KSIĄŻKA I DRUKARSTWO W POLSCE W XVII w.
Początek XVII w. – wyraźna cezura w dziejach drukarstwa polskiego:
§ wymierają wielcy drukarze renesansowi: Szarfenberg, Januszowic, Wirzbięta,
§ nowe pokolenie – nie ma już tak wielkich indywidualności, nie kształtują polityki wydawniczej, prowadzą warsztaty odpowiadające aktualnym potrzebom i możliwościom.
Sytuacja drukarstwa
§ powiększa się liczba drukarń, ale zmniejsza ich dynamika,
§ zmienia się typ warsztatów (renesans: przeważnie oficyny mieszczańskie, realizujące własne nakłady; XVII w.: zubożałe drukarstwo prywatne, nakłady mecenasowskie lub autorskie),
§ przywileje na intratne druki urzędowe,
§ pewny byt miały tylko drukarnie zakonne,
§ rozwijają się oficyny jezuickie, pijarskie,
§ drukarnie akademickie (Kraków, Zamość): głównie wydawnictwa naukowe i szkolne.
Największa w XVII w. liczba drukarń na dobrym poziomie.
§ Drukarnia Piotrowczyków (1576-1672)
- przywileje na wydania sejmowe i synodalne,
- dobre wyposażenie typograficzne,
- ponad 650 tytułów, niektóre bogato zdobione drzeworytami, miedziorytami,
- zwłaszcza druki religijne,
- Skarga, Górnicki, Kochanowski, Brożek.
§ Druk. Cezarych (1616-1731)
- 1400 publikacji,
- zwłaszcza lit. Naukowa na potrzeby AK. Krakowskiej,
- dzieła prawnicze, hist., lit. Piękna (Szymonowic, Morsztyn, Tasso, S. Twardowski),
- utrzymywała szerokie kontakty księgarskie (m.in. z Cosmeroviusem w Wiedniu).
§ Druk. Szedlów (1638-1701)
- podobny profil działania j.w.,
- wysoki poziom techniczny,
- dbałość o poprawność tekstów.
Drukarnie Piotrowczyków i Szedlów zostały wykupione przez profesorów dla zał. w 1674r. Drukarni Akademiii Krakowskiej (działa ona do dnia dzisiejszego).
Inne drukarnie (już nie o tak wysokim poziomie):
- drukarnia Macieja Jędrzejowczyka – prowadził drukarnię po Januszowskim,
- drukarnia Jana Szeligi – ciekawe pozycje drukowano w Dobromilu w prywatnej oficynie Jana Szczęsnego Herbuta (np. początek Historii Polskiej Jana Długosza – cenzura zakazała druku dalszej częći).
· Jan Rossowski (1624-34)
- miał przywilej druku konstytucji sejmowych,
- był serwitorem królewskim.
· Jan Trelpiński (1637-43)
- również uprzywilejowany przez króla.
· Piotr Elert
- muzyk na dworze Władysława IV,
- nowocześnie wyposażona oficyna wydawnicza,
- teksty dramatyczne i operowe dla teatru dworskiego,
- 90 druków,
- pisma urzędowe, prawne, historyczne, literackie,
- jego zakład pod koniec wieku przejęła drukarnia pijarska.
Drukarnie o dużym rozmachu i wyższym poziomie. W mieście tym (najbogatszym i najbardziej samodzielnym mieście RP) łatwiej było utrzymać kontakty międzynar, i krajowe.
· Försterowie (1617-67)
- rozprowadzali książki między Niderlandami, Niemcami, a Warszawą, Lublinem.
· Andrzej Hünefeld (1608-58)
- księgarz, nakładca, drukarz,
- wyd. ok. 200 pozycji,
- Selenografia Jana Heweliusza (pierwsze naukowe dzieło o księżycu),
- Janna linguarum – przełomowy w pedagogice podręcznik Jana Komeńskiego.
W wyżej wymienionych gdańskich firmach ukazywały się książki ilustrowane, kwitło rytownictwo-najwybitniejsi rytownicy: Wilhelm Hondius i Jeremiasz Falck
· drukarnia Jana Heweliusza (1662-1679)
- wysoki poziom edytorski,
- stosowna do treści wymowa ilustracji,
- sam wykonywał ilustracje naukowe oraz miedzioryty o wymowie alegorycznej.
· drukarnia Braci Polskich (ok. 1600 – 38)
- drukarnia dzieła prof. Akad. Rak.
- katechizm rakowski – dokument zasad tolerancji religijnej,
- zamknięta w 1638r. wraz z Ak. Rak. na mocy uchwały sejmowej.
· drukarnia Jednoty (ok. 1632-56)
- prowadzona przez Daniela Vettera,
- związana z ośrodkiem kulturalnym braci czeskich, w którym działał m.in. Jan Komeński,
- najciekawsze dzieło – pierwszy drukowany opis Islandii,
- ośrodek upadł w czasie najazdu szwedzkiego.
· w II poł. XVII w. zwiększa się liczba druków, ale obniża się jakość ich wykonania,
· wartościowe dzieła hist., polit. i prawnicze, filolog. (m.in. Słownik polsko-łacińsko-grecki Grzegorza Knapskiego), matematyczne i dotyczące budownictwa,
· publikacje o celach praktycznych, religijnych:
- modlitewniki, kazania, żywoty świętych, pisma teologiczne, moralizatorskie i dewocyjne,
- konstytucje i diariusze sejmowe, statuty, traktaty polityczne,
- kalendarze, rozprawy naukowe, podręczniki szkolne, pisma okolicznościowe,
- panegiryki, paszkwile, satyry polit,
- lit. rozrywkowo-romansowo-awanturnicza.
· drukarze niechętnie podejmowali się wydawania dzieł poważniejszych, wymagających większych nakładów, ryzykownych ekonom.
· spowodowany przyczynami organizacyjno-finansowymi i cenzurą, zubożeniem społ.,
· zbiory wypisów zwane sylwami,
· popularne są gazety pisane – zwykle kopie lub wyciągi z zagr. gazet,
Pierwsze drukowane czasopismo: Merkuriusz polski, wydawany przez Jana Gorczyna i Hieronima Pnocciego, najpierw w Krakowie, a potem w Warszawie, od I do VII 1661r., upadło po 41 numerach.
· utrzymuje się w klasztorach,
· kopiowane są: księgi muzyczne (psałterze, kancjonały), zbiory kazań, modlitewniki,
· malarstwo kodeksowe: Błażej Derej, Hipolit Szolc, Dorota Łążyńska, Zofia Borawińska, Antoni Bartoszewski,
· rozpowszechniane są skrypty i antologie tekstów do użytku w szkołach.
· istniała w RP od XVI w., pierwszy dekret zakazujący rozprowadzanie dzieł Lutra: 1520r.,
· częsta cenzura represyjna: karanie konfiskatą, grzywną, a nawet uwięzieniem drukarzy (dlatego mnożą się publikacje bądź anonimowe, bądź z fałszywym adresem wyd.),
· nie była zbytnio skuteczna, ale szkodziła i hamowała rozwój drukarstwa i księgarnia,
· w Polsce ogłoszono tylko 3 indeksy ksiąg zakazanych: w 1603 i 1617r. przez biskupa krak., w 1604r. przez biskupa zam.,
· publikacje różnowiercze i naukowe powtarzane za indeksem rzymskim,
· publikacje lokalne,
· lit. tandetna, rozrywkowa, satyryczna.
· niewiele ksiąg luksusowych (z ofic. gdańskich),
· książki użytkowe zarówno o wys. poziomie (Piotrowczyków, Szedlów), jak i o niskim,
· w XVI w. wydano ogółem 8 tys. Książek, w wieku następnym: 24 tys. (liczba zaniżona),
· wzrosły nakłady poczytnych książek.
· do poł XVII w. były kontynuowane tradycje renesansowe,
· bibl. szlacheckie, mieszczańskie,
· bibliofile:
- Stanisław Hozjusz i Stanisław Karnkowski – polscy twórcy kontrreformacji, mecenasi, zbieracze, czytelnicy i znawcy; ich przykład i autorytet wpłynął na nastawienie hierarchii kościelnej wobec książek,
- Jan Łaski, Jan Komeński (reformatorzy),
- monarchowie – królowie polscy gromadzili cenne zbiory, ale przy zasadzie elekcyjności nie złożyły się one na trwałą bibliotekę królewską
Wazowie – zgromadzili liczne i luksusowe zbiory; zostały one wywiezione przez Szwedów; część książek zabrał Jan Kazimierz do Francji po abdykacji.
Jan III Sobieski:
Ø starał się o rewindykację zbiorów polskich ze Szwecji,
Ø był pasjonatem książek, miał zwyczaj przygotowywać się do działań poprzez lektury,
Ø zgodnie z rodzinną tradycją rodzinną od wczesnej młodości gromadził książki,
Ø kolekcja: ponad 7 tys. tomów,
Ø książki luksusowe oprawiano w ciemnoczerwoną skórę ze złoceniami i królewskim superekslibrisem,
Ø bibl. królewskim był matematyk Adam Kochański,
Ø częśc zbiorów otrzymał w XVIII w. Andrzej Załuski i wcielił do biblioteki publicznej.
- magnaci...
Choniczek.pl