35 ŚW. TOMASZ Z AKWINU - SUMA TEOLOGICZNA - TOM XXXV - SŁOWNIK TERMINÓW.pdf

(583 KB) Pobierz
SŁOWNIK ŁACIŃSKO - POLSKI I POLSKO - ŁACIŃSKI
SUMY TEOLOGICZNEJ
TOMASZA Z AKWINU
Na podstawie św.Tomasz Akwinu "Suma Teologiczna" Tom 35 - "Sownik Terminów"
- opracowa Artur Andrzejuk
Warszawa - Londyn 1998
0
 
SŁOWNIK ŁACIŃSKO - POLSKI
Dla wyróżnienia partii tekstu zastosowano następujące oznaczenia: w [nawiasach kwadratowych]
umieszczono wtrącenia tumacza, w (nawiasach okrągych) podano alternatywne wersje przekadu.
• Abolitio - zniesienie (abolicja, amnestia).
demonstrant. Abstrakcja - ma dwa znaczenia:
tj. Wedug podwójnej operacji intelektu, tj. Na
sposób komponowania i podziau: tak jak
rozumiemy, że coś nie jest w czymś innym lub
że jest oddzielone od tego; albo też na sposób
prostego i bezwzględnego rozważania, tak jak
rozumiemy jedno nie rozważając nic innego.
Matematyka wyabstrahowuje [swój przedmiot]
z t w ywa . M t i i ) zm s owo
poznawalnego, nie zaś z tworzywa (d. Materii)
poznawalnego intelektualnie, lecz (udowadnia)
dowodzi
• Abominatio - actus appetitus refugientis
cognitionem alicuius rei . Wstręt - jest aktem
wadzy pożądania, polegającym na unikaniu
poznania jakiegoś przedmiotu.
• Abortus - grave peccatum et inter maleficia
computantum; est contra naturam. Aborcja -
grzech ciężki zaliczany do zbrodni; jest
wymierzony przeciwko naturze.
[swój
przedmiot]
na
sposób
zmysowy.
• Abstractum et concretum - in divinis sunt
idem reali-ter, et differunt ratione. Concretum
substantiae ponitur in genere primo et per se,
non autem abstractum, sed tantum reductivae.
In accidentibus vero est e converso. Abstrakt i
konkret - w bogu są realnie tym samym, a
różnią się ujęte rozumowo. Konkret odnosi się
do substancji najpierw w rodzaju i istotowo (d.
Przez się), abstrakt zaś tylko przez redukcję. W
przypadościach jest natomiast na odwrót.
• Absolute dictum - intelligitur de dicto
simpliciter, sicut ens de substantia. Absolutne
(bezwzględne) nazywanie czegoś (mówienie) -
tak rozumie się mówienie wprost, tak jak
nazywanie substancji bytem.
• Absolutum - est prius relativo secundum
esse, et est posterius relativo secundum dici.
Absolut - jest najpierw ze względu na
bytowanie, a następnie ze względu na
orzekanie.
• Abulia - patrz: accidia .
• Acceptatio - wyrażenie zgody.
• Abstractio - duplex: scilicet secundum
duplicem operationem intellectus, id est per
modum composi-tionis et divisionis, sicut cum
intelligimus aliquid non esse in alio, vel esse
separatum ab eo, vel per modum simplicis et
absolute considerationis: sicut cum
intelligimus unum nihil considerando de alio.
Mathe-matica abstrahunt a materia sensibili,
non autem a materia intelligibili, sed per eam
• Acceptio - przyjęcie.
• Acceptio personarum - wzgląd na osobę
(stronniczość).
• Accessus - est prior in intentione, et
posterior in executione, quam recessus. A. Est
prior recessu ex parte moventis, sed est
posterior ex parte mobilis. Postęp (zbliżenie
1
się) - jest wcześniej w zamierzeniu a później w
wykonaniu; odwrotnie niż regres (cofnięcie
się). P. Jest przed regresem [w ujęciu] od
strony poruszającego, lecz późniejszy [w
ujęciu] od strony poruszanego.
movetur. Sexto quia virtus agentis naturaliter,
in sua actione debilitatur, propter hoc quod
simul patitur. Dziaanie (czynność) - mówi się
[tak] w dwóch znaczeniach: o dziaaniu boga i
dziaaniu stworzeń. Różnic pomiędzy
dziaaniem boga i dziaaniem stworzeń jest
sześć: [l] ponieważ te [byty] które powstają w
rzeczach naturalnych są do siebie podobne, ale
nie zawsze tak samo trwają i dlatego, aby
zachować się zgodnie z podobieństwem
gatunkowym, rodzą podobne do siebie; [2]
ponieważ dziaanie naturalnego dziaającego,
które czyni podobne do siebie jest czymś
wychodzącym od dziaającego ku
odbierającemu dziaanie, co w bogu nie ma
miejsca, ponieważ jego dziaanie jest jego
substancją; [3] ponieważ naturalny dziaający
jest jeden, ale powoduje [rzeczy] różne od
siebie, zgodnie z różnicą czynności, co w bogu
nie zachodzi, ponieważ dziaa jednym
dziaaniem; [4] ponieważ wywoane przez
dziaającego dziaanie podobne do niego nie
jest ciąge i wieczne, tak jak dziaanie boga. [5]
ponieważ dziaający naturalny zarazem
odczuwa i porusza; [6] ponieważ sprawność
dziaającego naturalnego doznaje osabienia w
swoim dziaaniu ze względu na to, że
jednocześnie odczuwa.
• Accidens - non est ens sed entis. Accidentis
esse, est inesse; id est, dependere, et
compositionem facere cum subiecto.
Przypadość - nie jest [samym] bytem, lecz
należy do bytu. Bytowanie przypadości jest
zawieraniem się (d. „ bytowaniem w"), to
znaczy zależy od podmiotu i w nim komponuje
się ze swoim podmiotem.
•
Accidentalis
-
przypadościowy
(przypadkowy).
• Accidentaliter - advenire , contingit tantum
duplici-ter: scilicet contactu, vel sicut motor
motori. Przypadościowo - dochodzić do
czegoś [można] dwojako: tj. Przez kontakt lub
tak jak poruszyciel poruszonego.
• Accidia - est taed1um bene operandi, et
tristitia de re spirituali. Acedia - jest
zniechęceniem do dobrego dziaania i
smutkiem w odniesieniu do spraw duchowych.
• Accipere - przyjmować.
• Actio immanens - dziaanie wewnętrzne.
• Acedia - patrz: accidia.
• Actio transiens - dziaanie przechodzące [w
cos innego].
• Actio - dicitur aequivoce, de actione dei et
actione creaturae. Differentiae sex inter
actionem dei et actionem creaturae: scilicet
primo ouia ea quae in rebus naturalibus
generant sibi simila, non semper eadem
manent; et ideo ut conservent se, secundum
similitudinem speciei, similia sibi generant.
Secundo ouia actio agentis naturalis qua facit
sibi simile, est aliouid egrediens ab agente in
patiens; quod in deo locum non habet, quia
eius actio est eius substantia. Tertio quia agens
naturale est unum, et tamen facit se in diversis,
secundum diversas operationes; quod deo non
convenit, quia agit secundum unam operatio-
nem. Quadro quia actio agentis sibi simile,
non est continua et sempiterna, sicut atio dei.
Quinta quia agens naturale simul patitur et
• Activus - czynny.
• Actualitas - aktualność.
• Actus - duplex: scilicet primus et secundus.
Actus primo primus est forma, sed secundo
primus est esse; secundus autem est operatio.
Akt - [jest] dwojaki, tj. Pierwszy i drugi. Po
pierwsze, aktem pierwszym jest forma, lecz po
drugie aktem pierwszym jest bytowanie
(istnienie); Aktem drugim jest dziaanie.
• Actus completus - akt zupeny.
• Actus hominis - akt czowieka.
2
• Actus humanus - akt ludzki.
• Admonitio - pertinet ad correctionem
fraternam.
Upomnienie
-
należy
do
• Actus impertectus - akt niedoskonay. Actus
incompletus - akt niepeny.
poprawiania braterskiego.
• Adoptio - ex extraneae personae in filium
vel nepo tem et deinceps legitima assumptio.
Przysposobienie (adopcja) - obcej osoby na
syna lub wnuka i następnie przyjęcie [jej]
zgodnie z prawem.
• Actus novus - akt nowy.
• Actus perfectss - akt doskonay.
• Actus personalis - akt osobowy.
• Adoratio dei - est actus latriae. Adoracja
Boga - jest aktem kultu należnego samemu
Bogu.
• Actus primus - akt pierwszy.
• Actus purus - akt czysty [o Bogu].
• Actus secundus - akt drugi.
• Adulterium - cudzoóstwo.
• Adaptatio - dostosowanie.
• Aegritudo - non est pura privatio. Sed dicit
humore inordinate dispositos. Aliouis potest
sanari ad aegri-tudine corporali, licet non
cognoscat morbum, nęć medicinam desideret,
non autem ab aegritudinem spirituali. Choroba
- nie jest czystym brakiem, lecz nazywa się tak
nieuporządkowane dyspozycje humorów. Ktoś
może wyzdrowieć z choroby ciaa, chociaż nie
wie o swej chorobie i nie pragnie leczenia;
nigdy nie dotyczy to choroby duchowej. Patrz:
sanitas.
• Addere - aliouid super alterum potest
tripliciter: scilicet naturam extraneam,
determinans reale, et aliouid rationis. Dodać -
coś do drugiego można trojako: tj. Naturę
zewnętrzną, realne zdeterminowanie i coś
rozumowego.
• Addiscere - dupliciter contingit: scilicet per
inventionem et per doctrinam. Zdobywanie
wiedzy - zachodzi dwojako, tj. Przez odkrycie
i przez naukę.
• Aequalitas - est proportio habentium unam
quantitatem. Równość - jest proporcją
mających jedną ilość.
• Additio - dodanie.
• Adiungere - przyączyć.
• Aequa tas complexio -
równowaga
• Admiratio - duo reouirit: scilicet quod
causa sit occulta, et aliquid in re videatur
repugnans. Zachwyt (zdumienie, zdziwienie) -
znajdujemy dwojaki, tj. Taki, którego
przyczyna jest ukryta oraz taki, [którego
przyczyną] jest to, że wydaje się nam, iż
dostrzegamy coś w rzeczy zaskakującego.
zożenia.
• Aequa tas mix ion s -
równowaga
poączenia [elementów].
• Aequitas - est pars iustitiae et continetur
sub epikia. Suszność - jest częścią
sprawiedliwości i zawiera się w epikei.
Epikeia, czyli nadprawość - oznacza to, że
czowiek pomija literę prawa, lecz czyni to
zgodnie ze sprawiedliwością i dobrem ogóu.
• Admixtio extranei - dupliciter potest esse:
scilicet uno modo ita quod extraneum
adiunctum solvat speciem eius cui adiungitur,
vel trahendo ad speciem suam. Domieszka
[czegoś] zewnętrznego - może zachodzić
dwojako, tj. W pierwszy sposób, także coś
zewnętrznego dodane miesza się z gatunkiem
tego, do czego zostao dodane lub na sposób
przyciągania do swego gatunku.
•
Aequivocatio
-
dwuznacznaczność,
wieloznaczność.
• Aestimatio - osąd zmysowy (mniemanie).
3
• Aestimatiya - vis aestimativa, est potentia
apprehensiva convenientis et novici. Ideo
comparatur ad appetitum sensitiwm, sicut
intellectus practicus ad voluntatem. Wadza
osądu jest wadzą pojmującą to, co dla niej
odpowiednie i nowe. Dlatego porównuje się ją
do pożądania zmysowego, tak jak intelekt
praktyczny do woli.
• Agrayatio animi - est effectus doloris.
Ociężaość duszy - jest skutkiem [uczucia]
bólu.
• Alienatio - wyobcowanie.
• Alienatio a sensibus - odejście od zmysów.
• Auquid - coś.
• Aeternitas - est interminabilis vitae, tota
simul, et perfecta possesio. Wieczność - jest
cakowitym i zarazem doskonaym
posiadaniem życia bez końca. Sw. Tomasz
przytacza dosownie określenie boecjusza z
jego „ de consolatione philosophiae" (o
pocieszeniu, jakie daje filozofia).
• Aliquis - ktoś.
• Alis - inny.
• Alius - inny (obcy).
• Allegoria - est tropus seu loquendi modus,
quo aliquid dicitur, et aliud intelligitur.
Alegoria - jest zwrotem (przenośnią), czyli
sposobem wypowiadania się, w którym coś się
mówi i coś innego się rozumie.
• A i o - animi distigui potest
quadrupliciter: Scilicet secundum proficuum et
noxium ab extrinseco vel intrinseco, totaliter
vel partialiter, intense vel remisse. Emocja - w
duszy wyróżnić [ją] można w czterech
postaciach: tj, wedug tego, co korzystne i co
szkodliwe [w odniesieniu] do tego, co
zewnętrzne lub wewnętrzne, cae lub
częściowe, gwatowne (silne, intensywne) lub
agodne (sabe, spokojne).
• Alteratio - zmiana.
• Amans - kochający.
• Amator - miośnik (kochający).
• Amb io - est peccatum oppositum
magnimitati secun-dum excessum, quia est
inordinatus appetitus honoris. Ambicja - jest
grzechem sprzeciwiającym się
wielkoduszności przez przesadę, ponieważ jest
nieuporządkowanym pragnieniem czci.
• Affirmatio - est negatio eiusdem et bodem,
et non secundum idem, possunt simul
verificari. Afirmacja. - jest negacją tego
samego przez to samo - i wedug tego samego
nie mogą być jednocześnie sprawdzane.
• Amicitia - est amor mutuae benevolentiae,
fundator
super
alioua
communicatione .
• Agens - triplex: scilicet uniyocum, analogum
et Aequivocum. Dziaający (podmiot dziaań) -
można ująć trojako, tj. Jednoznacznie,
analogicznie i równoznacznie.
Przyjaźń
-
jest
miością
wzajemnej
życzliwości,
budującej
się
na
jakimś
porozumieniu.
• Amor - est connaturalitas rei. Miość -
miość jest naturalną odpowiedniością bytów.
• Agens natukalis - dziaający zgodnie z
naturą.
• Analogia - duplex: scilicet duorum ad unum
tertium et unius ad alterum. In prima oportet
esse aliquid prius duobus, non autem in
secunda, ouae ouidem est in deo, quo nihil est
prius, non autem prima. Analogia - [stosuje
się] dwojako: mianowicie dwóch do jednego
trzeciego oraz jednego do innego. W pierwszej
powinno być coś wcześniej niż [tych]dwóch,
• Agens yoluntarius liber -
dziaający
dobrowolny.
• Agibilia - dicuntur actiones immanentes et
perficientes ipsum agens. Rzeczy
wykonywalne - nazywa się tak dziaania
wewnętrzne
i
doskonalące
samego
dziaającego.
4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin