KLASYFIKACJA ZABURZEŃ MOWY:
W literaturze polskiej istnieje wiele klasyfikacji zaburzeń mowy
Ø I. Styczek
Ø T Kani
Ø L. Kaczmarka
Ø S. Grabiasa
Ø Międzynarodowe Towarzystwo Logopedów i Foniatrów
KLASYFIKACJA Ireny Styczek
Klasyfikacja przyczynowa (etiologiczna) zaburzenie mowy obejmuje:
v Zaburzenie mowy ZEWNĄTRZPOCHODNE(egzogenne, środowiskowe) w których nie stwierdza się defektów anatomicznych, które można uznać za przyczynę powstania zaburzenia mowy (jak mówią rodzice, osoby które przebywają z dzieckiem)
v Zaburzenia mowy WEWNĄTRZPOCHODNE (endogenne) przyczynowe w tym:
1. DYSLALIA zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożliwość ich wytworzenia na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy lub obniżona słyszalność (mamy tu np. wady zgryzu, rozszczep warg
2. DYZARTIA (anartria) zniekształcenie narządów mowy lub niemożliwość ich wytworzenia na skutek uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowy (są to dzieci z porażeniem mózgowym)
3. DYSLALIA (alalia) opóźnienie i przyswajanie sobie języka na skutek opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych (opóźnienie tego nie wie jak ma ułożyć język przy wypowiadaniu głosek)
4. AFAZJA utrata częściowa lub całkowita znajomości języka na skutek uszkodzenia pewnych struktur mózgowych (przyczyna np. niedotlenienie, udary, zawały , zależy od uszkodzenia półkuli zacierają się informacje na temat powstawania głosek) dotyczy to os. Dorosłych.
5. JĄKANIE zaburzenia płynności mowy (rytmu i tempa) (balbutologopedia)
6. NERWICE MOWY (logoneurozy) mutyzm, afonia, jąkanie, zaburzenie tempa mowy, modulacji siły i wysokości głosu u osób cierpiących na nerwicę. Mutyzm na skutek silnego przeżycia nie mówi mutyzm całkowity, wybiórczy. Afonia brak głosu spowodowany paraliżem krtani
7. OLIGOFAZJA niedokształcenie mowy spowodowane upośledzeniem umysłowym
8. SCHIZOFAZJA mowa u osób chorych psychicznie np. schizofrenia mówią nieadekwatnie do danej sytuacji
JĘZYKOZNAWCZA KLASYFIKACJA ZABURZWEŃ MOWY WG. JÓZEFA TADEUSZA KANI
Zaburzenia wymowy powodują zakłócenia o charakterze SUPRASEGMENTALNYM (melodii, akcentu, rytmu). Zaburzenia o charakterze suprasegmentalnym polegają na zniekształceniu cech prozodycznych wypowiedzi
Zaburzenia o charakterze SEGMENTALNYM natomiast dotyczą wadliwej wymowy poszczególnych dźwięków np.. izolowanych głosek, sylab, wyrazów lub wypowiedzi
ZABURZENIA SUPRASEGMENTALNE:
Ø Hiperprozodia nasilenie cech prozodycznych w wypowiedzi np. nadakcentowanie, nadmiar iloczasu sylab, nadmiar intonacji, nadmierny przydech
Ø Hipoprozodia osłabienie cech prozodycznych w wypowiedzi zmniejszona zdolność zmiany natężenia wysokości i rytmu mówienia
Ø Aprozodia – brak cech prozodycznych
Ø Dysprozodia – zaburzenie cech prozodycznych wypowiedzi
ZABURZENIA SEGMENTALNE:
1. PARADYGMATYCZNE naruszenie inwentarza głosek (fonemów) zamiana, dodawanie
2. ELIZJA (mogilalia) forma wadliwej wymowy polegająca na braku realizacji jakiegoś fonemu (fonemów) w postaci osobnego segmentu; formy te dostrzegamy przede wszystkim przy zniekształceniach fonemów spółgłoskowych. Możemy wyróżnić ELIZJE:
· Pełna gdy obejmuje wszystkie pozycje w których może pojawić się głoska w nagłosie, śródgłosie i wygłosie
· Ograniczona obejmuje określoną pozycję
· Całkowita zaburzenie daje się sprowadzić do formy: fonem = zero fonetyczne
· Częściowa gdy zmianie ulega sąsiedni segment wokaliczny – wydłużenie zastępcze np. kooek – korek, lub gdy w miejscu fonemu pojawia się pauza
SUBSTYTUCJA (paralalia) polega na zamianie głosek na inne; substytucjom ulegają zarówno fonemy spółgłoskowe jak i fonemy samogłoskowe, fonemy samogłoskowe nie mogą być substytuowane przez fonemy samogłoskowe
sz ż cz dź zamiast s z c dz
DEFORMACJA zachodzi wówczas, gdy realizacja jakiegoś fonemu wykracza poza właściwe normie pole realizacji tego fonemu a zarazem nie mieści się w polu realizacji innych fonemów. Znacznie częściej ulegają deformacji fonemy spółgłoskowe
ZABURZENIA SYNTAGMATYCZNE:
Obejmują zniekształcenia ciągu wypowiedzeniowego w postaci określonej jako:
Ø METATEZA zmiana liniowego uporządkowania fonemów w wyrazie np. granuszek - garnuszek
Ø EPENTAZJE odkształcenie ilościowe w strukturze wyrazu polegają na dodaniu jakiegoś elementy np. Hendryk – Henryk
Ø REDUKCJA odkształcenie ilościowe w strukturze wyrazu polegające na braku fonemów lub fonemu w ciągu wypowiedzeniowym np. kua – kura
Ø ANTYCYPACJA odkształcenie jakościowe polegające na przedwczesnym użyciu jakiegoś członu wypowiedzi, który dopiero w jej dalszym ciągu ma swoje konspektowe uzasadnienie np. irracjanalny – irracjonalny
Ø PERSEWERACJA przeciwstawieństwo antycypacji
Ø ODKSZTAŁCENIA NIESYSTEMOWE przekształcenie o charakterze leksykalnym, neologizmy
KLASYFIKACJA WEDŁUG L. Kaczmarka
W każdej wypowiedzi można wyróżnić trzy części składowe:
· Treść (to co mówimy)
· Forma językowa (to jak mówimy)
· Substancja foniczna (to za pomocą czego mówimy)
Połączenie treści i formy umożliwienie przekazywania myśli. Substancja foniczna natomiast jest nośnikiem „medium” dla myśli.
Wszystkie trzy części składowe wypowiedzi determinują trzy rodzaje zaburzeń wymowy
· Zaburzenia treści – powstają w wyniku chorób umysłowych, psychicznych: objawiają się m.in. brakiem logiki w budowanych tekstach, zakłóceniami w procesie uogólniania i abstrakcji, niespójnością występującą w zaburzonych tekstach
· Zaburzenia językowe (zab. formy) są skutkiem ogniskowych w mózgu objawiają się niedokształceniem mowy lub jej brakiem np. alalia, afazja
· Zaburzenia substancji fonicznej w płaszczyźnie suprasegmentalnej (jąkanie, rynalia, bełkot, bradylalia, tachylalia) i segmentalnej np. spowodowane upośledzeniem słuch, uszkodzeniem obwodowych narządów mowy i obwodowych narządów nerwowych, wpływem środowiska
KLASYFIKACJA WG. S. Grabiasa
Aby móc uczestniczyć w komunikacji językowej człowiek musi dysponować pewnymi kompetencjami i sprawnościami. Kompetencje (wiedza) nie mogą się w umyśle ludzkim bez określonych sprawności. Można wyróżnić 3 rodzaje kompetencji:
1. Kompetencje językowe (gramatyczno – leksykalne) które tworzy nieuświadomiona wiedza nt. zasad budowania zdań gramatycznie poprawnych
2. Kompetencji komunikacyjnych wiedza nt. zasad użycia języka w grupie społecznej
3. Kompetencja kulturowa wiedza nt. zjawisk otaczającej rzeczywistości
Sprawności komunikacyjne są przeciwieństwem kompetencji. Kompetencje są wiedzą, sprawności – umiejętnościami. S. Grabias wyróżnia dwa typy sprawności:
· sprawności percepcyjne – pozwalające na opanowanie kompetencji (językowej, komunikacyjnej, kulturowej) – słuch fizyczny, fonematyczny, muzyczny;
· sprawności realizacyjne – wykorzystujące w procesie komunikacji i poznawaniu rzeczywistości zdobyte kompetencje; wśród sprawności realizacyjnych wymienić należy:
· grupę sprawności systemowych – fonologicznych, morfologicznych, leksykalnych, składniowych – tworzą one umiejętności budowania sensownych, poprawnych gramatycznie zdań;
§ grupę sprawności komunikacyjnych – chodzi o sprawności społeczne, sytuacyjne, pragmatyczne, które tworzą umiejętności realizowania ról społecznych, budowania zdań adekwatnych do sytuacji i realizowania zamierzonych intencji.
S. Grabias wprowadza dwa pojęcia istotne dla klasyfikacji zaburzeń mowy:
1. procedura postępowania logopedycznego – całokształt zabiegów logopedycznych stosowanych w określonym postępowaniu;
2. strategia postępowania logopedycznego – postępowanie w ramach danej procedury, wynikające z percepcyjnych i realizacyjnych możliwości osoby rewalidowanej;
LOGOPEDYCZNA KLASYFIKACJA
1. Zaburzenia mowy związane z niewykształconymi sprawnościami percepcyjnymi np. głuchota, niedosłuch, alalia, dyslalia, oligofazja. Procedurą logopedyczną w tej klasie zaburzeń jest budowanie wszelkich rodzajów kompetencji zaś usprawnienia jest procedurą wtórną
2. Zaburzenia mowy związane z brakiem lub niedowładem sprawności realizacyjnych (przy zdobytych kompetencjach) np. dysglosia, jąkanie, giełkot, mowa bezdźwięczna, anartria i dyzartria itp. Procedura logop. Jest usprawnienie realizacji różnych poziomów systemów komunikacyjnych.
3. Zaburzenia mowy związane z rozpadem systemu komunikacyjnego np. afazja, schizofazja. Procedurą logop. Jest odbudowanie wszystkich typów kompetencji i usprawnienierealizacji
KLASYFIKACJA MIĘDZYNARODOWEGO TOWARZYYSTWA LOGOPEDÓW I FONIATRÓW:
Zalecane nazwy poszczególnych zaburzeń składają się z rdzenia i przedrostka który wskazują na typ zaburzenia i opisuje stan patologiczny
Fazje oznacza zespół funkcji neurofizjologicznych przebiegającym w ośrodkowym ukł. Nerw. (odp. Obszarach kory mózgowej, odp. za generowanie i percypowanie wypowiedzi
Arteria zaburzenie wynikające z uszkodzenia lub dysfunkcji nerwów czaszkowych i ich jąder CUN
Lalia zaburzenia czynności narządów artykulacyjnych
Fonia odnosi się do czynności tworzenia głosu
Leksja dotyczy pisania
Przedrostek a oznacza brak danej czynności
Hypo obniżenie poziomu czynności
hyper podwyższenie
Dys zniekształcenie
DYSLALIA
Termin „DYSLALIA” pochodzi z greckiego dys- „zaburzenie” i lalia „mowa”
Wg. Spionek dyslalia to zaburzenie mowy polegające na niemożliwości prawidłowego wymawiania określonych dźwięków
G. Demelowa definiuje jako nieprawidłowość w realizacji jednej głoski, wielu głosek a nawet wszystkich. Zachowane SA rytm, melodia i akcent, sama wymowa jest zwarta.
v W zależności od poziomu uszkodzenia mechanizmów mowy wyróżnia się:
· Dyslalia pochodzenia ośrodkowego afazja alalia
· Dyslalia motoryczna - ruchów narządów mowy – dysartria
· Dyslalia sensoryczna dotyczy rozumienia
v W zależności od tego czy zaburzenie mowy jest zjawiskiem izolowanym pierwotnym czy wtórnym
· Dyslalia androgenna – uszkodzony narząd słuchu
· Dyslalia sprzężona – z innymi zaburzeniami rozwojowymi
KATEGORIE WG. KACZMARKA
Ø Dyslalia jednoraka – odmiennie realizowany jest tylko jeden fonem może być np. r-l, g-t
· Prosta zniekształcenie dotyczy tylko jednej cechy dystynktywnej fonemu np. dźwięczność, miejsca artykulacji np. g/d, k/t
· Złożona zniekształcenie dotyczy kilku cech dystynktywnych naraz np. miejsca artykulacji, dźwięczność, miękkość
Ø Dyslalia wieloraka kilka lub kilkanaście fonemów realizowanych jest niezgodnie z tradycyjną mową np. sz ż cz dż/ s z c dz
· Prosta wadliwa realizacja fonemów w obrębie jednej sfery artykulacyjnej zniekształceniu ulega tylko jedna cecha dystynktywna fonemu ( g/k)
· Złożona zniekształceniu ulega kilka cech dystynktywnych równocześnie np. g/t
Ø Dyslalia całkowita (alalia motoryczna, bełkot, słuchonemia motoryczna) wadliwa wymowa w obrębie kilku sfer artykulacyjnych. Wypowiedź jest realizowana jest za pomocą cech prozodycznych – rytm, akcent, melodia (nie posługuje się mową, nie wiemy co jest tego przyczyną)
DO DYSLALII ZALICZAMY NASTĘPUJĄCE WADY:
Ø Sygmatyzm (seplenienie) nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych [s z c dz, sz ż cz dż, ś ź ć dź]
Ø Rotacyzm nieprawidłowa realizacja głoski [ r ]
Ø Kappacyzm nieprawidłowa realizacja głoski [k]
Ø Lambdacyzm nieprawidłowa realizacja głoski [l]
Ø Gammacyzm ...
kordistoska