Poradnik_10.pdf

10. Organizacja bezpiecznego stanowiska pracy

10.1. Zasady i postulaty ergonomii

10.2. Stanowisko pracy i zasady jego organizacji

Informacja:

Rozwinięcie tematyki rozdziału w książce Organizacja bezpiecznej pracy .

10.1. Zasady i postulaty ergonomii

Ergonomia zajmuje się głównie projektowaniem (planowaniem) narzędzi, wyposażenia i zadań, przy czym pojęcia te

są szeroko definiowane. Mianem narzędzia określa się zarówno zwykły ołówek czy młotek, spisane zasady działania,

jak też cały system przemysłowy; wyposażenie zawiera w sobie między innymi agregaty, linie produkcyjne, urządzenia

domowe czy też urządzenia sportowe; zadaniem natomiast jest fizyczne lub psychiczne (umysłowe) działanie wykony-

wane w różnym miejscu i czasie — w pracy, w domu czy w wolnym czasie od pracy. Zadania ergonomiczne mogą być

fizyczne, takie jak: sięganie, poruszanie, obracanie, ustawianie czy posługiwanie się czymś oraz umysłowe, polegające

na czynnościach intelektualnych i zagadnieniach z tym związanych, jak na przykład przemęczenie psychiczne czy błęd-

ne rozumowanie.

Na podstawie literatury przedmiotu, podstawowe zasady ergonomii, jako nauki stosowanej, możemy sformułować na-

stępująco:

 przysposabiaj (dopasuj) każdorazowo narzędzia pracy i zadania do możliwości człowieka ( ang. Fith the Tasc

to the Person ); jeśli kiedykolwiek człowiek projektuje czy planuje jakieś narzędzie, wyposażenie lub zadanie, to

powinien zawsze dokładnie przeanalizować, jak do niego przystaje (pasuje) człowiek. Tę zasadę można określić

szerzej jako konieczność poznania człowieka i ludzkiego zachowania, a następnie zaprojektowanie wyposażenia

i zaplanowanie zadania tak, aby one jak najpełniej odpowiadały jego wymaganiom i właściwościom (anatomii,

umysłu, psychice, zdolnościom). Należy tak projektować wyposażenie i planować stanowiska pracy i zadania (po-

siadać takie umiejętności), aby w pełni korzystać z ludzkich zdolności, upodobań, zamiłowań i umiejętności, a jed-

nocześnie przeciwdziałać określonym słabościom (wadom);

 pracuj mądrzej, nie ciężej ( ang. Work Starter, not Harder ); należy stosować skuteczne i ekonomiczne sposoby

pracy i inne narzędzia działania, wykorzystanie których czyni pracę bezpieczniejszą, lżejszą, przyjemniejszą i wy-

dajniejszą;

 dbaj zawsze o to, by wyposażenie i zadania były przyjazne ludziom (pracownikom) ( ang. User-frinedliness );

narzędzia pracy i zadania należy tak projektować (planować), aby w opisie były łatwe do zrozumienia i następnie

wykonania oraz sprawne w obsłudze, wady natomiast należy maksymalnie minimalizować;

 stosuj umiejętnie i z rozmysłem zasady pracy, a także zasady jej organizacji ( ang. the Rules of Work ).

Wyżej przedstawione zasady są ze sobą powiązane, tworzą konsekwentną całość oraz logiczny i wewnętrznie spójny

system, stanowiący rzetelną podstawę ergonomii jako nauki stosowanej.

Zasadnicze natomiast postulaty (rekomendacje) ergonomii dotyczące miejsca pracy można ująć następująco:

 pracuj w naturalnej pozycji,

 redukuj nadmierny wysiłek,

 trzymaj wszystko w zasięgu ręki,

 pracuj na dogodnej wysokości,

 redukuj nadmierne i niepotrzebne ruchy,

 minimalizuj zmęczenie,

 unikaj statycznego obciążenia,

 ruszaj się i wykonuj ćwiczenia,

 zmniejszaj siłę i skracaj czas jej trwania,

 minimalizuj nacisk punktowy na ciało,

 zapewnij swobodę ruchów w wykonywaniu pracy,

 zadbaj o projekt dla wysokich pracowników,

 zadbaj o zdrowe i komfortowe warunki pracy.

Pracuj w naturalnej pozycji . Naturalna pozycja ciała przy pracy jest optymalną pozycją każdego ze stawów organi-

zmu ludzkiego, gwarantującą największą siłę i odpowiednią kontrolę nad ruchami, a jednocześnie powodującą naj-

mniejszy nacisk fizyczny na te stawy oraz otaczające tkanki. Pozycja taka jest bliska punktowi zapewniającemu szeroki

zakres ruchu. W tej pozycji mięśnie otaczające stawy są zbalansowane i zrelaksowane. Wyjątkiem od tej zasady opty-

malnego punktu (punktu środkowego) są ramiona, których pozycja utrzymywana jest przez siłę grawitacji i kolana,

które pracują w skrajnie optymalnym położeniu.

Praktyczne znaczenie w miejscu pracy mają takie kluczowe pozycje ciała ludzkiego przy pracy, jak:

 zachowanie prawidłowej krzywizny kręgosłupa w kształcie litery „S”;

 prawidłowe ustawienie szyi;

 łokcie trzymane naturalnie po obu stronach ciała, ramiona zrelaksowane;



nadgarstki w jednej linii z przedramionami.

Można podkreślić, że naturalna pozycja dla każdego ze stawów budowy człowieka nie musi być idealnie precyzyjna.

Położenia poszczególnych stawów mają pewien zakres dopuszczalnych zmian. Nie należy uważać, że istnieje tylko

jedna pozycja ciała, która ma być utrzymywana przez cały czas pracy. Ciało ludzkie wymaga ruchu i zmian w jego

położeniu; istnieje więc określony zakres zmienności pozycji ciała przy pracy.

Redukuj nadmierny wysiłek. Cechą szczególną rozwoju ludzkości przez stulecia jest projektowanie i stosowanie na

coraz szerszą skalę różnorodnych przyrządów, narzędzi, urządzeń, maszyn, automatów, robotów przemysłowych i in-

nego wyposażenia, by zwiększyć siłę i możliwości wytwórcze człowieka z jednoczesnym ograniczeniem jego biolo-

gicznego wysiłku przy wykonywaniu zadań, stwarzając poczucie pewnego komfortu w pracy. Zastosowanie kompute-

rów znacząco zwiększa możliwości intelektualne człowieka.

Pojęcia siła i wysiłek w języku technicznym różnią się między sobą, chociaż w języku potocznym używa się je zamien-

nie. Wysiłek jest napięciem wytwarzanym przez układ mięśniowo-kostny i przekazywanym przez ścięgna, by wytwo-

rzyć siłę, natomiast siła jest zewnętrznie obserwowanym skutkiem (wynikiem) wysiłku.

Zaznaczmy, iż właściwym dla struktury układu mięśniowo-kostnego człowieka jest to, że poziom wysiłku może być

wielokrotnie wyższy niż wartość uzyskanej siły; na przykład pchanie 50 kilogramowego ładunku może spowodować

o wiele wyższe od tego ciężaru obciążenie łokci i ramion. Używając nadmiernej siły do wykonania zadania można

przeciążyć mięśnie, czego skutkiem będą przedwczesne zmęczenie, spowalnianie ruchów, popełnianie błędów lub na-

wet urazy, a także można spowodować niepożądane ruchy i wykonać zadanie nieprawidłowo. Innowacje, które pozwa-

lają zminimalizować (zredukować) wysiłek potrzebny do wykonania zadania, sprawiają z reguły, że staje się ono ła-

twiejsze i szybsze w realizacji.

Redukcja nadmiernego wysiłku w wykonywaniu zadania z reguły je upraszcza, a także podnosi wydajność pracy i jej

jakość.

Trzymaj wszystko w zasięgu ręki. Ważnym zagadnieniem w wykonywaniu każdego zadania jest trzymanie części,

podzespołów, przyrządów i innych przedmiotów — które są często używane w procesie pracy — w zasięgu ręki. Jest to

istotne, gdyż duże odległości w pracy są powodem strat czasu, wymuszają pracę w nienaturalnych pozycjach (niezręcz-

nych i niewygodnych), a jeśli są związane dodatkowo z podnoszeniem ładunków, zwiększają wysiłek i zwielokrotniają

nacisk na ramiona i plecy.

Z tego postulatu wynika też, iż wszelkie urządzenia do zdalnego sterowania powinny znajdować się w zasięgu wzroku.

Z tym postulatem wiążą się takie rekomendacje praktyczne, jak:

 przyrządy i narzędzia często używane w pracy powinny być dostępne w zasięgu wyprostowanego ramienia (utrzy-

manie „zasięgu koperty”);

 przedmioty stale używane powinny być dostępne w zasięgu przedramienia;

 jeżeli stanowisko pracy zaprojektujemy (zaplanujemy) dla niskiej osoby, to wówczas każdy, dowolnego wzrostu

pracownik, sięgnie po niezbędne przedmioty znajdujące się na stanowisku bez większego wysiłku;

 pracę należy wykonywać na dogodnej, optymalnej wysokości manipulacyjnej (nie za niskiej i nie za wysokiej).

Omawiany postulat w bardzo wielu przypadkach wiąże się z postulatem pracuj w naturalnej pozycji . Okazuje się

bowiem, że jeśli w pracy przyjmie się naturalną postawę (pozycję) ciała, wówczas niejako automatycznie zasięg rąk jest

satysfakcjonujący.

Oto niektóre, dalsze rekomendacje praktyczne związane z omawianym postulatem:

Zwiększaj powierzchnię do pracy; w celu zwiększenia powierzchni do pracy uporządkuj i ustaw niektóre stale uży-

wane przedmioty bliżej pracownika. Duże odległości do przedmiotów i sięganie po nie w zasadzie są typowe w miej-

scach pracy, a pracownicy nie są w pełni świadomi tego faktu. W celu zwiększenia wydajności pracy i podniesienia jej

jakości należy sprawdzić (ustalić), czy w wyniku rozmieszczenia często używanych przedmiotów rzeczywiście znalazły

się one blisko pracownika. Na przykład na stanowisku komputerowym powinniśmy zastosować postulat „zasięgu ko-

perty” i sprawdzić, czy we właściwej odległości znajdują się: monitor, klawiatura, drukarka, skaner, telefon. Ponadto

wyłączenie czegoś lub zastosowanie pewnych konstrukcji (np. haków) także zwiększa powierzchnię do pracy i wygodę.

Użyj wysięgnika; rozwiązaniem do stworzenia większej powierzchni do pracy jest także użycie wysięgnika. Jego ramię

może być również użyte do umieszczenia narzędzi, różnych części, również lampki, telefonu i tym podobnych przed-

miotów. Jeżeli na wysięgniku umieszczane są ciężkie sprzęty (oprzyrządowanie), wysięgnik może być zmodyfikowany

przez różnego rodzaju wzmocnienia. Wysięgniki często stosuje się na przykład w warsztatach czy zakładach stolar-

skich.

Zapewnij miejsce na potrzebne przedmioty; często w miejscu pracy przyczyną wymuszonego, niewygodnego sięga-

nia po różne przedmioty jest niewłaściwa organizacja przestrzeni pracy: przyrządy i narzędzia niedbale poukładane,

części zapasowe czy inne elementy porozrzucane, czyli generalnie brak porządku w miejscu pracy. Jeżeli przemyśli się

przestrzenny rozkład wielu rzeczy i zapewni się dla nich właściwe miejsca, to stworzy się łatwiejszy i wygodniejszy do

nich dostęp oraz zwiększy komfort pracy.

Usuwaj napotykane przeszkody; w pracy ruchy często napotykają na wiele przeszkód i ograniczeń, szczególnie

w przypadkach sięgania po jakiś przyrząd, narzędzie, element czy inny przedmiot. Przeszkody, a niekiedy nawet barie-

ry, mogą być w wyniku działalności ergonomicznej lub organizacyjnej wyeliminowane, ograniczone lub przeniesione

w inne miejsce.

Pracuj na dogodnej wysokości. Ważnym zagadnieniem w miejscu pracy jest określenie odpowiedniej, dogodnej wy-

sokości w wykonywaniu pracy. Problem więc dotyczy dobrania najkorzystniejszej wysokości, na jakiej pracownik ma

wykonywać pracę (wysokości manipulacyjnej). Praca na nieodpowiedniej wysokości często wymusza przyjmowanie

niewłaściwej pozycji przy pracy, co wywołuje poczucie dyskomfortu, a nawet może być powodem pewnych schorzeń

pracownika. Przyjęcie wymaganej postawy (pozycji) przy pracy z reguły zależy od charakteru zadania. Najczęściej jest

tak, że jeśli pracownik przyjmie właściwą postawę przy pracy, wówczas wysokość manipulacyjna w dużej mierze jest

dogodna. Jednakże w pracy przez nienaturalne ułożenie ciała, przyjęcie niewłaściwej pozycji przy pracy, zwiększamy

nieraz znacząco wysiłek. Inne elementy zadania mogą również oddziaływać na dobór najkorzystniejszej wysokości

wykonania pracy: przy organizacji stanowiska pracy należy więc, uwzględniając te elementy, każdorazowo określić

optymalną wysokość manipulacyjną dla danego stanowiska. Jednak może zdarzyć się i tak, że w miejscu pracy nie

można dobrać dogodnej wysokości manipulacyjnej. Wówczas należy zastosować inne rozwiązanie zaproponowane

przez doświadczonych specjalistów. Pomimo występowania różnych typów agregatów, maszyn, urządzeń i stanowisk

pracy, istnieją jednak pewne, ogólne reguły ustalania w miejscu pracy dogodnej wysokości jej wykonywania.

Optymalna wysokość pracy w dużym stopniu zależy od natury samego zajęcia (precyzji i siły) oraz od wymiarów pra-

cownika. Punktem odniesienia jest wysokość, na jakiej znajduje się łokieć (tzw. wysokość łokciowa):

 czynności dokładne powinny przebiegać na wysokości łokcia i powyżej do 100 mm (unieruchomienie tułowia

i kończyn górnych umożliwi dokładne ruchy, a przede wszystkim optymalną odległość wzrokową). W skrajnych

przypadkach do 320 mm powyżej wysokości łokciowej;

 największą szybkość ruchów i zręczność oraz najniższy koszt fizjologiczny podczas lekkich zadań manipulacyj-

nych uzyskuje się w strefie od 0 do około 50 mm poniżej łokcia. Jest to przedział, w którym wykonuje się więk-

szość prac (montaż, obróbka ręczna, sortowanie, obsługa obrabiarek itd.). Wtedy to ramiona są opuszczone piono-

wo, a przedramiona zgięte pod kątem prostym;

 prace mniej dokładne, z przyłożeniem siły i obszernymi ruchami, sprawniej odbywają się poniżej łokcia od 50 mm,

a w skrajnych sytuacjach nawet do 400 mm.

Ze względu na duże różnice w wymiarach ludzi pożądana jest regulowana wysokość robocza umożliwiająca dostoso-

wanie jej do użytkownika, ale też do typu zadania. W wielu przypadkach jest to niepraktyczne bądź ze względów tech-

nicznych niemożliwe. Dlatego najczęściej spotykamy się z wysokościami powierzchni pracy (stoły, biurka, warsztaty

itd.) odpowiadającymi średnim wymiarom ciała (tzn. wysokości łokciowej). Będą one za wysokie dla niskich ludzi, a za

niskie dla ludzi wysokich.

Rozwiązaniem jest korzystanie z wysokości stanowisk pracy dostosowanych do wysokiego osobnika. W pozycji sie-

dzącej wszyscy niżsi będą mogli podnieść siedzisko (a także użyć podnóżka) do uzyskania wymaganej relacji łokcia do

płaszczyzny. Przy pracy stojącej ten sam efekt można uzyskać przez zastosowanie odpowiedniej wysokości podestów

lub platform.

Należy pamiętać, że wysokość pracy (robocza) nie zawsze odpowiada wysokości powierzchni pracy. Wysokość np.

klawiszy komputera lub maszyny do pisania odpowiada wysokości roboczej, a wysokość biurka wysokości płaszczyzny

pracy. Pierwsza będzie wyższa od drugiej.

Reguła ogólna; jeżeli projekt czy organizacja miejsca pracy nie są praktyczne i nie ułatwiają wykonywania zadań tylko

je utrudniają, właściwą wysokością w realizacji zadania jest praca wykonywana poniżej poziomu ramion i powyżej

poziomu kolan. Przykładem wykonania tego typu zadań jest posłużenie się między innymi stelażem zmodyfikowanym

przez wysuwane półki lub blokadę skrajnych wysokości. Takie same reguły obowiązują dla wózków, półek i innego

wyposażenia.

Reguła optymalna; najkorzystniejszą (optymalną) wysokością manipulacyjną realizacji zadania na stanowisku jest

praca wykonywana na poziomie łokcia w pozycji stojącej, czy też na siedząco. Za dobry przykład może tu służyć kom-

puterowe stanowisko pracy.

Rozważenie wyjątków; często sam charakter pracy dyktuje właściwą wysokość manipulacyjną. Poza tym praca może

wymagać od pracownika pozycji stojącej, bowiem następuje wówczas wzmocnienie górnej części ciała i można wyko-

nać pracę wymagającą użycia większej siły. W większości jednak przypadków praca powinna być wykonywana poniżej

poziomu łokcia. Praca, która wymaga precyzji (jest to na przykład praca zegarmistrza) powinna być wykonywana po-

wyżej poziomu łokcia w pozycji siedzącej lub na stojąco. Z powyższego wynika, że dogodną wysokość manipulacyjną

wykonania każdego zadania należy ustalać i weryfikować indywidualnie uwzględniając charakter tego zadania.

Redukuj nadmierne i niepotrzebne ruchy. Wiele ruchów wykonywanych w różnych zadaniach może mieć poważny

wpływ na zdrowie pracownika, ponieważ mogą powodować delikatne urazy i powierzchowne rany, a nieraz i ciężkie

schorzenia. Ruchy niepotrzebne wymagają też dodatkowego wysiłku, co w konsekwencji prowadzi do spadku wydajności

pracy. Wiele monotonnych (powtarzających się) ruchów jest stratą czasu i powinny być redukowane, a nawet eliminowa-

ne. Nie oznacza to jednak, że wszystkie zadania obejmujące powtarzające się ruchy można odpowiednio zmodyfikować,

gdyż na przeszkodzie stoją przestarzałe maszyny, urządzenia czy inne narzędzia pracy oraz stosowane metody inżynierskie

i stare technologie. W erze wysokiej technologii powstają warunki do zmniejszania i redukowania zbędnych lub niezdro-

wych ruchów, co w wielu przypadkach może prowadzić do wzrostu sprawności i wydajności pracy. Można rekomendo-

wać w tym zakresie następujące działania:

 redukować powtarzające się ręczne ruchy; jednym z najkorzystniejszych rozwiązań jest zmniejszenie (do mini-

mum) powtarzających się czynności przy pracy z narzędziami ręcznymi. Najwłaściwszym wyposażeniem tech-

nicznym do wykonywania monotonnych ruchów są automaty, maszyny, urządzenia lub też zmechanizowane na-

rzędzia. Dobrym przykładem jest używanie zmechanizowanych śrubokrętów w miejsce zwykłych, ręcznych śrubo-

krętów. Młotek czy wiertarkę też należy zamienić na zmechanizowane narzędzia czy elektroniczny przyrząd;

 projektować efektywne ruchy; inną metodą do zredukowania ruchów jest zaprojektowanie wysokowydajnych

stanowisk pracy, opracowując właściwy „plan możliwości”. Na stanowiskach pracy należy dążyć do wyznaczenia

dogodnej wysokości manipulacyjnej, położenia i orientacji narzędzi, urządzeń i maszyn w celu wyeliminowania

wielu niepotrzebnych, a nieraz i niezdrowych ruchów;

 zmniejszać różnorodność ruchów; duża jest różnica pomiędzy wykonywaniem pracy małymi nieznacznymi ru-

chami a jednym pochopnym ruchem. Jeśli w pracy jest duża różnorodność ruchów należy dążyć do jej maksymal-

nej redukcji;

 przesuwać lepiej niż podnosić i kłaść z powrotem; prawie zawsze korzystniej jest przesuwać ładunki niż podno-

sić, zanosić i kłaść je w nowym miejscu przeznaczenia. Aczkolwiek przesuwanie wymaga także siły i sporego ru-

chu, ale w porównaniu z podnoszeniem jest zdecydowanie lżejsze, a przy tym ruch jest redukowany. Na przykład

w urzędach pocztowych ustawienie stołów i innego wyposażenia na jednym poziomie ułatwia segregację i trans-

port przesyłek. Innym przykładem może być nieznaczne odsunięcie stołów roboczych tak, aby pozwolić resztkom

(odpadkom), powstającym w procesie pracy, spadać bezpośrednio do kontenera; w ten sposób wyeliminuje się mo-

notonne ruchy, które byłyby potrzebne do usuwania powstających odpadków;

 być twórczym; jedną z barier postępu jest to, że ludzie często nie mają wpływu na wygląd, rozmiary i kształt na-

rzędzi. Narzędzia takie stają się wówczas niewygodne w użyciu. W tym celu projektuje się ergonomiczne progra-

my w przemyśle, które przez niekonwencjonalne, jak i konwencjonalne myślenie pomagają usuwać takie bariery.

Za pomocą twórczych rozwiązań można znaleźć taki sposób, aby zredukować niepotrzebny ruch i wysiłek, a także

dyskomfort odczuwany przy wykonywaniu różnych czynności. Rozwijanie w procesie pracy innowacyjności po-

zwala na szybki wzrost produktywności i efektywności zasobów.

Poziome pole pracy. Zbędne ruchy zwiększają wysiłek i wydłużają czas wykonania zadania. Ponadto, częste pochyla-

nie, skłony i skręcenia wywołane sięganiem do odległego wyposażenia są przyczyną nadmiernych stresów, a w konse-

kwencji prowadzą do przeciążeń układu ruchu. Dlatego bardzo ważna jest właściwa organizacja na powierzchni pracy.

Pole, w którym przedmiot pracy i urządzenia mogą być dosięgnięte przy opuszczonych wzdłuż ciała ramionach, jest

normalną strefą pracy (A). Realizowane zadanie w tej strefie wymaga najmniejszego kosztu fizjologicznego i aktywno-

ści mięśniowej pracownika. W strefie maksymalnej (B) czynności wymagają pochylania się lub naciągania. Podane na

rys. 10.1 wymiary stref pracy odpowiadają zasięgom małych osobników na wysokości okolicy łokciowej. Poziome

strefy pracy (sięganie) maleją z wysokością roboczą używania obu rąk, grubym ubiorem i stosowaniem pasów bezpie-

czeństwa. Maksymalna strefa w pozycji stojącej jest większa niż w pozycji siedzącej zarówno u mężczyzn, jak i kobiet

(średnio o 50 mm).

Rys. 10.1. Poziome strefy pracy kończyn górnych: strefa normalna (A), strefa maksymalna (B). Mniejsze warto-

ści promieni obu stref odpowiadają zasięgom kobiet, a większe zasięgom mężczyzn

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: