dar-trzynastej-wrozki,63.pdf

TO NIE BAJKA ÂPIÑCA KRÓLEWNA

Z Katarzynà Miller

rozmawia Tatiana Cichocka Ilustracja Joanna Szachowska

Dar trzynastej

wró˝ki

„Âpiàca królewna” opisuje to, co nasza kultura robi

z kobietà. Nie pozwala jej dorosnàç. Zatrzymuje

w rozwoju. Kobieta nie decyduje o sobie,

nie bierze ˝ycia w swoje

r´ce. Ma byç bierna,

czekaç. Pytanie,

kto jà obudzi

– DwanaÊcie i trzynaÊcie to symboliczne liczby. DwanaÊcie jest miesi´cy

w kalendarzu słonecznym, trzynaÊcie w ksi´˝ycowym. Kulturowo trzynastka

jest liczbà zwiàzanà z kobietà.

– Kobieta jest kojarzona z ksi´˝ycem, poniewa˝ nasz cykl mie-

siàczkowy jest z nim nieodłàcznie zwiàzany. Kobieta to noc, tajemni-

ca, m´˝czyzna to król słoƒce. Wybranie dwunastki jest symbolicz-

nym przyło˝eniem m´skich wyobra˝eƒ i wymagaƒ do dziewczynki.

– Co to oznacza?

– Trzynasta wró˝ka przynosi w darze krew, królewna ma si´

ukłuç wrzecionem. Symbolicznie daje jej wi´c miesiàczk´, czyli

kobiecoÊç. Z tego widaç, ˝e kobiecoÊç jest lekcewa˝ona, nieuzna-

na za wa˝nà w Êwiecie dwunastu talerzy.

– W wieku 15 lat (to symboliczny wiek dojrzewania) królewna ma staç si´

kobietà. To przecie˝ biologia. Dlaczego wi´c król i królowa nie chcà przyjàç

tej prawdy? Dlaczego nie chcà, by stała si´ kobietà, by miała ÊwiadomoÊç,

co znaczy nià byç?

– Choç jednoczeÊnie chcà, by została obdarzona urodà, talentami,

grzecznoÊcià, bogactwem – wszystkim, o czym mo˝na marzyç. Para-

doks, prawda? To si´ zgadza z dzisiejszym podejÊciem rodziców.

Dziewczynka ma byç ładna, màdra, miła, szybko odnosiç sukcesy.

Tylko nie pozwolimy jej dowiedzieç si´, ˝e ona z tego powodu, ˝e jest

dziewczynkà, ma jakiÊ specjalny dar. ˚e jest kimÊ szczególnym.

– Podejrzewam, ˝e znowu wszystko rozbija si´ o seksualnoÊç.

– Ludzie od wieków bojà si´ kobiecej mocy, choç czujà, ˝e istnieje.

Wiedêmy, czyli kobiety, które wiedziały wi´cej, palono na stosach.

Mamy wi´c tylko dwanaÊcie talerzy. Symbolicznie obraz ten pokazu-

je, ˝e nie mamy na czym tej trzynastki zjeÊç, nie mamy przy czym jej

posadziç. JesteÊmy ubodzy duchowym wyposa˝eniem, które by po-

zwoliło przyjàç i jakoÊ okiełznaç t´ trzynastà wró˝k´.

Tatiana Cichocka: „Âpiàca królewna” to jedna z najwa˝niejszych

kobiecych bajek w naszej kulturze. Mnie jednak irytuje model prezen-

towanej w niej kobiecoÊci: bierna, czekajàca sto lat na wybawienie

dziewczyna...

Katarzyna Miller: Zobaczmy, co za tym stoi. Mnie ude-

rzyło, ˝e mamy tu i króla, i królowà. Do tej pory omawiały-

Êmy bajki, w których nie było albo matki, albo ojca. Paƒstwo

królestwo długo nie mogli mieç dziecka, dlatego jak wresz-

cie pojawia si´ córeczka, chcà jej przychyliç nieba – jak˝e

ró˝ny start w ˝ycie w porównaniu z dolà sierot, kopciusz-

ków, brzydkich kaczàtek. Zapraszajà nawet do zamku wró˝-

ki, by przyniosły królewnie dary.

– Byłby to najszcz´Êliwszy układ, gdyby nie drobny zgrzyt. Mieli

tylko dwanaÊcie złotych talerzy, wi´c zaprosili tylko dwanaÊcie wró-

˝ek. Trzynasta nie dostàpiła tego zaszczytu.

– Pozornie Êmieszny motyw, jednak niezwykle znaczà-

cy. Król mógł sobie przecie˝ dorobiç trzynasty złoty ta-

lerz. Mógł go mieç skàdkolwiek. Dlaczego wi´c tego nie

zrobił?

ZWIERCIADŁO

lipiec 2005

ZWIERCIADŁO

TO NIE BAJKA ÂPIÑCA KRÓLEWNA

– Z czego si´ bierze to ubóstwo?

– Ka˝dy, kto rzàdzi, ˝yczy sobie mieç poddanych ubogich du-

chem... Ale myÊl´ te˝, ˝e ubodzy duchem jesteÊmy troch´ na własnà

proÊb´, sami si´ zuba˝amy, wyciàgajàc łapy głównie po posiadanie.

DwanaÊcie złotych talerzy – to si´ liczy. A przecie˝ moglibyÊmy t´

ostatnià wró˝k´ jakoÊ inaczej uhonorowaç, daç jej choçby kryształo-

wy talerz. Uszanowaç jà, skoro jest. A wyzywamy los.

– Chcemy dla swojego dziecka jak najlepiej, wi´c jej nie zapraszamy i my-

Êlimy, ˝e to załatwi spraw´? Tkwi w tym jakiÊ błàd.

– To nie błàd. To ludzka buta, bezczelnoÊç, naiwnoÊç, głupota.

Uwa˝amy, ˝e wykołujemy los, ˝e jesteÊmy cwaƒsi od samych wró-

˝ek. Zobacz, jak cz´sto ludzie tak działajà. Zapomnieli, ˝e komuÊ coÊ

sà winni, a potem si´ dziwià, ˝e ten ktoÊ ma do nich pretensj´ albo

ich pociàga do odpowiedzialnoÊci. Zapomnieli, ˝e trzeba podzi´kowaç

za coÊ, co si´ dostało. Zapomnieli, ˝e trzeba kogoÊ uszanowaç, nawet

jeÊli ten ktoÊ nie jest w danej chwili taki wa˝ny. To si´ mÊci.

– Rozeêlona trzynasta wró˝ka przynosi w darze Êmierç. Królewna ma si´ ukłuç

wrzecionem i umrzeç. Ale czy owa Êmierç to na pewno kara? Moim zdaniem ona

– I rodzice osiàgajà efekt wr´cz przeciwny. Bo i tak pr´dzej

czy póêniej wrzeciono trafia w nasze r´ce. I rani tym bardziej,

im skuteczniej byliÊmy przez dorosłych chronieni jako dzieci

przed wszystkimi przejawami „prawdziwego ˝ycia”. Królewna

kłuje si´, poniewa˝ wczeÊniej nie widziała wrzeciona, nie wie,

˝e trzeba z nim uwa˝aç. Łapie je w r´k´ z dzieci´cà ufnoÊcià.

– Nieprzypadkowo mamy w bajce do czynienia z dziewczynkà.

Zwróç uwag´, ˝e przàdka to zawsze kobieta. Jeden z nielicznych za-

wodów, które nie majà m´skiego odpowiednika...

– Bo dziewczynce szczególnie trudno si´ uniezale˝niç

w naszej kulturze. Królewna w dniu urodzin wchodzi

na wysokà wie˝´. A tam siedzi staruszka z wrzecionem

i prz´dzie. To kobieta u szczytu swego ˝ycia, màdroÊci, wie-

dzy. Dla mnie staroÊç jest szczytem ˝ycia, nie jakaÊ czter-

dziestka. Ona wie, ˝e to dziecko musi si´ ukłuç i tyle. Musi

przekazaç jej dar bycia kobietà, jej seksualnoÊç.

– Zauwa˝yłaÊ, ˝e rodzice, by tylko uchroniç dziewczynk´ przed seksu-

alnoÊcià, ocierajà si´ niemal o absurd? I osiàgajà cz´sto odwrotny efekt.

si´ kochaç i wiedzieç, jak ze sobà współ˝yç, jak wychowy-

waç dzieci. Bez jakiegokolwiek doÊwiadczenia i przygoto-

wania. Nic dziwnego, ˝e taka królewna reaguje tylko

na m´˝czyzn´, który w jakikolwiek sposób jà chce. Niewia-

rygodnie cz´sty motyw: on zabierze jà z domu, w którym

ona była najcz´Êciej nikim, wi´c marzy, ˝e nareszcie coÊ

b´dzie od niej zale˝ało. Ale nie ma bladego poj´cia o ˝yciu.

On zresztà te˝. Wi´c po dwóch latach zakochania młoda pa-

ra patrzy na siebie w osłupieniu: przecie˝ miało byç tak

pi´knie, a nie jest. Dlaczego?

– Mieli ˝yç długo i szcz´Êliwie...

– I tak by było, gdyby królewicz przyszedł tak jak ten

w bajce dokładnie w stulecie snu.

– Dlaczego akurat wtedy? Sto lat to bardzo długo.

– Wystarczajàco długo. Dokładnie tyle, ile trzeba. WłaÊci-

wy m´˝czyzna albo animus (m´ska siła w kobiecie) pojawia

si´, dopiero kiedy królewna jest na to gotowa. Wtedy czas si´

dopełnia. M´˝czyzna te˝ jest w stanie naprawd´ byç z kobie-

rzewanie. Chyba ˝e majà wyjàtkowe szcz´Êcie: matk´, siostr´ al-

bo babci´, które stanà na wysokoÊci zadania.

– Albo si´ bagatelizuje ten temat, albo si´ go demonizuje, albo wstydzi.

Znasz kogoÊ, kto robiłby uroczystoÊç z okazji pierwszej miesiàczki? A w in-

nych kulturach to si´ zdarza. Inicjacyjne kobiece Êwi´to obchodzone jest np.

w Indiach, gdzie tego dnia do domu dziewczynki przychodzà na uczt´ goÊcie.

– Mo˝na si´ zapytaç, po co królewna ma byç taka ładna, mà-

dra, grzeczna, miła, bogata, skoro właÊciwie nie ˝yje. Przecie˝ jej

kobiecoÊç jest uÊpiona. Ona Êpi, czyli nie ma ÊwiadomoÊci, kim

jest, co mo˝e, nie wolno jej u˝ywaç własnej mocy, seksualnoÊci,

nie mo˝e si´ nià cieszyç.

– Jest skazana na rodzaj trwania. Zupełnie niesprecyzowanego. Stàd si´

bierze pewnie moje wkurzenie na t´ bajk´.

– To jest wkurzenie na to, ˝e ka˝da z nas w ˝yciu dochodzi

w pewnym momencie do jakiegoÊ muru. Mo˝na to te˝ nazwaç

szklanym sufitem. Dziewczynka wykazujàca naturalny ludzki p´d

do rozwoju, eksplorowania przestrzeni, relacji, ludzi, słyszy nagle:

stop. Nie wolno, bo jesteÊ dziewczynkà. Co ciekawe, du˝o kobiet

Dopóki jesteÊ dziewczynkà, wolno ci wiele. Wi´c gdy robisz si´ dorosła, to powinno ci byç

wolno du˝o wi´cej. A tu – przeciwnie: Êpiàca królewna. Wolno ci byç, ale si´ nie liczysz

ten dar przyniosłaby równie˝, gdyby jà zaprosili. Co wi´cej, rodzice o tym wiedzie-

li i dlatego jej nie zaprosili. Mimo to wró˝ka przyszła, czy oni tego chcà, czy nie. Bo

to jest dar, którego nie mo˝na nie przyjàç.

– Bardzo mi si´ podoba ta koncepcja.

– MyÊlałam kiedyÊ, ˝e to zemsta, bo to jest straszne słowo „Êmierç”. Ode-

tchn´łam z ulgà, gdy inna wró˝ka zamieniła czar na stuletni sen. Ale teraz widz´,

˝e to miała byç Êmierç w innym sensie, ni˝ myÊlimy w pierwszym odruchu. Wró˝ka

tak naprawd´ mówi: b´dziesz miała 15 lat, przyjdzie miesiàczka i wtedy umrzesz

jako dziecko, staniesz si´ kobietà. Bo ˝eby pojawiło si´ coÊ nowego, stare musi

umrzeç. W tym kontekÊcie stuletni sen to zatrzymanie tego procesu. I to dopiero

jest przekleƒstwo.

Przyszło mi do głowy jeszcze coÊ: odrzucajàc trzynastà wró˝k´, król i kró-

lowa odrzucajà istot´ swojego dziecka. Bo dar, który ona przynosi, ma te˝

szerszy sens: dorosłoÊç, bycie sobà. I jako taki dotyczy równie˝ chłopców. Ta-

cy rodzice jak pokazani w bajce dajà dziecku wszystko, ale traktujà je jak

swojà własnoÊç. Chcà mieç nad nim cały czas kontrol´. Nie pozwalajà, by doj-

rzało i stało si´ niezale˝nym człowiekiem.

– Bo wtedy, w ich rozumieniu, by je stracili. A przecie˝ tak je

wychuchali, kochali... To całkiem prawdopodobna hipoteza, szcze-

gólnie w kontekÊcie tego, ˝e król i królowa tak długo nie mogli

mieç dziecka. Wyt´sknione dzieci majà cz´sto przechlapane. Na-

dopiekuƒczy rodzice dajà im wszystko, a jednoczeÊnie trzymajà

pod kloszem, nie przyjmujà do wiadomoÊci, ˝e dziecko jest osob-

nym człowiekiem, nie pozwalajà mu ˝yç. Dosłownie.

– Symbolicznie – nie pozwalajà wziàç do r´ki wrzeciona. A wrzeciono to

symbol ˝ycia. We wszystkich kulturach prz´dzenie oznaczało snucie nici losu

człowieka.

– Nie pozwalajà jej nigdzie chodziç, zamykajà, Êledzà... Nie

przypadkiem swoboda kobieca w potocznym rozumieniu koja-

rzy si´ z seksem. A przecie˝ naturalnie to idzie powoli. Naj-

pierw jest ten cudowny dreszcz. Smutne, ˝e rodzice nie pami´-

tajà, ˝e na tym etapie ten dreszcz wystarcza. Tymczasem

dzieci si´ wr´cz nagania do przekraczania granic. Wszystkie-

go si´ im zabrania, w domu temat tabu, a jednoczeÊnie media

ociekajà seksem. Wskakujà od razu w ten seks, którego ani ro-

zumieç, ani czuç nie mogà. Bo niby jak.

– Morał jest taki: kobieca màdroÊç, ÊwiadomoÊç siebie i seksual-

noÊç siedzà sobie w wie˝y. Trzeba wejÊç na t´ wie˝´. Nie ma wyjÊcia.

– Dziewczynki, słuchajcie! JeÊli rodzice wam nie pomogà,

wejdêcie tam same! Odkrywajcie swojà kobiecoÊç. „Âpiàca kró-

lewna” to wa˝na bajka, bo rzeczywiÊcie Êwietnie opisuje to, co

kultura robi z kobietà. Nie pozwala jej dorosnàç. Zatrzymuje

w rozwoju. Dopóki jesteÊ dziewczynkà, wolno ci wiele. Wi´c

kiedy robisz si´ dorosła, to powinno ci byç wolno du˝o wi´cej.

A tu – przeciwnie: Êpiàca królewna. Wolno ci byç, ale si´ nie

liczysz. Nie decydujesz o sobie, nie bierzesz ˝ycia w swoje r´-

ce. Masz byç bierna, czekaç. Pytanie, kto ci´ obudzi. W war-

stwie fabularnej to jest oczywiÊcie m´˝czyzna.

– Prosto z ramion rodziców w ramiona m´˝a. Bajka pokazuje rozwià-

zanie najbardziej po˝àdane.

– Tylko co w tych ramionach robiç? Skàd ona niby ma to

wiedzieç? Paradoks: dziewczynka ma byç grzeczna, ładna,

ale nie erotyczna, obrazeczek bez płci. A potem nagle ma

umieç sobie uło˝yç ˝ycie z facetem, który jà wybierze, majà

tà dopiero, kiedy jego anima, czyli kobieca cz´Êç natury, za-

czyna si´ tego domagaç. Wtedy wie, kiedy przyjÊç, by ona go

przyj´ła. Ale najcz´Êciej ludzie nie wykorzystujà swoich stu

lat, ˝eby dojrzeç do spotkania. Te sto lat to właÊnie czas na doj-

rzewanie wewn´trzne. Młodzi ludzie si´ dopadajà, poniewa˝

chcà wyjÊç z domu, potrzebujà spełnienia swej seksualnoÊci,

ale nie wiedzà, co dalej robiç z ˝yciem.

– Jak w takim razie ˝yç długo i szcz´Êliwie?

– JeÊli kobieta pozwoli sobie zaistnieç w pełni, ˝yje szcz´Êli-

wie. Wcale niekoniecznie, gdy pojawi si´ m´˝czyzna. Owszem,

najszcz´Êliwsza jest wtedy, kiedy jest dojrzałà kobietà i spoty-

ka dojrzałego m´˝czyzn´. Albo kiedy potrafià oboje, nie cał-

kiem jeszcze dojrzali, razem dojrzewaç. Poszukiwaç coraz gł´b-

szych pokładów wzajemnego poznania, wspomagania si´,

rozwoju. By mieç razem dzieci, ale dopiero wtedy, kiedy ju˝

ka˝de z nich jest pełnià. Bo dopiero wtedy wolno mieç dziecko.

– W tej bajce jest jeszcze jedna rzecz, która mnie absolutnie pora˝a.

Królewna koƒczy 15 lat i dziwnym trafem akurat tego dnia nie ma w pa-

łacu ani króla, ani królowej! Gdy konsekwencja nakazywała trzymaç jà

za r´k´ cały dzieƒ, by odwróciç zły los.

– To takie myÊlenie: skoro robimy wszystko, ˝eby jà uchro-

niç, ale nie wierzymy, ˝e potrafimy, to niech si´ dzieje, co chce.

– A mnie si´ wydaje, ˝e oni si´ usuwajà, bo nie sà gotowi na to, by jej

towarzyszyç w tak wa˝nym momencie ˝ycia. Nikt nie umie tej dziewczyn-

ki przygotowaç, wprowadziç w to, co ma nastàpiç.

– Mówisz o wa˝nej rzeczy. RzeczywiÊcie w naszych ro-

dzinach dziewczynek w zasadzie nie wprowadza si´ w doj-

z inteligenckich domów ma poczucie, ˝e nie sà wcale dyskrymino-

wane. Dopiero zacz´łyÊmy si´ budziç z tej iluzji.

– Mo˝e w wielopokoleniowej rodzinie, gdzie jest du˝o kobiet, ta kobiecoÊç

i jej ÊwiadomoÊç jest czymÊ naturalnym? Kobiety przekazujà jà kobietom.

– Kobiety kobietom przekazujà te˝ swoje niemo˝noÊci i ucie-

mi´˝enie. I pilnujà status quo. Nikt tak dobrze nie pilnuje kobiet

jak kobiety. ˚eby, broƒ Bo˝e, nie wyskoczyły do przodu ze swojà

swobodà, seksualnoÊcià, myÊleniem, nazywaniem rzeczy

po imieniu. Niezale˝ne, wolne kobiety sà szczególnie znienawi-

dzone przez kobiety właÊnie. Dlatego ˝e pokazujà im ich własne

zniewolenie.

– Z dzieciƒstwa pami´tam jeszcze w tej bajce ten straszny kolczasty ˝ywopłot.

– Mam takà hipotez´: jak oni wszyscy zwiali z tych

pi´tnastych urodzin, to wybrali w ten sposób nieodpowiedzial-

noÊç, brak kontaktu z rzeczywistoÊcià, wr´cz zaprzeczanie jej.

W zwiàzku z tym wszyscy jakby stracili kontakt ze Êwiatem.

Symbolicznie usn´li. JeÊli si´ umywa r´ce, nie chce si´ czegoÊ

widzieç i wiedzieç, ponosiç konsekwencji swoich wyborów, to si´

wytwarza bardzo gruby rodzaj muru, gàszcz. I ma si´ coraz

mniej kontaktu z tym, co na zewnàtrz.

– Ale królewicz we właÊciwym momencie przyszedł i ˝ywopłot si´ rozstà-

pił. Nawet kwieciem zakwitł na powitanie...

– Jest wi´c nadzieja. Kwitnàcy kolczasty mur pokazuje ˝ywot-

noÊç wszystkiego. ˚ywotnoÊç naszego ˝ycia. Nawet jeÊli si´ ogro-

dzimy po niebo, nasi rodzice nie pozwolà nam nic wiedzieç, to i tak

przyjdzie ten królewicz i my go wpuÊcimy do naszego ogrodu. Po-

niewa˝ po prostu ˝ycie musi si´ toczyç.

ZWIERCIADŁO

lipiec 2005

ZWIERCIADŁO

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: