Cywilizacja-Zydowska_Synopsis.RTF

Feliks Koneczny

Synopsis

"Cywilizacji żydowskiej"

Wydanie II (wyd. I w j. pol.) - Poznań 1999

Tłumaczenie z języka angielskiego zostało wykonane przez Ruch Narodowy.

Wydawnictwo WERS skr. poczt. 59 60-962 Poznań 22

ISBN 83-86906-80-4

Synopsis "Cywilizacji żydowskiej" Feliksa Konecznego [Synopsis of "The Jewish Civilisation" by Feliks Koneczny] został wydany w Londynie w 1975 r., w języku angielskim, przez Komitet Pośmiertnej Publikacji Prac Konecznego [Committee for Publication of Koneczny's posthumous work, c/o J.Giertych (r. 1992)].

NOTA OD WYDAWCY

[do wydania angielskiego]

Niniejsza publikacja jest przeznaczona głównie dla tych czytelników angiel­skich, którzy zapoznali się z pracą O wielości cywilizacji wnikliwego polskiego myśliciela, historyka i filozofa historii, Feliksa Konecznego (1862-1949), która w języku angielskim ukazała się w Londynie w 1962 r. opatrzona wstępem Antoniego Hilkmana oraz przedmową Arnolda Toynbee i Jędrzeja Giertycha.

Arnold Toynbee pisał o tej książce w swojej przedmowie: Jest ona jednym z kilku niezależnych od siebie studiów na dużą skalę, które w ciągu ostatnich dwóch generacji pojawiły się w różnych częściach zachodniego świata, a które dotyczy ty struktury ludzkich spraw. Koneczny podjął rozważania nad podstawowymi pyta­niami postawionymi przez naukę o cywilizacjach i doszedł do ściśle sprecyzowa­nych i cennych wniosków (...). Podchodził do swoich uogólnień z czterech punktów widzenia; z pozycji badacza historii Europy Wschodniej i Azji Środko­wej; z pozycji Polaka, rzymskiego-katolika i mieszkańca Zachodu (...). Szczęśli­wie się złożyło, ze w różnych miejscach czasu i przestrzeni pojawiła się pewna ilość my ślicieli zajmujących się ty m problemem z różnych pozycji. Szczęśliwie się także złożyło, że jeden z tych głosów był głosem polskim, jako ze Polska ma wiele do przekazania współczesnemu Zachodowi.

Tych, którzy czytali O wielości cywilizacji może zaciekawić informacja, że Koneczny rozwinął i pogłębił idee zawarte w tej książce (której polski oryginał ukazał się w Krakowie w 1935 r.) w szeregu kolejnych prac. Niektóre z tych prac, napisane po części w czasie II Wojny Światowej, a nawet po jej zakończeniu, nie mogłyby zostać wydane w Polsce. Dopiero teraz (w 1973 i 1974 r.) stało się możliwe pośmiertne wydanie w języku polskim.

Książka streszczona tu w języku angielskim. Cywilizacja żydowska, została napisana w latach 1934-1945. Jej autor był twórcą oryginalnej koncepcji rozwoju stosunków międzyludzkich na przestrzeni wieków. Głównym wkładem autora do tych badań są obserwacje, że cywilizacje należy klasyfikować przede wszy­stkim w oparciu o ich stosunek do etyki; że nikt nie może przynależeć do dwóch cywilizacji i że cywilizacje oddziałujące na siebie wzajemnie są w istocie niezdolne do stopienia się w jedność.

Koneczny uważał tak zwaną cywilizację łacińską za wyróżniającą się i stojącą wyżej pod wieloma względami. W jej obrębie etyka (siły duchowe) rządzi wszystkimi aspektami życia, nawet sprawami państwowymi. Etyka jest źródłem praw, które są formułowane a posteriori przez przedstawicieli narodu w oparciu o to, co uważają za sprawiedliwie bądź niesprawiedliwie, to jest w oparciu o doświadczenie. Siły fizyczne zatem (państwo) są powołane do wcielenia w życie praw, a nie do ich formułowania. W innych cywilizacjach etyka wywodzi się z praw formułowanych a priori. A zatem tylko w cywilizacji łacińskiej pozycja wobec państwa jest usprawiedliwiona i uznana za moralną. Cywilizacja łacińska wyróżnia się także pod innymi względami. Stworzyła pojęcie narodu jako war­tości duchowej, wprowadzając rozróżnienie między obywatelstwem a narodo­wością. Można na kimś wymusić obywatelstwo lecz nie narodowość, poczuwanie się do której wymaga wyboru moralnego. W Rzymie po raz pierwszy stworzono prawo publiczne, ostro i zasadniczo oddzielone od prawa prywatnego, a zatem tylko w cywilizacji łacińskiej jest możliwy rozwój uformowanego społeczeństwa nie będącego już niezróżnicowanym skupiskiem ludzi. Poczucie i kontrola czasu rozwija się głównie w cywilizacji łacińskiej, co pozwala na uświadomienie sobie istnienia łączności między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością, oraz uświadomienie sobie odpowiedzialności za przejęte dziedzic­two.

Wszystkie kraje, które w okresie średniowiecza używały języka łacińskiego należą zasadniczo do cywilizacji łacińskiej, choć Europa była też poddawana wpływom innych cywilizacji. Cywilizacja turańska (pochodząca od koczowni­czych Mongołów) przyjęła się w Rosji - w tej cywilizacji przywódca jest źródłem wszelkiego prawa i stoi ponad etyką. Cywilizacja bizantyjska, która przejęła pewne hellenistyczne i orientalne tradycje czasów przedchrześcijańskich, znaj­dowała się w ciągłej walce z cywilizacją zachodniego chrześcijaństwa i przewa­żała w wielu krajach europejskich, w tym w Niemczech. Według jej pojęć państwo jest źródłem praw, a zatem polityka nie podlega etyce. Wreszcie cywi­lizacja żydowska przeniknęła całą Europę i wszędzie wycisnęła swoje piętno. W tej cywilizacji źródłem praw jest Pismo Święte i komentarze do niego, zaś etyka jest podwójna - inna względem współwyznawców, a inna względem gojów.

Po sformułowaniu swoich poglądów na temat, na czym cywilizacje się opierają i jak je można klasyfikować, Koneczny przystąpił do rozwijania swoich myśli o znaczeniu etyki w tworzeniu cywilizacji w książce Rozwój moralności (Lublin 1938 r.). Następnie opracował szczegółowe studia dwóch cywilizacji, bizantyj­skiej i żydowskiej, a na koniec przygotował ogólne podsumowanie swoich myśli o filozofii historii w nie wydanej jeszcze [wydanej w 1982 r.] pracy Prawa dziejowe.

Tom I

CZTERY RELIGIE

I. O źródłach biblijnych

Studia biblijne św. Hieronima, których owocem stała się wersja łacińska znana jako Vulgata, poprzedziły powstanie najstarszej znanej wersji hebrajskiej, Ma-sory, na której opiera się wersja protestancka. Samemu nie będąc badaczem Biblii, autor opiera się na Vulgacie]ako na pierwszej wersji. Rzymsko-katolicki Kościół wierzy, że Biblia była natchniona przez Boga, lecz nie podyktowana przez Niego, podczas gdy żydzi i protestanci raczej uważają, że jest ona słowem Bożym w dosłownym rozumieniu. W następstwie tego Rzym dozwala i organi­zuje krytyczne studia biblijne, które podają w wątpliwość wiele z historycznej i ludzkiej zawartości Ksiąg. Autor zgadza się z takim podejściem do sprawy.

II. Pomiędzy monolatrią a monoteizmem

Wszystkie semickie narody miały wspólnego Boga (Elohim, po arabsku EL), Stwórcę świata opisanego w Księdze Rodzaju, lecz kiedy żydzi mówią o Jahwe, myślą o bogu Abrahama i Jakuba, izraelskim bogu, który zawarł przymierze z narodem wybranym, żydami, który obiecał swojemu narodowi chwałę, swój gniew zaś skierował przeciw jego wrogom i ich bóstwom. Ten bóg należący tylko do jednego narodu jest monolatryczny a nie monoteistyczny. Biblia obfituje w dowody tego, że żydowska myśl religijna wahała się między monoteizmem, monolatrią i politeizmem. Ten ostatni, będący nie żydowskiego pochodzenia, ostatecznie znikł na wiek przed narodzeniem Chrystusa w wyniku silnego naci­sku ze strony Proroków. Chrześcijaństwo przyjęło monoteistyczne, uniwersalne elementy Starego Testamentu, podczas gdy cywilizacja żydowska opiera się na monolatrii.

III. Sakralność cywilizacji

Dwie cywilizacje sakralne, bramińska i żydowska nigdy nie oddziaływały na siebie, a jednak mają wiele wspólnego (rozumowanie a priori, ekskluzywność, idee o nieczystości mięsa, podejrzliwość wobec “świeckiej" nauki) co mogłoby wskazywać, że te cechy są właściwe cywilizacjom sakralnym. Sakralność nie może ewoluować, musi być oparta na niezmiennych regułach, a kiedy zaczyna wpływać na wszelkie przejawy życia, wynikiem tego staje się stagnacja. Hindus chodzi, siedzi, pije, je, pracuje i śpi w sposób religijny - i tak też robi żyd. Biblia obfituje w “boskie" przykazania dotyczące spraw świeckich. Prawo żydowskie nie jest oparte, jak prawo rzymskie, na doświadczeniu, lecz na Piśmie Świętym, które jest ustawicznie studiowane w celu uzyskania z niego odpowiedzi na wszystkie kwestie. A zatem żydowska etyka oparta jest na Prawie, a nie prawo na etyce. Ekskluzywność odnosi etykę tylko do narodu wybranego. W stosunkach z nie-żydami kodeks etyczny przestaje obowiązywać.

IV. Struktura społeczna

Początkowo struktura społeczna u koczowniczych Żydów rozwijała się w sposób naturalny jako odpowiedź na okoliczności zewnętrzne. Mojżesz jednak ustalił tę strukturę sakralnie i od tego czasu jest ona sztucznie zachowywana bez zmian, wbrew naturalnym dążeniom. Ilość plemion, podział ziemi, zasady dzie­dziczenia, przekazywanie przywództwa, struktura rodzinna i sądownictwo są ustalone raz na zawsze. Dwa pokolenia po Dawidzie królestwo żydowskie rozpadło się na dwie części, znaczenie królów zmalało, zaś władza przeszła w ręce kapłanów (teokracja).

V. Golus starożytności

Najpierw Izrael, a potem Judea uległy kolejno Asyrii i Babilonowi, Żydzi zostali rozproszeni i od swoich zdobywców nauczyli się handlu. Kiedy władca Persji, Cyrus, pozwolił im wrócić do Palestyny, tylko nieliczni gorliwcy religijni tak uczynili, jako że życie w diasporze okazało się łatwiejsze. Ich przynoszący im zyski udział w międzynarodowym handlu, stał się czymś trwałym, najpierw pod panowaniem Babilonu, później Grecji, Arabów, a wreszcie w postępowej dziewiętnastowiecznej Europie. Z przyczyn demograficznych stał się trwałą koniecznością, której efektem jest penetracja przez Żydów wszystkich części cywilizowanego świata. Z dobrobytem nadeszło zainteresowanie wiedzą po­wszechną, ale kontakt z greckimi i egipskimi prądami monoteistycznymi nie doprowadził do zaakceptowania przez żydów uniwersalnego Boga, ponieważ dbali oni dokładnie o zachowanie swojej monolatrycznej ekskluzywności. Z uniwersalnej wiedzy przejęli Żydzi tylko to, co dało się odnieść do zawartości Prawa. Zhellenizowali się tylko pod względem językowym.

Gdziekolwiek się osiedlali, również w starożytnym Rzymie, byli początkowo podziwiani za swój monoteizm i operatywność, ale wkrótce, kiedy wychodziła na jaw ich monolatryczna ekskluzywność, stawali się pogardzani za swoją nienawiść do rasy ludzkiej, za brak wynalazczości, za uchylanie się od płacenia podatków i od służby wojskowej, za przekupność. Doszło do prześladowań. Żydowskie powstania wybuchały zawsze w obronie ich prawa do sakralnej ekskluzywności. Po zniszczeniu Jerozolimy wprowadzono codzienną modlitwę o powrót z diaspory, ale sama diaspora jest o ki łka wieków starsza. Żydzi osiedlali się we wszystkich cywilizowanych krajach, ale nigdy nie byli pionierami wśród prymitywnych ludów, takimi jak Fenicjanie, Grecy czy Rzymianie.

Żydzi monoteistyczni przyjęli chrześcijaństwo i język łaciński. Wykluczono ich z monolatrycznej, greckojęzycznej społeczności żydowskiej i poddano prze­śladowaniom. Talmud rozwinął się jako ochrona sakralności żydów w diasporze.

VI. "Talmud" i karaimstwo

Saduceusze uznawali tylko Pięcioksiąg, podczas gdy Faryzeusze uważali, że tradycja zawiera także prawdy objawione i z tego względu włączyli do świętych Ksiąg komentarze do praw powstałe między I wiekiem przed Chrystusem a 189 A.D., znane jako Miszna. Szybko Miszna okazała się niewystarczająca i rabini, mężowie uczeni w prawie, napisali do niej komentarz - Gemare. Miszna i Gemara stanowią Talmud. Talmudbyt następnie komentowany, a te komentarze służyły jako podstawa dla dalszych komentarzy. W taki sposób nauka żydowska rozwijała się w ciągu wieków. Nie powstało nic nowego, a jedynie interpretacje Prawa obejmujące wszystkie sytuacje życiowe, zawsze w imieniu Prawa i pod karą grzechu.

Prąd saducejski przetrwał, karaimi to tacy żydzi, którzy nie uznają Talmudu, którzy wszystkie komentarze opierają jedynie na Pięcioksięgu. Wyemancypowa­li oni swoje kobiety, brali udział w świeckiej nauce (pod rządami Arabów), często przejmowali monoteistyczną uniwersalność Arabów, używali języka arabskiego dzięki czemu stali się szerzej oczytani i wzmocnili się, podczas gdy talmudyści pisali tylko w języku aramejskim. Kiedy ostatecznie talmudyści zaczęli pisać w języku arabskim w IX wieku, rozpoczął się złoty okres nauki żydowskiej. Trwając w jedności talmudziści zepchnęli w cień karaimów rozdrobnionych na wiele sekt, stosujących odmienne interpretacje Prawa. Szczątkowe społeczności karaimów nadal istnieją.

Polemiki z karaimami przyczyniły się do pogłębienia znajomości samego Prawa, które dotychczas spoczywało w cieniu Talmudu. Ostatecznie Majmonides przygotował i wydał uproszczoną wersję Talmudu, Miszne Torę, która pomijała, choć nie odrzucała, wiele z oryginału. Zaczęły mnożyć się nowe komentarze i powstały streszczenia. Jednym z nich jest Swichan Aruch.

VII. "Swichan Aruch"

Streszczenie znane pod nazwą Swichan Aruch stało się najbardziej znane i ogólnie uznawane za obowiązujące dla talmudycznych żydów. Nie jest ono wcale krótkie, ani pozbawione chaotycznego układu Talmudu. Odkąd zostało przetłu­maczone na język niemiecki daje ono najlepszy wgląd w myśl żydowską. Autor przedstawia próbki zawartości Swichan Aruch — przykłady zasad, których sto­sowania w życiu Szulach wymaga od przestrzegających go żydów; zasad bardzo specyficznych i bardzo wymagających, przypisujących wszystkim czynnościom sakralne znaczenie. Nawet to streszczenie Talmudu zawiera wiele setek tysięcy reguł. Jest ono o tysiąc lat młodsze niż Talmud, lecz nadal w pełni monolatryczne.

VIII. Kabała

Myśl żydowska, zarówno monoteistyczna jak monolatryczna, opierała się na kreacjonizmie i skutecznie przeciwstawiała się azjatyckiemu emanatyzmowi, z którym często się stykała. Dopiero na przełomie IX i X wieku neoplatonizm wszczepił w myśl żydowską emanantyzm. Mesjanistyczne obietnice chwały Izraela wydawały się odległe i niemożliwe do spełnienia przy takiej ilości grzechów, którą wyszczególnił Talmud i dlatego nowe idee, sugerujące, że te obietnice mogą być spełniane cząstkowo w postaci cudów, stały się pociągające. Władza nad materią za pośrednictwem złych duchów była filozofią dobrze przyjmowaną przez masy. Studia nad boskim znaczeniem hebrajskiego alfabetu i imienia Boga - JHWH, badanie atrybutów Boga, przerodziły się w naukę okultystyczną (obecnie uprawianą także przez masonów). Gra świętymi literami, demonologia, zaklęcia, opisy Boga, jak również gnostyczne idee, stworzyły złożony system opisany w księgach kabały: Sefer Jesirah i Zohar. Ta druga wywarła wpływ na myśl chrześcijańską. Niektórzy uważali, że “trójca kabalistyczna" odzwierciedlała pewne dążenie w kierunku chrześcijaństwa. Alchemicy i astrologowie zajmowali się wszyscy Kabałą, która rozrosła się poza judaizm. Żydowscy astrologowie, oficjalnie potępiani za nieprawowierne praktyki, istnieli od czasów babilońskich, a ich rozkwit jako sekty kabalistycznej nastąpił w XV, XVI-wiecznej Moskwie.

Przyjmowano, że Mesjasz pojawi się określonego dnia po upadku Rzymu (najpierw cesarskiego a później chrześcijańskiego). Za każdym razem po nie sprawdzeniu się przepowiedni pora nadejścia Mesjasza była przesuwana w oparciu o jakąś nową interpretację hebrajskich liter. Nadejście Mesjasza miało być poprzedzone pojawieniem się mesjanistycznych mężów. Sabbataj Cewi (1626-1676), który w Turcji głosił kabałę bez Talmudu, formalnie przeszedł na islam lecz nadal miał wielu żydowskich stronników i zapoczątkował dynastię mesjanistycznych mężów, której ostatnim przedstawicielem był Jakub Frank żyjący w XVIII-wiecznej Polsce. Najbardziej oddanych i licznych zwolenników zdobyła kabała w XVIII-wiecznej Polsce i Litwie. Wielu podejmowało surową pokutę i modliło się o wczesne nadejście Mesjasza. Salomon Majmon (1754-1800), kabalistyczny uczony, pisał w języku niemieckim. Autor przytacza przy­kłady jego zagmatwanego rozumowania.

IX. Pylpul i chasydyzm

Chasyd znaczy pobożny i grupy przybierające takie miano byty znane od starożytności ale nie mają one żadnego historycznego związku z sektą założoną przez Juda Chasida w Polsce w końcu XVII wieku. Ta sekta jest odroślą gnozy opartą o dążenie do zapanowania nad siłami nadprzyrodzonymi a nawet do narzucania Bogu woli człowieka. Jest ona pochodną kabały.

Sto lat wcześniej Jakub Polak rozwinął system talmudycznej kontemplacji połączonej z wykonywaniem określonych ruchów ciała, znanej jako “pylpul". Chasydyzm przejął pylpul i go rozwinął. Modlitwa stała się radosną czynnością, połączoną z tańcem itp., prowadzącą do ekstazy. Było to odżyciem tańców rytualnych, do których później dopuszczono także kobiety. Bogu przypisano dwoistość płciową. Wierzono w wędrówkę dusz.

Na Litwie, będącej ośrodkiem nauki hebrajskiej, talmudziści potępili chasy­dyzm, który przeniósł się na zachód. Chasydzi zdominowali żydowskie społecz­ności w Polsce centralnej.

Jak zatem widać, istnieje cztery lub pięć religii żydowskich: