BIBLIOTEKI EMIGRACYJNE
1. BIBLIOTEKA POLSKA W PARYŻU
Fundacja Wielkiej Emigracji
1838 - KSIĄDZ ADAM CZARTORYSKI+NIEMCEWICZ+KAROL SIENKIEWICZ
ZBIORY: atlasy, mapy, historia PL, archiwa, czasopisma, foto, medale, monety
Karol Sienkiewicz doprowadził do połączenia księgozbiorów Towarzystwa Literackiego Polskiego oraz Towarzystwa Pomocy Naukowej. Francja będąc pod wrażeniem artykułu Adama Mickiewicza zwróciła się z apelem o ofiarowanie Polsce biblioteki ze składek publicznych.
Zakupiono kamienicę na wyspie św. Ludwika. Placówka dość szybko zaczęła powiększać swój stan posiadania, głównie dzięki zapisom i darom osób prywatnych - zbiory Niemcewicza i Mickiewicza.
2. ZAKŁAD NARODOWY IM. OSSOLIŃSKICH
ZBIORY: książki, historia, malarstwo, rękopisy, pismo naukowe, zbiory Lubomirskich, Rękopisy Pana Tadeusza, Reedycja Słownika języka polskiego Lindego
1817 – założenie, JÓZEF OSSOLIŃSKI
DYREKTOR po wojnie ANTONI KNOT
Rozbiory -> Muzeum Książąt Lubomirskich -> przejęcie Biblioteki przez Ukraińców -> Biblioteka Lwowska (XIX/XX wiek) -> Niemcy zajmują Lwów - Generalne Gubernatorstwo przekazuje Ossolineum Gębarowiczowi -> potajemnie wywieziono najcenniejsze zbiory do BJ w Krakowie -> Niemcy zabrali je i porzucili na Dolnym Śląsku -> po wojnie Zakład Narodowy we Wrocławiu (wiele dzieł zostało we Lwowie) ->
w 1953 wcielona do Polskiej Akademii Nauk -> 1995 Restytucja Fundacji
Józef - uczony, bibliofil, kolekcjoner i członek towarzystw naukowych po upadku Rzeczypospolitej nie uległ rezygnacji, ale przystąpił do budowania instytucji, która miała pomóc zniewalanemu narodowi w zachowaniu własnej tożsamości oraz zaszczepić mu wolę niepodległości. Zakład miał także opiekować się młodymi uczonymi.
Na siedzibę Zakładu Ossoliński wybrał Lwów. Cesarz Franciszek odnowił we Lwowie Uniwersytet. Zezwolił na utworzenie katedry języka polskiego i literatury polskiej, której program miał przygotować Ossoliński. Konieczne było zorganizowanie placówki bibliotecznej.
Akt fundacyjny Biblioteki przesłał Ossoliński cesarzowi, ten zaś akt ten zaaprobował. Dla potrzeb Zakładu Ossoliński zakupił we Lwowie budynki sióstr karmelitanek.
Ossoliński chciał, by Fundacja stała się narodową instytucją naukowo-kulturalną. Aby zdobyć finanse na postanowił zdobyć poparcie elit.
Podpisał układ podpisany z księciem Henrykiem Lubomirskim - powstało Muzeum Książąt Lubomirskich.
Część przyszłej siedziby Ossolineum miała zostać przystosowana na przyjęcie kolekcji Lubomirskiego.
Ossolineum we Lwowie XIX i XX wieku
Ossolińskiemu zmarł w 1826 roku. Zbiory zapisane Zakładowi zostały przewiezione do Lwowa.
W latach niewoli Ossolineum stało się prężnym ośrodkiem nauki i kultury. Odbywały się doroczne spotkania naukowe, urządzano wieczory literackie i koncerty. Reedytowano Słownik języka polskiego Lindego oraz ukazało się czasopismo naukowe.
W ossolińskiej oficynie wydawniczej publikowano rozprawy z historii piśmiennictwa i podręczniki.
Wybuch II wojny światowej odmienił los Ossolineum, które okupanci poddali represjom.
Ukraina przejęła zbiory i utworzyła z Ossolineum Bibliotekę Lwowską.
Po wkroczeniu Niemców do Lwowa Biblioteka Lwowska przestała istnieć, a Ossolineum zostało powierzone przez Generalne Gubernatorstwo pod zarząd Gębarowiczowi, potajemnie zaprzysiężonemu na dyrektora. Władze niemieckie zarządziły ewakuację zbiorów ważnych dla kultury niemieckiej. Najcenniejsze kolekcje Ossolineum. Zostały przewiezione do Krakowa, gdzie miały bezpiecznie przetrwać w piwnicach Biblioteki Jagiellońskiej, jednak władze niemieckie postanowiły przewieźć je do Rzeszy. Transport został porzucony na Dolnym Śląsku. Po wojnie odnaleźli je Polacy. Trafiły do Wrocławia.
Ossolineum we Wrocławiu
Część pozostałej we Lwowie kolekcji została po wojnie przekazana do Wrocławia jako „dar narodu ukraińskiego dla narodu polskiego”.
70% przedwojennego zasobu Ossolineum pozostało we Lwowie. W roku 2003 Ossolineum uzyskało możliwość pełnego dostępu do polskich kolekcji przechowywanych w Bibliotece z możliwością ich kopiowania.
We Wrocławiu osiedliło się wielu naukowców ze Lwowa, którzy korzystali ze zbiorów Ossolineum. Opiekę nad kolekcją powierzono rektorowi Uniwersytetu Wrocławskiego oraz dyrektorowi Biblioteki Uniwersyteckiej. Zbiory zostały umieszczone w dawnym budynku Zakonu Szpitalnego. Pierwszym dyrektorem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu został Antoni Knot.
Ossolineum jako placówka Polskiej Akademii Nauk
W 1953 r. Zakład Narodowy im. Ossolińskich został wcielony w struktury Polskiej Akademii Nauk i podzielony na 2 placówki: Zakład Narodowy im. Ossolińskich oraz Bibliotekę PAN.
Przez cały ten okres gromadzono zbiory książkowe, czasopisma, mapy i stare druki.
Zgromadzono unikalną kolekcję druków dokumentujących ruch „Solidarnościowy”.
Restytucja Zakładu Narodowego im. Ossolińskich
5 stycznia 1995 Dyrektor podjął starania o restytucję Fundacji. Wysiłki te zostały uwieńczone sukcesem kiedy Sejm RP uchwalił ustawę o Fundacji Ossolińskich.
Patronat nad Zakładem objął Prezydent RP. Statut Fundacji – Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Od 1990 Ossolineum odzyskuje dawny blask i pozycję liczącej się w kraju placówki naukowej i kulturalnej.
3. BIBLIOTEKA NARODOWA:
· centralna księżnica polska
· 1918 – inicjatywa STEFANA DEMBY. Patronem prezydent RP Ignacy Mościcki
· Od 1927 ma egzemplarz obowiązkowy i wydaje „Urzędowy Wykaz Druków” – bieżącą bibliografię Polską
· 1928 – rozpoczęcie działalności
· 1930 – otwarcie
· ZBIORY: książki rewindowane z ZSRR, Szwecji i emigracji, monety, globusy, księgozbiory Załuskich, dużo darów ; wszystko co Polskie i Polski dotyczy
· Gromadzi i udostępnia
· Instytut Czytelnictwa prowadzi badania nad czytelnictwem Polaków
· 10 lat otwierania biblioteki: zbieranie funduszy, organizowanie księgozbioru, brak lokalu
· Lata 60-te – nowy budynek ; II w.św. – pożar budynku
BIBLIOTEKI FUNDACYJNE
Powstawały w okresie zaborów. Podstawami funkcjonowania bibliotek były fundacje lub zbiory rodowe. Odegrały dużą rolę dla zachowania kultury narodowej.
1. BIBLIOTEKA CZARTORYSKICH
Oddział MUZEUM NARODOWEGO w Krakowie
XVIII wiek
XVIII/XIX wiek - ADAM i IZABELLA ; ICH SYN ADAM– kontyunacja -> II.w św. – zamknięcie -> ZBIORY: historia, literatura, sztuka, rękopisy, autografy Mikołaja Kopernika, Ludwika Bethovena, Marcina Lutra i prezydentów USA -> Od 1971 ma status Biblioteki Narodowej
Biblioteka Książąt Czartoryskich jest jedną z najstarszych polskich bibliotek rodowych.
syn Adam kontynuował działalność kolekcjonerską po rodzicach pragnąc stworzyć bibliotekę narodową. Miała ona posłużyć jako warsztat naukowy do badań nad historią i literaturą.
Uzupełniał i wzbogacał zbiory mieszczące się wówczas w pałacu w Puławach. Dzięki planowanym zakupom, darom i wymianie, księgozbiór Czartoryskich rozrastał się.
Konfiskata majątku po powstaniu listopadowym spowodowała rozproszenie i tułaczkę.
Wywiezione księgozbiory trafiły poza zabór rosyjski. Scalenia rozproszonych zbiorów dokonał syn Adama - Władysław, który ulokował je w dawnym Arsenale Miejskim.
Prywatny księgozbiór Czartoryskich służył narodowi nieprzerwanie aż do II wojny światowej.
Podczas okupacji hitlerowskiej Biblioteka była zamknięta, chociaż potajemnie służyła polskim badaczom.
Od roku 1950 przeszły pod zarząd państwa i zostały włączone do Muzeum Narodowego w Krakowie.
2. BIBLIOTEKA ZAŁUSKICH – bibliofilów XVIII wieku
1-a Biblioteka Narodowa!
Stworzyła metody i techniki biblioteczne
ZBIORY: od krewnych Załuskich, monety, mapy, atlasy, inkunabuły, autografy Kroniki Długosza, Kronika Galla Anonima, Mszał Erazma Ciołka
BRACIA JÓZEF I ANDRZEJ-> Założyciel Józef -> Wyjazd Józefa – Zbiory do karmelitów -> Pałac Dani-łowicz-owskiego -> Utworzenie Akademii Mariańskiej -> Wygnanie Józefa z kraju - Zbiory do jezuitów -> Kasacja zakonu jezuitów -> Zbiory do Komisji Edukacji Narodowej -> pożar Pałacu -> zbiory w Bibliotece Narodowej -> II.w.św. – zbiory w Rosji -> obecnie w BN, część nieoddanych w Rosji
Bracia Andrzej i Józej odbyli naukę za granicą. Andrzej ukończył prawo i założył seminarium.
Józef ukończył studia teologiczne i prawo. Działał naukowo za granicą. Uwielbiał stare i rzadkie dzieła. Zbierał monety, mapy i okazy minerałów. Dzięki podróżom zwiedził wszystkie rodzaje bibliotek. Największym dziełem jego życia było utworzenie Biblioteki Publicznej w Warszawie. Celem biblioteki było ocalenie od zagłady zabytków polskości.
Książki do biblioteki nadsyłali w darach liczni krewni Załuskich, znajomi, przyjaciele i osoby ze środowiska naukowego.
W związku z zamiarami stworzenia bibliografii rękopisów, kodeksu i słownika bibliograficznego Józef prosił autorów i bibliofilów o przysyłanie ksiąg. Bieżąca rejestracja piśmiennictwa polskiego miała być dowodem dla całej Europy, ile warta jest polska kultura i nauka.
Działania te miały na celu utworzenie w Warszawie biblioteki publicznej dla uczonych. Chaos związany z polityką w kraju opóźnił plany braci. Józef opuścił kraj pozostawiając swoją kolekcję u karmelitów.
W Rzymie studiował zbiory Biblioteki Watykańskiej, zajmował się ciągłym powiększaniem swej kolekcji. Wiele podróżował, czego efektem były nowe nabytki. W końcu wrócił do Polski.
Bracia przenieśli swoje księgozbiory do pałacu Daniłowiczowskiego. Biblioteka była bezpłatna, nie było wolnego dostępu, za książkę wypożyczoną do domu wpłacało się kaucje. Przez rozpoczęciem czytania należało odmówić Zdrowaś Maria w intencji fundatorów, a po ich śmierci psalm :D
Już w dniu otwarcia Biblioteka Załuskich należała do najzasobniejszych w Europie, zawierała 180 tysięcy druków, tysiące map i atlasów.
Księgozbiór podiadał najpiękniejsze okazy – wielkie francuskie albumy, włoskie inkunabuły i XVI-wieczne druki polskie. Księgozbioru zawierał dzieła historyczne, prawnicze, teologiczne i filozoficzne w różnych językach, a także czasopisma zagraniczne. Do skarbów biblioteki zaliczyć możemy średniowieczne dzieła: Kroniki Długosza, Kronika Galla Anonima, Mszał Erazma Ciołka i autografy.
Regularnie korzystali z niej seminarzyści, duchowieństwo i nauczyciele.
Józef Załuski pragnął połączyć księgozbiór z jakąś instytucją naukową. Skupione wokół niej kręgi literatów i uczonych pozwoliły na utworzenie towarzystwa - Akademii Mariańskiej.
Stary Józef zaczął obawiać się o przyszłość biblioteki. Chcąc jej zapewnić byt po swojej śmierci zaczął zabiegać o pomoc brata Andrzeja, który uczynił fundacje na rzecz biblioteki. Sporządził wstępny testament - przeznaczył dla niej pałace, kamienice oraz ziemie. Część rodziny sprzeciwiła się temu. Zapisy zostały unieważnione. Józefowi przypadł w spadku pałac i zbiory po starszym bracie, o które jednak musiał walczyć z krewniakami.
Józef postanowił ufundować rozbudowę pałacu, którego stał się prawowitym właścicielem, zadłużając się.
Przekazał bibliotekę jezuitom, którzy mogli uchronić ją przed chciwością rodziny.
Józef Andrzej został wywieziony z kraju na 5 lat. Bibliotekę powierzył bibliotekarzowi, który wyniósł z biblioteki książki przeznaczając je na sprzedaż. Starzejący się i schorowany Janocki nie był w stanie upilnować zbiorów.
Józef wrócił do Polski z zesłania. Zakon Jezuitów uległ kasacie i musiał poszukać dla biblioteki innych opiekunów. Niedługo potem Józef zmarł. Po śmierci rodzina chciała odstąpić bibliotekę państwu za odpowiednią opłatą. Zdecydowano jednak, że zapisana jezuitom biblioteka powinna przejść pod zarząd KEN. Oddano zwierzchnictwo Ignacemu Potockiemu.
Bibliotece został przyznany egzemplarz obowiązkowy, który obejmował także gazety, czasopisma i kalendarze.
Biblioteka Publiczna otrzymała rangę narodowej, a później nazwę Biblioteka Rzeczypospolitej Załuskich.
Zbiory zostały przesłane jako zdobycz wojenna do publicznej biblioteki w Petersburgu. Żołnierze pospiesznie wrzucali książki do skrzyń bez żadnego porządku. Książki uległy zniszczeniu pod wpływem wilgoci, niektóre były traktowane jako opał, inne – sprzedawane. Zbiory rozproszyły się.
Spłonął pałac Daniłowiczowski, były próby odzyskania zbiorów biblioteki. Resztki zbiorów dotarły do Biblioteki Narodowej, tylko po to, by ulec zagładzie podczas II wojny światowej. Kontynuacją dzieła Załuskich jest Biblioteka Narodowa. W rosyjskiej Bibliotece Narodowej przechowywane są nie zwrócone Polsce zbiory.
3. BIBLIOTEKA RADZIWIŁŁÓW w Zamku w NIEŚWIEŻU
XVI wiek
Założyli ją bracia. Kardynał Jerzy otrzymał od Zygmunta Augusta przywilej przechowywania dokumentów Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Mikołaj „Sierotka” dbał o księgozbiór i zabronił jego rozpraszania.
Prywatna. Wiele rękopisów.
Została wywieziona przez Rosjan za przyłączenie się Radziwiłła do walk po stronie Napoleona.
Choniczek.pl