jego odbiorcą
- semiotyka – Łotman: pojmowanie każdego przejawu kultury jako znaku prowadzi do badań interdyscyplinarnych; umożliwia opracowanie języka wspólnego dla literatury i innych sztuk
- komparatystyka antropologiczna
- komparatystyka socjologiczna
- komparatystyka psychologiczna
- postmodernistyczne: dekonstrukcjonizm, feminizm, postkolonializm
René Etiemble w artykule Porównanie to jeszcze nie dowód (zarówno ten artykuł, jak i René Welleka wygłoszony był na jakiejś komparatystów w Chapel Hill (USA) w 1958 roku; „Pamiętnik Literacki” 1968, z. 3, s. 311-332) mówi o dwóch szkołach: szkole francuskiej i szkole amerykańskiej.
szkoła francuska
szkoła amerykańska
Przedstawiciele
René Etiemble (? – jest za historyzmem, ale wie, że on nie wystarczy; jednocześnie twierdzi, że odrzucenie historyzmu nie może prowadzić do czystego estetyzmu), H. Remak
René Wellek, Erich Auerbach, Friedrich
czas oddziaływania
dominacja do II wojny światowej
odpowiedź na „szkołę francuską” à rozwój po 1945 r.
Stanowisko
podejście empirystyczne i pozytywistyczne (historyzm)
krytycyzm (krytyka literacka) – lit. por. to nie badanie związków faktycznych, ale ukazywanie wartości dzieł;
stanowisko antypozytywistyczne: antyhistoryzm, antyfaktualizm;
Założenia
- dzieł nie powinno się traktować jako czystych (fr. puré), „bez domieszek” i szczelnych, hermetycznych (fr. hermétique) -
formy, wątki, motywy wędrują w czasie (koncepcja zaczerpnięta z Weltliteratur Goethego, pyt. 56). to wędrowanie wpływa ożywczo na kreację, więc dzieła nie powinny być rozważane, interpretowane w oderwaniu od tego
- źródła i wpływy pomiędzy w różnych dziełach, które należy odkrywać i badać
- koncepcja dzieła sztuki Welleka: warstwowa struktura znaków i znaczeń, całkowicie różna od procesów mentalnych autora w okresie tworzenia, a więc i od wpływów, które mogły kształtować jego myśl
- inspiracja dla szkoły amerykańskiej: ponadnarodowe wizje Goethego i Posnetta (Comparative literature 1886)
preferowane metody i badania
- metoda historyczna (autor: Lanson): rzetelne poszukiwanie historyczne kluczem do analizy dzieła
- badania struktury
- bardziej intensywne badania w dziedzinie stylistyki, wersyfikacji i prozodii porównawczej
- porównawcze badanie obrazów poetyckich
- porównawcze studia przekładu (pełny model eksplikacji porównawczej: kilka przekładów tego samego dzieła)
- NIE badaniu źródeł i wpływów (przeciw historyzmowi) do ślepej uliczki doprowadził Van Tieghem, poprzednicy i następcy, którzy pojmowali wiedzę o literaturze w kategoriach XIX-wiecznego pozytywistycznego faktualizmu
- stanowisko antypozytywistyczne, w rzeczywistości Wellek sam posługiwał się pozytywistyczno-scjentystycznym rozumieniem komparatystyki: wymagał od niej ścisłej metody i określoności przedmiotu (ideał obiektywizmu nauki)
Postulaty
Camea_Lidii_P