1660 Cudnów.pdf

OD AUTORA

Wojna między Rzecząpospolitą a państwem moskiewskim

rozpoczęła się wiosną 1654 r. Główny korpus wojsk moskiew

skich z carem Aleksym Michajłowiczem pomaszerował na

Litwę, na Ukrainę zaś wysłano kniazia Aleksego Trubeckiego.

Miał on wspierać wojska kozackie hetmana Bohdana Chmiel

nickiego, który 15 stycznia 1654 r. w Perejasławiu złożył wraz

ze swym wojskiem przysięgę na wierność carowi.

Powody wypowiedzenia wojny Rzeczypospolitej przez Alek

sego Michajłowicza po czterech latach wahań były oczywiste.

Chodziło przede wszystkim o przekreślenie traktatu polanow-

skiego, o którym historyk polski Wiktor Czerniak pisał, że

„ciążył dumnej sąsiedzie Polski, niby kamień na piersiach

złamanego chorobą człowieka". Trudno się temu dziwić,

przecież w wyniku tego traktatu państwo moskiewskie utraci

ło łącznie około 75 000 km 2 i musiało zapłacić sumę 200 000

rubli tytułem zwrotu kosztów wojny. Z takimi stratami do

prawdy trudno się pogodzić.

Rosjanom - a przynajmniej części społeczeństwa - przy

świecała też niewątpliwie chęć rewanżu za tzw. polską gos

podarkę na ziemiach państwa moskiewskiego w czasach „wie

lkiej smuty". Działalność Polaków w korpusach interwencyj

nych i armiach kolejnych Samozwańców zapisała się bowiem

krwawymi zgłoskami, o czym świadczą kloniki i pamiętniki,

a także wypowiedzi wybitnych Rosjan.

Głównym teatrem działań wojennych w 1654 r. była Litwa

i tam też doszło do najistotniejszych, niestety niekorzystnych

dla Rzeczypospolitej rozstrzygnięć. Nie przygotowane należy

cie, źle wyposażone i zbyt słabe liczebnie wojska litewskie nie

były w stanie stawić skutecznego oporu oddziałom nieprzyja

cielskim i do połowy 1655 r. większość ziem litewskich

znalazła się w rękach moskiewskich. W tej sytuacji car uznał,

że ostatecznie rozwiązany został problem nie tylko ziem

ruskich zagarniętych ongi, w XII i XIII wieku przez Litwę, ale

również samej Litwy i 13 września 1655 r. ogłosił się wielkim

księciem Litwy, Białej Rusi, Wołynia i Podola.

Nieco gorzej wiodło się wojskom moskiewsko-kozackim na

Ukrainie. Armia koronna wspomagana przez Tatarów odnios

ła w styczniu 1655 r. zdecydowane zwycięstwo nad połączo

nymi wojskami moskiewskimi Wasyla Borysewicza Szere

mietiewa i kozackimi Bohdana Chmielnickiego. Zwycięstwo

to, jak wiele innych w naszej historii, nie zostało należycie

wykorzystane; tym razem przede wszystkim z winy Tatarów,

którzy dali się przekupić staremu hetmanowi kozackiemu.

Na dalszy rozwój stosunków polsko-moskiewskich ogrom

ny wpływ miała napaść Szwecji na Rzeczpospolitą. Sukcesy

wojsk szwedzkich w pierwszym okresie „potopu" zaniepokoi

ły cara i spowodowały zmianę jego stosunku do Rzeczypos

politej. Państwo moskiewskie miało bowiem do Szwecji rów

nie poważne i zadawnione pretensje, jak do Rzeczypospolitej.

Car nie chciał więc bezczynnie przyglądać się sukcesom

swego przeciwnika, tym bardziej że stwarzały one fakty

polityczne, których Rosja nie mogła zaakceptować. Należał

do nich zwłaszcza akt połączenia Litwy ze Szwecją podpisany

20 października 1655 r. przez Janusza Radziwiłła. Pojawiła

się bowiem wówczas realna groźba odepchnięcia Rosji od

Bałtyku. A przecież już od czasów Iwana Groźnego dążenie

do usadowienia się nad Morzem Bałtyckim było jednym

z głównych kanonów polityki zagranicznej Moskwy.

Pewien wpływ na wstrzymanie ofensywy wojsk moskiew

skich miało również stanowisko Krymu. Chan tatarski Meh-

med IV był mocno zaniepokojony umacnianiem się państwa

moskiewskiego kosztem Rzeczypospolitej, postanowił więc

interweniować. Już 10 listopada 1655 r. wojska tatarskie

otoczyły pod Jeziemą powracające po nieudanym oblężeniu

pułki moskiewskie i kozackie. Wojska moskiewskie zostały

wypuszczone, oczywiście po pozbawieniu ich łupów. Nato

miast z Chmielnickim chan zawarł układ zmuszający Koza

ków do zerwania z Moskwą i powrotu pod władzę Jana

Kazimierza.

Tak wyraźnej zmiany koniunktury międzynarodowej Mosk

wa nie mogła zlekceważyć. Wojska carskie zatrzymały się na

zajmowanych pozycjach. W sierpniu 1656 r. przystąpiono do

rokowań pokojowych nad rzeczką Niemieżą pod Wilnem.

W ich wyniku 3 listopada podpisano rozejm na zasadzie uti

possidetis (jak posiadacie). Dla Moskwy najważniejszy był

oczywiście punkt przewidujący wybór Aleksego Michajłowi-

cza na króla polskiego i to jeszcze za życia Jana Kazimierza,

któremu zagwarantowano dożywotnią władzę.

Jednakże w tej kwestii spotkało cara rozczarowanie. Strona

polska układ rozejmowy zawarła pod przymusem i nie miała

zamiaru skrupulatnie go przestrzegać. Korona, którą tak sku

tecznie łudzono dyplomatów carskich, służyła zresztą ówczes

nym kierownikom polityki zagranicznej Rzeczypospolitej za

uniwersalny wabik. Ofiarowano ją przecież także Karolowi

Habsburgowi w zamian za obietnicę pomocy austriackiej,

a u schyłku 1655 r. nawet Jerzemu II Rakoczemu, pragnąc

powstrzymać go od sojuszu ze Szwecją. Żadnej z tych obiet

nic - również tej złożonej pod Wilnem - nie traktowano

wówczas zbyt serio.

Punktem zapalnym w stosunkach między obu państwami

stała się też Ukraina. 27 czerwca 1657 r. zmarł nagle hetman

zaporoski Bohdan Chmielnicki, „ojciec chrzestny" klęsk, ja

kie spadły w drugiej połowie XVII wieku na Koronę i Litwę.

Po jego śmierci sytuacja na Ukrainie jeszcze bardziej się

pogmatwała, do istniejących bowiem problemów doszła za

cięta rywalizacja o władzę wśród starszyzny kozackiej.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: