Piotr Kruszyński - Wojenne tajemnice zamku Książ.pdf - Zagadki - Legendy - Zjawiska Niewyjaśnione (Różni Autorzy) - jangan

Piotr Kruszyıski, Stanisþaw Sadowski

e Marian Szalek, Robert Jurga

Wyd. I

ROTORYF ul. Kliczkowska 13 58-100 ĺwidnica

tel./fax 74 852 22 04

e-mail; rotgryf@rotgryf.pl

Wykonanie podziemi pod zamkiem KsiĢŇ zwiĢzane byþo ze zmianĢ jego przeznaczenia w czasie drugiej wojny Ļwiatowej. W pierwszych jej latach

zamek - od kilku wiekw siedziba szlacheckiej rodziny von Hochberg - zostaþ przejħty przez III Rzeszħ. Zaplanowano przeksztaþcenie go w obiekt

rzĢdowy. Z zachowanych dokumentw wiadomo, Ňe przebudowa zamku odbywaþa siħ w ramach projektu áRiese" (áOlbrzym"). Pod takim

kryptonimem prowadzono budowħ kwatery gþwnej w Grach Sowich. Zamek naleŇeę miaþ do Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeszy i

najprawdopodobniej peþnię rolħ rezydencji, w ktrej podejmowani byliby goĻcie przyjeŇdŇajĢcy z oficjalnymi wizytami do Niemiec. Takiemu samemu

celowi sþuŇyþy zamki Bellevue w Berlinie oraz Klesheim w Salzburgu.

Z dokumentu okreĻlajĢcego zapotrzebowanie na pomieszczenia w KsiĢŇu wiadomo, Ňe miaþy w nim przebywaę najwaŇniejsze osobistoĻci III Rzeszy.

Nawet jeĻli ich pobyt w zamku byþby bardzo krtki, w przypadku ataku lotniczego konieczne byþo zapewnienie im wystarczajĢcego bezpieczeıstwa.

Udoskonalanie bomb lotniczych w czasie wojny i zwiĢzane z tym coraz wiħksze moŇliwoĻci niszczĢce, wymagaþy stosowania odpowiedniej ochrony.

Pod koniec lat 30. w alpejskiej kwaterze na Obersalzbergu, domy mieszkalne Hitlera i Gringa prawie nie miaþy zabezpieczeı przeciwlotniczych. Jako

schrony sþuŇyę miaþy pomieszczenia piwniczne o wzmocnionych stropach. Dopiero na przeþomie 1943 i 1944 r. pod istniejĢcymi budynkami wykonano

podziemia na gþħbokoĻci okoþo 15-20 metrw. Bardzo szybko stwierdzono jednak, Ňe schrony te nie bħdĢ gwarantowaþy skutecznej ochrony przed

najnowszymi rodzajami bomb. Istotny wpþyw na to miaþa budowa geologiczna masywu gry Obersalzberg. W tej sytuacji, w poþowie 1944 roku,

rozpoczħto budowħ kolejnego schronu przeciwlotniczego. W stosunku do gotowych juŇ podziemnych pomieszczeı, znajdowaę siħ on miaþ jeszcze

kilkadziesiĢt metrw gþħbiej.

Podobnie zaprojektowano podziemny schron przeciwlotniczy w KsiĢŇu. Zlokalizowano go okoþo 50 m poniŇej poziomu dziedziıca przed zamkiem.

GþħbokoĻę tħ, bez wĢtpienia, okreĻlono na podstawie obowiĢzujĢcych wwczas przepisw bezpieczeıstwa. Po uwzglħdnieniu wytrzymaþoĻci skaþ,

tworzĢcych wzgrze zamkowe, taki nakþad grotworu miaþ w wystarczajĢcym stopniu zabezpieczaę obiekt przed bombami. Byþ to prawdopodobnie

gþwny powd, dla ktrego schron budowano na takiej gþħbokoĻci. Ograniczono siħ do niej, pomimo, Ňe w tym miejscu wysokoĻę i uksztaþtowanie zboczy

wokþ zamku umoŇliwiaþy wykonanie obiektu jeszcze znacznie niŇej. Nie wiĢzaþoby siħ to rwnieŇ z koniecznoĻciĢ pokonywania dodatkowych

problemw technicznych. (Podziemia w Grach Sowich zaplanowano w oparciu o podobne wytyczne).

JeĻli schron sþuŇyę miaþ osobom przebywajĢcym w zamku lub jego najbliŇszym otoczeniu (tarasy, przedzamcze), to konieczne byþo przygotowanie

specjalnych ciĢgw komunikacyjnych, þĢczĢcych te obiekty. Byþy one zaprojektowane i znajdowaþy siħ w trakcie budowy. Zamek i tarasy miaþy byę

poþĢczone ze schronem specjalnym podziemnym przejĻciem, prowadzĢcym do szybu gþwnego z windĢ. Z kolei dotarcie do tego przejĻcia

(korytarza) umoŇliwiaę miaþy nowo budowane w zamku windy, specjalna klatka schodowa oraz wejĻcie z tarasu. Od budynkw przedzamcza do

schronu takŇe budowano szyb.

W skrzydle poþudniowym zamku, na piħtrach od pierwszego do czwartego, przygotowywano reprezentacyjne apartamenty. W zwiĢzku z tym konieczne

byþo zlikwidowanie starej windy, ktrej szyb znajdowaþ siħ pomiħdzy pomieszczeniami w tym pionie. PoniewaŇ winda w tej czħĻci zamku byþa

absolutnie niezbħdna, przeniesiono jĢ w inne miejsce. W stosunku do pierwotnej lokalizacji, nowy szyb windy wykonano po przeciwnej stronie

korytarzy, w murze wieŇy.

Winda, ktrĢ zamierzano zainstalowaę, sþuŇyę miaþa przede wszystkim waŇnym osobistoĻciom zakwaterowanym w apartamentach. Prawdopodobnie ko-

rzystaþyby z niej takŇe osoby z innych pobliskich pomieszczeı.

Winda ta miaþa nie tylko þĢczyę poszczeglne kondygnacje zamku. Szyb nie koıczyþ siħ na parterze, lecz schodziþ jeszcze okoþo 15 m gþħbiej.

WydrĢŇony zostaþ w skale poniŇej fundamentu wieŇy. Dochodziþ do znajdujĢcego siħ na poziomie tarasw przejĻcia (korytarza), wiodĢcego do gþwnego

szybu prowadzĢcego do podziemi. Dla grupy osb zakwaterowanych w apartamentach tworzono moŇliwoĻę wygodnego dotarcia do schronu - zjazd

windĢ z kaŇdego piħtra zamku do podziemnego korytarza i po przejĻciu nim kilkudziesiħciu metrw dotarcie do kolejnej, gþwnej windy zjeŇdŇajĢcej

do schronu.

Winda zjeŇdŇajĢca do podziemnego przejĻcia mogþa przewieŅę w ograniczonym czasie stosunkowo niewielkĢ liczbħ osb. Na wypadek awarii,

przede wszystkim jednak, aby umoŇliwię wiħkszej liczbie ludzi szybkie dostanie siħ z zamku do schronu, przygotowywano drugie poþĢczenie z

podziemnym przejĻciem. Budowano je z poziomu pierwszej kondygnacji piwnic we frontowej czħĻci zamku. Zlikwidowano czħĻciowo trzy stare

pomieszczenia piwniczne i wykonano w nich duŇy blok Ňelbetowy. W bloku tym, w miejscu pierwszej i drugiej piwnicy, poprowadzono kilkumetrowej

dþugoĻci korytarzyk. Jego posadzkħ zrobiono nie na wþaĻciwym poziomie piwnicy, ale ok. 1 m niŇej. Z korytarzem w piwnicy poþĢczono go kilkoma

schodami. Wybr takiego rozwiĢzania zwiĢzany byþ prawdopodobnie albo z potrzebĢ dostosowania siħ do konstrukcji klatki schodowej, albo z

koniecznoĻciĢ uwzglħdnienia przepisw okreĻlajĢcych gruboĻę stropu.

W miejscu trzeciej piwnicy wybudowano, schodzĢcĢ w dþ, okrĢgþĢ klatkħ schodowĢ. Ma ona okoþo oĻmiu metrw gþħbokoĻci i nie jest wykoıczona.

Brak w niej miħdzy innymi schodw i jednego ze spocznikow. Nie zakoıczono takŇe betonowania Ļcian.

GruboĻę Ļcian bocznych korytarzyka i grnej czħĻci klatki schodowej wynosi ponad dwa metry. GruboĻę stropu nad nimi nie jest dokþadnie

znana, teoretycznie dochodzię moŇe nawet do czterech metrw. Taka jest mniej wiħcej odlegþoĻę pomiħdzy stropem klatki schodowej a poziomem

posadzki przed portalem. Gþwne wejĻcie do zamku znajduje siħ prawie nad klatkĢ schodowĢ. KoniecznoĻę wykonania bardzo grubego stropu w tym

miejscu pozwala przypuszczaę, Ňe szybu klatki schodowej nie drĢŇono w zamkniħtym od gry pomieszczeniu piwnicznym. Na powierzchni, w holu

wejĻciowym, najprawdopodobniej zerwano czħĻę posadzki i zrobiono do piwnicy otwr o Ļrednicy kilku metrw. Poza transportowaniem urobku z

szybu podczas robt grniczych, wykorzystywano go z pewnoĻciĢ takŇe w czasie prowadzenia prac betoniarskich.

Ze wzglħdu na planowany sposb wentylacji, w przejĻciu pomiħdzy korytarzykiem a klatkĢ schodowĢ zamontowane miaþy byę gazoszczelne

drzwi. W Ļcianach zrobiono odpowiednie otwory montaŇowe. Obok drzwi wykonano wnħkħ na urzĢdzenia techniczne - wentylatory i filtry powietrza.

Przez wmontowanĢ w Ļcianie rurħ wentylacyjnĢ powietrze miaþo byę tþoczone do hermetycznie zamkniħtej klatki schodowej. Druga rura wentylacyjna

wbudowana zostaþa w Ļcianie nad drzwiami wejĻciowymi do korytarzyka. Prawdopodobnie doprowadzane byþoby niĢ powietrze od strony zamku.

W dolnej czħĻci klatka schodowa poþĢczona jest niewielkim przejĻciem z zasadniczym korytarzem, prowadzĢcym do szybu windy pod dziedziıcem.

Na koıcu tego przejĻcia rwnieŇ zamontowane miaþy byę gazoszczelne drzwi.

Aby skorzystaę z tej drogi ewakuacyjnej, naleŇaþoby zjechaę windĢ lub zejĻę schodami z dowolnej kondygnacji zamku na pierwsze piħtro lub parter i

dojĻę do wieŇy. Z otaczajĢcych jĢ na obydwu pierwszych kondygnacjach korytarzy moŇliwe jest przejĻcie do klatki schodowej, przechodzĢcej ukoĻnie

przez wieŇħ. Ta, wykonana podczas wczeĻniejszej przebudowy zamku, klatka schodowa - obecnie okreĻlana jako czarne schody - prowadzi

do pierwszej kondygnacji piwnic. Z kolei z tego poziomu moŇliwe miaþo byę zejĻcie jeszcze niŇej nowo budowanĢ klatkĢ schodowĢ.

Przy, wyŇej wspomnianej, nowej klatce schodowej budowano, przebiegajĢcy pionowo, obetonowany kanaþ kablowy. Ukoıczono jego grnĢ

czħĻę i poþĢczono z kanaþami kablowymi, znajdujĢcymi siħ pod posadzkami pierwszej kondygnacji piwnic.

Dolna czħĻę kanaþu nie zostaþa wykonana. Na odcinku kilku metrw niezbħdne byþo wydrĢŇenie skaþ. Obok tego miejsca pozostawiono

nieobetonowany fragment Ļcian klatki schodowej. BiorĢc pod uwagħ stopieı wykonania obudowy we wszystkich wyrobiskach na poziomie

tarasw sĢdzię moŇna, Ňe celowo pozostawiono ten odcinek wstanie surowym. Przypuszczalnie planowano tam przeprowadzenie dalszych

robt grniczych. Na podstawie przebiegu znanych obecnie drg ewakuacyjnych w zamku, uzasadniony wydaje siħ zamiar budowy jednego

lub nawet dwch kolejnych przejĻę, dochodzĢcych z innej strony do klatki schodowej. Mogþyby one znacznie usprawnię opuszczenie

szczeglnie pþnocnej czħĻci zamku. DþugoĻę tych przejĻę byþaby niewielka, wynosiþaby mniej wiħcej 15-20 m. W przypadku tak niewielkich

wyrobisk nie byþo konieczne drĢŇenie ich z dwch stron. Niewykluczone, wiħc, Ňe z przeciwnej strony prace grnicze juŇ trwaþy i do przebicia

siħ do klatki schodowej pozostaþa jedynie niewielka warstwa skaþ, Byę moŇe takie rozwiĢzanie wybrano po to, aby w tym samym czasie

przeprowadzię betonowanie dolnej czħĻci klatki schodowej.

eeee

Podziemne przejĻcie (korytarz), do ktrego dochodzi z zamku szyb windy i klatka schodowa, umoŇliwiaę miaþo rwnieŇ dojĻcie do

szybu gþwnego z tarasw.

WejĻcie wykonano w murze i skaþach przylegajĢcych do tarasu Ļrodkowego. Wlot do korytarza zabezpieczony miaþ byę ciħŇkimi

drzwiami gazoszczelnymi. Do ich zamontowania przygotowano w Ļcianach odpowiednie otwory.

PoczĢtkowy odcinek podziemnego korytarza przygotowany byþ do odparcia ataku z zewnĢtrz. Wykonano go zgodnie z przepisami

dotyczĢcymi obiektw ufortyfikowanych. WejĻciowa czħĻę korytarza posiada zaþamanie pod kĢtem prostym. Dziħki temu niemoŇliwe byþoby

prowadzenie bezpoĻredniego ognia z tarasu do wnħtrza. Takie rozwiĢzanie osþabiaþoby teŇ w znacznym stopniu niszczĢce dziaþanie fali

uderzeniowej, w przypadku wybuchu bomby w pobliŇu wejĻcia. Dalszy odcinek korytarza biegnie juŇ bezpoĻrednio w kierunku czoþowej

Ļciany wartowni - znajduje siħ ona na jego przedþuŇeniu - i omija jĢ, obiegajĢc z trzech stron. Mniej wiħcej w poþowie dþugoĻci tego odcinka

wykonano otwory w Ļcianach. Miaþy one sþuŇyę do zaþoŇenia stalowej kraty. Jej zadaniem byþoby dodatkowe utrudnienie przeciwnikowi wdarcia

siħ w gþĢb obiektu. ZasadniczĢ ochronħ korytarza dawaę miaþ karabin maszynowy, umieszczony w wartowni.

W czoþowej Ļcianie wartowni zamontowano stalowĢ pþytħ pancernĢ z otworem strzelniczym. Przewidziane byþo zamykanie tego otworu

specjalnĢ zasuwĢ. Ta z kolei mogþa byę blokowana przy pomocy metalowych klinw, przymocowanych do obudowy niewielkimi þaıcuchami.

Wartownia nie zostaþa ukoıczona. Brak w niej jakiegokolwiek wyposaŇenia technicznego - instalacji elektrycznej, urzĢdzeı þĢcznoĻci i

wentylacyjnych, uchwytw dla karabinu maszynowego oraz drzwi. WejĻcie do wartowni miaþo byę zabezpieczone drzwiami pancernymi. W

Ļcianach wykonano odpowiednie otwory montaŇowe. W pobliŇu zrobiono je rwnieŇ w dwch innych miejscach - przed wejĻciem do

wartowni oraz na poczĢtku zasadniczego ciĢgu korytarza. Zamierzano tam rwnieŇ wstawię ciħŇkie drzwi gazoszczelne. Byþo to konieczne ze

wzglħdu na planowanĢ w caþym obiekcie wymuszonĢ wentylacjħ. TakŇe w zwiĢzku z tym, hermetycznie zamykane odcinki korytarza zostaþy

poþĢczone wbudowanymi w Ļciany rurami wentylacyjnymi. Zostaþyby one zaopatrzone w zawory nadciĻnieniowe. Jedna z rur wentylacyjnych,

sþuŇĢca prawdopodobnie do usuwania zuŇytego powietrza, wyprowadzona zostaþa na zewnĢtrz. Wylot jej znajduje siħ w murze od strony

tarasu, obok wejĻcia do podziemnego korytarza.

Za wartowniĢ koıczy siħ szyb windowy. Do tego miejsca dochodziþa winda, obsþugujĢca poþudniowĢ czħĻę zamku. WyjĻcie z windy

prowadziþo bezpoĻrednio do korytarza. Na podstawie zachowanych dokumentw z okresu powojennego, sĢdzię moŇna, Ňe szyb byþ gotowy i

zainstalowano w nim juŇ windħ. O jej pŅniejszym demontaŇu niewiele obecnie wiadomo. W poþowie lat 70. XX wieku zamierzano ponownie

uruchomię windħ. Prawdopodobnie nie posiadano jednak klatki o wymiarach takich jak przekrj szybu, tylko wiħkszĢ. StĢd teŇ podjħto decyzjħ

o powiħkszeniu szybu. Zerwana zostaþa Ňelbetowa obudowa jego pþnocnej Ļciany. Prace strzaþowe przeprowadzili saperzy. Z rŇnych wzglħ-

dw adaptacjħ szybu przerwano. Dalszych niezbħdnych robt nie przeprowadzono. Winda do dnia dzisiejszego nie zostaþa zamontowana.

Zabezpieczony drzwiami od strony wartowni i windy, zasadniczy ciĢg korytarza prowadzi prosto w kierunku gþwnego szybu do podziemi,

tzn. pod dziedziniec przed zamkiem. Mniej wiħcej w poþowie dþugoĻci dochodzi do niego, wspomniane juŇ poprzednio, przejĻcie od klatki

schodowej. Miaþo ono byę takŇe zamykane drzwiami gazoszczelnymi. Posadzka na odcinku od klatki schodowej do windy, wartowni i dalej w

kierunku wyjĻcia na tarasy przygotowana zostaþa do poþoŇenia instalacji, m.in. kabli telekomunikacyjnych.

TuŇ za odgaþħzieniem do klatki schodowej, w gþwnym korytarzu, zaplanowane zostaþo kolejne zabezpieczenie zwiĢzane z wentylacjĢ -

Ļluza powietrzna. Korytarz zamykany miaþ byę podwjnymi drzwiami gazoszczelnymi, oddalonymi od siebie o okoþo cztery metry.

Hermetycznie zamykane odcinki korytarza poþĢczone zostaþy rurami wentylacyjnymi. Przepþyw powietrza pomiħdzy czħĻciĢ korytarza za i

przed ĻluzĢ odbywaę siħ miaþ w sposb regulowany zaworami powietrznymi.

Ze wzglĢdw bezpieczeıstwa, w zwiĢzku z moŇliwoĻciĢ skaŇenia chemicznego, w czħĻci obiektu panowaę miaþo niewielkie nadciĻnienie,

wytwarzane przez wentylatory.

Po mniej wiħcej dziesiħciu metrach za ĻluzĢ, korytarz miaþ dochodzię do pomieszczenia, w ktrym znajdowaþyby siħ wejĻcia do gþwnej

windy, zjeŇdŇajĢcej do schronu. Pomieszczenia tego wwczas jeszcze nie wykonano. Natomiast obetonowany gotowy juŇ korytarz, koıczy siħ

w miejscu planowanego poþĢczenia z pomieszczeniem. Na koıcowym odcinku jest obecnie czħĻciowo zasypany.

Projekt schronu przeciwlotniczego uwzglħdniaþ koniecznoĻę pokonania okoþo 35-metrowej rŇnicy wysokoĻci pomiħdzy wychodzĢcym spod

zamku przejĻciem podziemnym na poziomie tarasw poþudniowych a zasadniczym poziomem podziemi. W zwiĢzku z tym niezbħdne byþo

wykonanie szybu komunikacyjnego o takiej gþħbokoĻci. Zlokalizowano go przed zamkiem, pod dziedziıcem. WejĻcie do windy, ktra poruszaþaby

siħ w szybie, nie miaþo znajdowaę siħ bezpoĻrednio na dziedziıcu tuŇ przed zamkiem, lecz kilkanaĻcie metrw niŇej, na wysokoĻci

wspomnianego przejĻcia podziemnego spod zamku.

Specyfika robt grniczych oraz przepisy dotyczĢce bezpieczeıstwa podziemnych schronw przeciwlotniczych spowodowaþy, Ňe budowħ

szybu rozpoczħto od prac na dziedziıcu. Zrobiono na nim wykop o gþħbokoĻci okoþo 15 m. W grnej czħĻci miaþ on okoþo 25 m dþugoĻci i 19 m

szerokoĻci, w dolnej odpowiednio okoþo 12 i 9 metrw. Jego dno znajdowaþo siħ na poziomie tarasw poþudniowych. Materiaþ skalny z

wykopu usuwany byþ na pþnocne zbocze wzgrza zamkowego. Po przeciwnej stronie - z tarasu bogini flory - przez mur dziedziıca i

znajdujĢce siħ za nim skaþy, wydrĢŇono do dna wykopu sztolniħ o dþugoĻci kilkunastu metrw. SþuŇyþa ona do transportu urobku powstajĢcego

przy drĢŇeniu wþaĻciwego juŇ szybu. Materiaþ skalny wywoŇono wagonikami kolejki wĢskotorowej do muru otaczajĢcego tarasy i

wysypywano na zewnĢtrz do wĢwozu. CzħĻę rozdrobnionych skaþ skþadowano na tarasie. Prawdopodobnie zamierzano wykorzystaę je w

wykopie podczas dalszych prac budowlanych.

Przez kilkanaĻcie lat po wojnie wykop przed zamkiem pozostawaþ w zasadzie w takim stanie jak w chwili przerwania robt. Ze wzglħdw

bezpieczeıstwa grna jego krawħdŅ zostaþa na dziedziıcu ogrodzona. Na tarasie bogini flory wejĻcie do sztolni transportowej prowizorycznie

zamkniħto. Zamkniħcie to speþniaþo swoje zadanie jedynie przez krtki czas. Z relacji osb zwiedzajĢcych tarasy w pierwszych latach

powojennych wiadomo, Ňe moŇliwe byþo dojĻcie na dno wykopu obudowanĢ drewnem sztolniĢ. O istnieniu szybu w wykopie w ogle na

poczĢtku nie wiedziano. Dno zasypane byþo ziemiĢ i kamieniami, osuwajĢcymi siħ ze stromych Ļcian wykopu. Nie byþo widoczne Ňadne wiħksze

zagþħbienie. Z wykopu moŇna byþo wejĻę do jednego, obetonowanego, podziemnego korytarza prowadzĢcego pod zamek.

BiorĢc prawdopodobnie pod uwagħ wyglĢd wykopu, po wojnie zaczħto uwaŇaę, Ňe to on sam jest juŇ wþaĻciwym szybem windy. Jego znaczne

rozmiary sugerowaþy przeznaczenie - mgþ sþuŇyę do transportu bardzo duŇych þadunkw. Miħdzy innymi stĢd wziħþo siħ przypuszczenie,

jakoby z dziedziıca zamku miaþy byę zwoŇone windĢ do podziemi samochody. Na podstawie aktualnej wiedzy o schronie, domniemanie to nie

ma absolutnie Ňadnego uzasadnienia. Budowħ podziemnego garaŇu dla samochodw, zakþadajĢc w ogle potrzebħ istnienia takiego obiektu,

moŇna byþo zrealizowaę w KsiĢŇu prawie w tym samym miejscu pod dziedziıcem, ale w znacznie prostszy sposb. Wystarczyþo wykorzystaę

poþoŇenie zamku na stromym cyplu skalnym i wydrĢŇyę odpowiednie pomieszczenia przy murze zamkowym po stronie pþnocnej, poniŇej tzw.

oĻlej drogi. Do miejsca tego moŇliwy byþ bezpoĻredni dojazd samochodami.

Pod koniec lat 40. lub na poczĢtku 50. ubiegþego wieku zarwaþa siħ niespodziewanie czħĻę dna wykopu. Powstaþo niezbyt gþħbokie

zapadlisko. Widaę byþo w nim belki i deski przykrywajĢce do tej pory szyb. Staþo siħ to podstawĢ do przypuszczeı o celowym zamaskowaniu

szybu pod koniec wojny. Choę nie moŇna tego caþkowicie wykluczyę, istniejĢ podstawy, aby sĢdzię, Ňe w rzeczywistoĻci byþo inaczej. Przepisy

grnicze jednoznacznie okreĻlajĢ sposoby zabezpieczania robt gþħbinowych. Zgodnie z nimi, gdy przerwano drĢŇenie szybu, wykonano na

jego wlocie niezbħdne tymczasowe zabezpieczenie. Zasypanie przykrywajĢcych szyb belek i desek w taki sposb, Ňe staþy siħ nie-

widoczne, moŇna tþumaczyę celowym dziaþaniem maskujĢcym. Jest jednak moŇliwe, Ňe znane relacje na ten temat nie dotyczĢ pierwszych

miesiħcy po zakoıczeniu wojny, tylko okresu nastħpnych 2-3 lat. Do tego czasu, dno wykopu, þĢcznie z zabezpieczeniem szybu, mogþo zostaę

zasypane w sposb naturalny, materiaþem osuwajĢcym siħ ze Ļcian wykopu. Dopiero po upþywie kilku lat, zabezpieczenie nie wytrzymaþo

wpþywu czynnikw atmosferycznych i ulegþo zawaleniu. (W Grach Sowich w podobny sposb przykryte zostaþy szyby wydrĢŇone do

tamtejszych obiektw podziemnych).

Nie wiadomo jaka byþa w rzeczywistoĻci gþħbokoĻę szybu pod zarwanym przykryciem. Jak wynika z relacji, gþħbokoĻę powstaþego otworu

wynosiþa kilka metrw. WyglĢdaþo wrħcz tak, jakby szybu niŇej juŇ nie byþo. NaleŇy jednak uwzglħdnię fakt, Ňe do momentu przerwania prac

w 1945 roku szyb znajdowaþ siħ w trakcie budowy. Przynajmniej czħĻciowo jego Ļciany musiaþy byę obudowane drewnem. Tak wiħc obsuwajĢce

siħ w dþ belki i deski z pewnoĻciĢ zahaczyþy siħ i zaklinowaþy w obudowie na niewielkiej juŇ gþħbokoĻci. StĢd teŇ, nawet jeĻli szyb byþ juŇ przebity do

poziomu podziemi, z jego grnej krawħdzi, tzn. z dna wykopu, nie byþo to widoczne. Z upþywem czasu zapadlisko stawaþo siħ coraz mniejsze. Zasypywaþ

je, w sposb naturalny, materiaþ skalny spadajĢcy ze stromych Ļcian wykopu.

W okresie, gdy wnħtrze wykopu byþo dostħpne, nie podjħto dokþadniejszej penetracji ani jego Ļcian bocznych (szczeglnie tej od strony zamku), ani

samego zapadliska, a wiħc grnej czħĻci szybu. Obecnie nie wiadomo jak zaawansowane byþy prace w szybie, na przykþad jakĢ juŇ osiĢgnĢþ

gþħbokoĻę. Brak rwnieŇ informacji o tym, czy z wykopu drĢŇono jeszcze jedno przejĻcie podziemne pod zamek. Nie jest wykluczone, Ňe z jakiegoĻ

powodu zostaþo ono celowo zasypane (zamaskowane) pod koniec wojny i nie byþo widoczne przy pobieŇnych oglħdzinach wykopu w okresie

powojennym.

Na poczĢtku lat 60. podjħto decyzjħ o zasypaniu wykopu. UŇyto do tego gruzu budowlanego i rŇnych odpadw. Przez nastħpne kilkadziesiĢt lat,

zasypana czħĻę dziedziıca stale osiadaþa. Konieczne byþo co pewien czas uzupeþnianie ziemi w tym miejscu. Nie wiadomo, czy ubijaþa siħ i zmniejszaþa

objħtoĻę 15-metrowa warstwa w samym wykopie, czy teŇ przegniþy zaklinowane w szybie elementy obudowy i materiaþ z wykopu zsypywaþ siħ w gþĢb

szybu. W 2001 roku po raz kolejny przeprowadzono prace na dziedziıcu. Tym razem wywiercono ponad dwadzieĻcia otworw o odpowiedniej

gþħbokoĻci, wprowadzono do nich rury metalowe i wtþoczono przez nie beton. Miaþ on wypeþnię wolne przestrzenie pod ziemiĢ, zwiĢzaę siħ z

pobliskimi skaþami i poþĢczyę wszystko w caþoĻę, uniemoŇliwiajĢc dalsze osiadanie gruntu. Zakþadany efekt, w znacznym stopniu osiĢgniħto. Osiadanie

ziemi na zabezpieczonym fragmencie dziedziıca jest obecnie niewielkie.

Przebieg, znajdujĢcych siħ w trakcie budowy, ciĢgw komunikacyjnych od zamku w kierunku podziemi pozwala bez wĢtpliwoĻci stwierdzię, Ňe

korytarz na poziomie tarasw dochodzię miaþ do szybu pod dziedziıcem. Aby najwaŇniejsze osobistoĻci III Rzeszy mogþy wygodnie dostaę siħ do

schronu, z pewnoĻciĢ zainstalowano by w nim windħ. Nie wiadomo, czy planowano takŇe wybudowanie awaryjnych schodw wokþ szybu. Technicznie

byþo to moŇliwe, wymagaþoby jednak znacznego powiħkszenia poprzecznych rozmiarw szybu. ZejĻcie schodami 35 m w dþ oraz ewentualne wyjĻcie z

powrotem do gry byþoby niezbyt wygodne, ale w wyjĢtkowej sytuacji nie stanowiþoby wiħkszego problemu. OczywiĻcie, ze schronu do zamku moŇna

byþoby rwnieŇ dojĻę pieszo lub dojechaę samochodem po nowo budowanej drodze na pþnocnym zboczu wzgrza zamkowego.

Nie wydaje siħ, aby od zamku do windy dochodziþ bezpoĻrednio niewielki korytarz zakoıczony drzwiami wejĻciowymi. Grupa stu lub nawet dwustu

osb nie mogþa oczekiwaę na zjazd do schronu, stojĢc w wĢskim przejĻciu. Z pewnoĻciĢ w pobliŇu szybu miaþa powstaę poczekalnia, tzn. pomieszczenie o

znacznych rozmiarach, z ktrego byþoby wejĻcie (wejĻcia) do windy (wind). Wymiary dna wykopu pozwalajĢ w przybliŇeniu okreĻlię jego planowanĢ

wielkoĻę na co najmniej kilkadziesiĢt metrw kwadratowych. Obok musiaþyby znajdowaę siħ takŇe rŇne pomieszczenia techniczne, miħdzy innymi na

urzĢdzenia wentylacyjne i wyciĢgowe windy.

NiewyjaĻniona jest dotychczas sprawa budowy drugiego przejĻcia z zamku do windy, pod dziedziıcem. Uþatwiaþoby ono ewakuacjħ pþnocnej

czħĻci zamku. O ile taki zamiar w ogle istniaþ i zamierzano go zrealizowaę, moŇliwe byþo poprowadzenie korytarza podziemnego spod zamku do windy,

albo z dolnej czħĻci klatki schodowej, albo bezpoĻrednio z pierwszej lub drugiej kondygnacji piwnic w skrzydle pþnocnym. Jak juŇ wspomniano, w klatce

schodowej pozostawiono nie obetonowany fragment Ļciany. MoŇe to wskazywaę na zamiar dalszego prowadzenia prac grniczych w tym miejscu.

TakŇe w czħĻci wschodniej pþnocnego skrzydþa zamku - na parterze oraz na pierwszej i drugiej kondygnacji piwnic - prowadzono prace, ktre mogĢ

byę zwiĢzane z budowĢ korytarza w kierunku windy.

W okresie powojennym, na Ļcianach wykopu na dziedziıcu nie byþo ewidentnych Ļladw, wskazujĢcych na drĢŇenie jeszcze jednego przejĻcia pod-

ziemnego pod zamek. Na tej podstawie nie moŇna jednak z caþkowitĢ pewnoĻciĢ stwierdzię, Ňe go nie budowano. JeŇeli, w przeciwieıstwie do

korytarza po stronie poþudniowej, zostaþo ono juŇ na wlocie celowo zasypane (zamaskowane), to nikt bez dokþadniejszego spenetrowania tej czħĻci

wykopu nie mgþ go zobaczyę. O ewentualnych badaniach tego miejsca w latach czterdziestych lub piħędziesiĢtych ubiegþego wieku nic obecnie nie

wiadomo. PoniewaŇ wykop jest od kilkudziesiħciu lat niedostħpny (zasypany), prbħ dotarcia do domniemanego przejĻcia podjĢę moŇna jedynie od

strony zamku.

Aby przewieŅę do schronu, w moŇliwie najkrtszym czasie, licznĢ grupħ osb, niezbħdna byþa odpowiednia winda. Wstħpny etap prac w wykopie

daje niewiele wskazwek odnoĻnie jej konstrukcji. Nieco wiħcej wywnioskowaę moŇna, analizujĢc stan dolnej czħĻci szybu windy na poziomie podziemi.

PomijajĢc bardziej szczegþowe rozwaŇania, uwzglħdniajĢce zaleŇnoĻę technicznych rozwiĢzaı windy od budowy dolnej czħĻci szybu (znajdujĢ siħ one

przy opisie podziemi), w grħ wchodzię mogĢ trzy rozwiĢzania:

1. DuŇa winda jednopoziomowa o przekroju prostokĢtnym, kwadratowym lub okrĢgþym. Posiadaþaby drzwi wejĻciowe po obydwu stronach klatki

(klatka przelotowa).

2. DuŇa winda dwupoziomowa o przekroju prostokĢtnym, kwadratowym lub okrĢgþym. Kabiny na dolnym i grnym poziomie posiadaþyby drzwi

wejĻciowe tylko po jednej stronie. Taka winda miaþaby najwiħkszĢ przepustowoĻę, okoþo 40-50 osb podczas jednego przewozu.

3. Dwie mniejsze windy o przekroju prostokĢtnym, z drzwiami wejĻciowymi po jednej stronie klatki. Poruszaþyby siħ w szybie

rwnolegle.

W wykopie przed zamkiem umieszczono by prawdopodobnie takŇe urzĢdzenie wyciĢgowe windy. Maszynownia mogþa siħ znajdowaę

albo w pomieszczeniu poþoŇonym bezpoĻrednio nad szybem, albo w pomieszczeniu przesuniħtym na bok w stosunku do szybu. W takim

przypadku nad samym szybem zamontowane zostaþyby jedynie koþa zwrotne. Na wybr rozwiĢzania - poza konstrukcjĢ windy - mogþy

mieę takŇe wpþyw przepisy, dotyczĢce bezpieczeıstwa schronw podziemnych. Grna czħĻę szybu wraz z napħdem windy znajdowaþaby

siħ zaledwie okoþo 10 m poniŇej poziomu dziedziıca. Byþoby to bardzo wraŇliwe miejsce w przypadku ataku lotniczego. Caþe nadszybie

musiaþoby zostaę zabezpieczone potħŇnym blokiem Ňelbetowym, majĢcym strop o gruboĻci kilku metrw i Ļciany boczne o gruboĻci 2-3

metrw. Zewnħtrzna czħĻę tego stropu zostaþaby, zgodnie z odpowiednimi przepisami, zabezpieczona warstwĢ grubego i drobnego

kamienia, a nastħpnie przykryta glebĢ do poziomu dziedziıca. Na powierzchni nie byþoby Ňadnych Ļladw robt podziemnych.

W czasach przedwojennych, w budynkach przedzamcza mieszkali waŇniejsi urzħdnicy i inni zasþuŇeni pracownicy zamku. Sytuacja zmieniþa

siħ po przejħciu KsiĢŇa przez paıstwo i rozpoczħciu jego przebudowy. Dotychczasowi mieszkaıcy mieli zostaę wykwaterowani. Najwidoczniej

zakþadano, Ňe na terenie nowego obiektu nie bħdĢ mogþy przebywaę osoby postronne. Byę moŇe potrzebne miaþy byę rwnieŇ mieszkania. Po

ich przebudowie mogþy byę wykorzystane na kwatery sþuŇb, dla ktrych nie przewidywano pomieszczeı w samym zamku (administracja,

czħĻę obsþugi technicznej i ochrony oraz zaþoga wojskowa).

Osobom zakwaterowanym na przedzamczu zamierzano z pewnoĻciĢ zapewnię takŇe ochronħ przed atakami lotniczymi. Jednak stan

zaawansowania prac przy budowie schronu nie pozwala jednoznacznie stwierdzię, jak zamierzano zorganizowaę drogħ ewakuacyjnĢ z tego

rejonu. MoŇliwe byþy dwa rozwiĢzania.

Najprostsze polegaþoby na korzystaniu z zejĻę do schronu, przygotowywanych w samym zamku. DojĻcie przez dziedziniec gþwny na parter

zamku lub bocznĢ drogĢ na poziom drugiej kondygnacji piwnic w skrzydle pþnocnym nie stanowiþoby Ňadnego problemu. Jednak ze

wzglħdu na prestiŇ i bezpieczeıstwo osb, ktre miaþy przebywaę w zamku, rozwiĢzanie to wydaje siħ maþo prawdopodobne.

Drugie moŇliwe rozwiĢzanie, to poprowadzenie z przedzamcza zupeþnie odrħbnej drogi ewakuacyjnej do schronu. Zachowane Ļlady

robt grniczych potwierdzajĢ czħĻciowo takie przypuszczenie. Przy jednym z budynkw wydrĢŇono drugi szyb do podziemi. Jego

lokalizacjħ moŇna tþumaczyę wyþĢcznie wzglħdami technicznymi. Schron podziemny musiaþ posiadaę wentylacjħ, a zuŇyte powietrze mogþo byę

usuwane na zewnĢtrz wþaĻnie tym szybem.

Rozmiary szybu pozwalajĢ jednak przypuszczaę, Ňe mgþ on sþuŇyę takŇe celom komunikacyjnym. Jego przekrj poziomy ma w

przybliŇeniu ksztaþt kwadratu o bokach dþugoĻci ok. 3,5-4 m. Przy takich wymiarach moŇliwe byþo zamontowanie schodw lub zainstalowanie

windy. Nie moŇna obecnie stwierdzię, czy szyb miaþ sþuŇyę tylko jednemu celowi, czy teŇ planowano wykorzystaę go zarwno do wentylacji, jak

i do transportu ludzi. Bez wzglħdu na cel jakiemu miaþ sþuŇyę, wlot do niego musiaþ byę zabezpieczony budowlĢ ŇelbetowĢ o odpowiedniej

konstrukcji. Przylegaþaby ona do pþnocnej Ļciany sĢsiadujĢcego z szybem budynku.

Jak juŇ wspomniano, wlot do szybu znajdowaþ siħ obok jednego z budynkw przedzamcza, w miejscu dawnego zbiornika na gaz.

Zbiornik ten byþ nieczynny jeszcze w okresie przedwojennym. Budowy szybu nie ukoıczono. Jest on w stanie surowym, znajduje siħ w nim

jedynie zniszczona obudowa drewniana. Po wojnie wlot do szybu przykryty byþ, identycznie jak szyb gþwny, grubymi drewnianymi belkami i

deskami. W pŅniejszym okresie poþoŇono w tym miejscu pþytħ ŇelbetowĢ. W latach 70. XX wieku zbudowano na niej szklarniħ. Obecnie

miejsce to nie jest wykorzystywane.

Nie wiadomo jaki jest aktualnie stan techniczny pþyty Ňelbetowej oraz szybu pod niĢ. BiorĢc pod uwagħ fakt, Ňe do sztolni w podziemiach

spadajĢ z szybu odþamki skalne, stan ten z pewnoĻciĢ nie jest zadowalajĢcy. MajĢca kilkadziesiĢt lat obudowa drewniana na pewno nie

zabezpiecza w naleŇytym stopniu bocznych Ļcian szybu. W zwiĢzku z tym nie moŇna wykluczyę, Ňe zagraŇa to fundamentom znajdujĢcego

siħ tuŇ obok budynku hotelowego.

Podziemia wydrĢŇone sĢ w zlepieıcu kulmowym, skale z ktrej zbudowane jest wzgrze zamkowe. PoþoŇone sĢ na wysokoĻci ok. 346,5-

349,5 m n.p.m. SkþadajĢ siħ z czterech nie obudowanych sztolni, przebijajĢcych wzgrze zamkowe z dwch stron, poþĢczonych systemem - w

wiħkszoĻci obetonowanych-wyrobisk komorowych. Trzy sztolnie majĢ wloty na pþn-zach. zboczu i biegnĢ w kierunku pþd.-wsch. Oddalone sĢ od siebie

o 50 m i 25 m. Czwarta sztolnia ma wlot na zboczu pþd-wsch. i biegnie w kierunku pþn-zach. Wloty sztolni nr 3 i 4 leŇĢ po przeciwnych stronach wzgrza

i oddalone sĢ od siebie o ok. 160 m.

Oglna dþugoĻę wyrobisk podziemnych wynosi ok. 950 metrw, powierzchnia ok. 3200 metrw kwadratowych, a objħtoĻę ok. 13 000 metrw

szeĻciennych.

Stan dostħpnych wyrobisk jest dobry. CzħĻę z nich jest zawilgocona na skutek wyciekw kroplowych.

eeeee

W zwiĢzku z drĢŇeniem sztolni - i jak moŇna przypuszczaę, takŇe z myĻlĢ o zasadniczym przeznaczeniu caþego obiektu - do podziemi od strony

pþnocnej budowano drogħ. SĢdzĢc po jej kilkumetrowej szerokoĻci mogþy siħ po niej poruszaę samochody. Trasa nowo budowanej drogi pokrywa siħ

czħĻciowo z przebiegiem starego traktu do zamku. Wykorzystano to podczas budowy. Nowa droga dochodzi do platformy znajdujĢcej siħ przed

wejĻciami do sztolni.

Platforma powstaþa zarwno z wyrwnania fragmentu zbocza gry, jak z usypanego kamienia wywoŇonego z podziemi. PoþoŇona jest mniej

wiħcej na wysokoĻci 347-349 m n.p.m. Jej pþnocna czħĻę opada stromo do wĢwozu rzeki Peþcznicy. Obecna wielkoĻę wysypiska nie odpowiada jego

pierwotnym rozmiarom. Po wojnie kamieı z haþdy wywoŇony byþ przez kilkanaĻcie miesiħcy i sprzedawany.

W pobliŇu zachodniej krawħdzi haþdy, okoþo 15 m poniŇej wejĻę do sztolni, zbudowany zostaþ betonowy zbiornik oczyszczalni Ļciekw. Miaþ

sþuŇyę do wstħpnego oczyszczania nieczystoĻci ze schronu i byþby poþĢczony z nim rurami. Od zbiornika, na zboczu gry, wykopano rw w kierunku

rzeki Peþcznicy. Z pewnoĻciĢ miaþa w nim byę poþoŇona rura odpþywowa. Nie wiadomo jednak, czy dochodziþaby ona bezpoĻrednio do rzeki, czy teŇ

poþĢczono by jĢ z przebiegajĢcym przez wĢwz kolektorem kanalizacyjnym z Waþbrzycha. Widoczne obecnie Ļlady nie pozwalajĢ stwierdzię, czy w

trakcie robt poþoŇono juŇ w rowie rury. Nie wiadomo takŇe, czy w ziemi znajdujĢ siħ rury na odcinku pomiħdzy oczyszczalniĢ a wejĻciami do

podziemi. Zbiornik oczyszczalni Ļciekw zachowaþ siħ w stanie surowym do chwili obecnej.

Jeszcze dalej na zachd, okoþo 80 m za platformĢ przed sztolniami, w wykopie na zboczu, postawiono niewielkĢ budowlħ. Miaþa ona betonowe

Ļciany, lekki dach oraz jedno pomieszczenie z przedsionkiem. Byþ to magazyn materiaþw wybuchowych, typowy obiekt na budowach, na ktrych

prowadzono roboty strzaþowe. PozostaþoĻciĢ magazynu sĢ do dzisiaj czħĻciowo zasypane resztki Ļcian.

Na zboczu pomiħdzy wlotami sztolni znajdowaþy siħ budowle techniczne. W jednej staþ kompresor, wytwarzajĢcy sprħŇone powietrze do napħdu

wiertarek udarowych, uŇywanych w podziemiach. W pobliŇu znajdowaþ siħ teŇ barak, w ktrym mieĻciþ siħ warsztat (kuŅnia). Wykonywano w nim

rŇne naprawy oraz przygotowywano do pracy wiertþa-ostrzono i zakþadano na nie nasadki z koıcwkami z twardych spiekw (nakþadki widiowe).

W niewielkiej odlegþoĻci od wlotu pierwszej sztolni, na nieczynnym juŇ odcinku starego traktu do zamku, staþa kolejna, niewielka budowla z

kominem. Mgþ to byę maþy barak administracyjny lub wartownia. KilkanaĻcie metrw przed wlotem Ļrodkowej sztolni wbudowano w ziemiħ

niewielkĢ betonowĢ podstawħ. Byþ to prawdopodobnie cokþ koþowrotu, ktry sþuŇyþ do wciĢgania do podziemi pustych wagonikw kolejki

wĢskotorowej. Po wymienionych wyŇej obiektach pozostaþy w terenie, widoczne obecnie, fragmenty fundamentw.

Piotr Kruszyński - Wojenne tajemnice zamku Książ.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: