Piotr Wielgucki - Berek(2).pdf - Piotr Wielgucki - Berek - MMarkMMark

Piotr Wielgucki

BEREK

Niniejszy produkt objęty jest ochroną prawa autorskiego.

Uzyskany dostęp upoważnia wyłącznie do prywatnego użytku.

Nabywca może bezpłatnie udostępniać produkt osobom trzecim.

Jednocześnie wydawca informuje, że powielanie i przetwarzanie

ebooka W CELACH HANDLOWYCH (komercyjnych) jest nielegalne i

podlega właściwym sankcjom. Książkę można nabyć na stronie

www.kontrowersje.net w bloku Abonament Użytkownika Portalu,

cena według uznania i oceny wartości.

Ty sobie zapami ę taj!

Moja Babcia i mój Dziadek

Portal www.kontrowersje.net 2011

Cz ęść I – Narodziny

Jesieni ą roku 1941 we wsi Czyszki i w chałupie Gdulów ż yło si ę wi ę cej spokojnie ni ż

latem, gdy przyszła druga wojna z Niemcami. Dwa lata b ę dzie jak ruska nastała niedola,

ledwie miejscowe przywykły, a ju ż przyszło ż y ć z nowym, niemieckim zmartwieniem.

W czas wojen najgorsze czekanie, za którym idzie niepewne, jak tylko ko ń czy si ę zgadywanie

co dalej b ę dzie, wszystko ja ś niejszym si ę zdaje. Czeka ć na wojn ę – ź le, gdy wojna nadejdzie

– tyle dobrego, ż e wiadomo jak ż y ć . Wrogom nie stawa ć przed oczami, mało mówi ć mi ę dzy

swymi, do obcych całkiem si ę nie odzywa ć . Czas był ci ęż ki – wojna szła za wojn ą , ś mier ć

poszuka ć łatwo, wsz ę dzie złe słowa, tam zabili, tu spalili. Po co – nie wiadomo? Czasem kto

słyszał, czyje podpalone i kogo ju ż mi ę dzy ż ywymi nie znajdzie. Zabijali zewsz ą d

i wszystkie: Niemcy, Ruskie, bandy i partyzantka. Nie było gdzie ucieka ć i sam Pan Bóg nie

wiedział przed kim si ę chowa ć . Całkiem obcy przegonili złych s ą siadów i wiele pokazywało,

ż e po niedobrych gorsi nastali. Niemcy, z natury akuratni, nie targowali si ę nad sztukami,

brali jak swoje całe połacie z gromadami albo palili i mordowali bez wyj ą tku, gdzie

dochodzi ć , kto winny, nazbyt wiele roboty kosztowało. Ku przestrodze płon ę ła wie ś , aby inne

znały w czym Niemcom szkodzi ć nie wolno. Gdy zawinił jeden – dziesi ę ciu za niego

oddawało ż ycie, gdy nie posłuchało dziesi ę ciu, cała wie ś gin ę ła. Przez takie na o ś lep

mordowanie ś wi ę ty mieli spokój od wszelkiego nieposłusze ń stwa.

Gro ź nie si ę zrobiło po ś wiecie, cudem Czyszki wojna krajem obchodziła: raz, ż e nie

było czego w tej biedzie szuka ć , dwa, ż e tutejsze uciekali od ka ż dej trwogi: ż ołnierzy

i partyzantki. Jaki by do wsi nie przyszedł, z pustymi r ę kami nie chciał odchodzi ć . A czym si ę

dzieli ć ? Biedy nikomu do podziału nie potrzeba. Ludzie ż yli schowani w chałupach, mało kto

wiedział, w jakie imi ę silne zabijały słabych, tyle pewnego, ż e nic pewne nie jest. Pocz ą tkiem

bywało, ż e jedne przychodziły za obro ń ców, drugie jak złodzieja, na koniec zewsz ą d brali, co

w chałupie schowane. Ka ż dy jeden, który nie ze wsi, za obcego był bandyt ę . Nic dla chłopa

nie znaczyło, jakim sposobem z głodu zemrze: od grabie ż y wroga czy obro ń ców pl ą drowania.

Z czasem bied ę w Czyszkach tak rozd ę ło, ż e i wojnie nie chciało si ę zagl ą da ć , nie było co

grabi ć i do kogo strzela ć . Zabi ć za darmo wi ę cej sprawiało kłopotu, jak przynosiło po ż ytku.

Dziwne były to losy, w samym ś rodku po ż ogi jedna wie ś na skraju stała i cho ć biednie, to

spokojnie ż yła. W ka ż dej chałupie wiedzieli, ż e gdzie ś dalej po s ą siedzkich zagrodach bij ą ,

pal ą i grabi ą , komu popadnie i gdzie złapi ą . Do miejscowych Pan Bóg nie dopuszczał, jak

ś mier ć szła, to sama z siebie, zwyczajnie, w chorobie i ze staro ś ci.

Obej ść w Czyszkach par ę dziesi ą t, po ś ród nich chałupa Gdulów, inna ni ż wszystkie,

najwi ę cej zadbana i gospodarna. W te czasy, mi ę dzy tymi lud ź mi i ze swoim strachem, po

swojemu ż yli, bywało, ż e na przekór. Tyle hardzi, ż e dawali pozna ć co si ę nigdy nie b ę dzie na

swoim widziało. Gdzie ich chałupa, tam własne porz ą dki. Nie podobało si ę ruskie

i partyzanckie poniewieranie, za jeszcze gorsze mieli niemieckie mordowanie. Wiele

zaszkodzi ć nie mogli, tyle si ę sprzeciwiali, ż e nie pomagali. Niemcy tym, co ich stron ę

trzymali, zezwalali ż y ć bezpiecznej, poniektórym z n ę dzy dawali wychodzi ć . Gdule bandytów

nie głaskali i nie mieli powa ż ania dla gi ę tkich, co wrogom pomoc nie ś li, tyle ich sprzeciwu,

ale i od tego zno ś niej si ę robiło. Przez to si ę zdawało, ż e jak chc ą , tak robi ą , a i drugie rzeczy

bez strachów ż y ć pozwalały: dzieci nie było, bogactw ż adnych, poza ziemi ą i skromnym

przychówkiem. Wiele nie tracili, za to dostawali miark ę godno ś ci i swobody, i nie takim

nazywali imieniem, bo szkoły ż adne nie ko ń czyło. Dla nich nie słowa wa ż ne, sami dla siebie

byli najwa ż niejsi. Niemców Gdule nie uznawali najwi ę cej. Czym popadło dławili gro ź by, co

szły za karabinami. Ile umieli w poprzek stali, nie znaczy, ż e wa ż yli si ę na czyny, za które

jedna czekała kara, gro ź ne dopiero miało nadej ść , ale o tym jeszcze nic wiedzie ć nie mogli.

Przed wojn ą Jan Gdula pracował we młynie. Tam zarobił, ż e jedzenia nie brakowało

i jeszcze udało si ę troch ę grosza odło ż y ć . Wiele nie wpadło, ale za uskładane kupili ziemi ę ,

której starczało dla dwojga; i wi ę cej by si ę wy ż ywiło, tylko Pan Bóg miał inne ż yczenie

i dzieci nie ofiarował. W ś ród biedoty podobne ż ycie uchodziło za dostatnie, cho ć

z dostatkiem mało co miało wspólnego. Wszyscy w Czyszkach szanowali Gdulów i to

wiedzieli, ż e jak one chlebem si ę nie dziel ą , nie ma za czym do innych chałup zachodzi ć .

O takich rodzinach mówi si ę „dobre ludzie”. Zdatna rodzina, ze swoim pomy ś lunkiem na

skromne ż ycie. Chłopskie mał ż e ń stwo, wszystko na miejscu, na co dzie ń i przy niedzieli.

Gdula był chłopem odwa ż nym, post ę powym, da si ę rzec, nie l ę kał si ę roboty i nie bał

mechaniki, sam lubił dłuba ć przy rozmaitych rzeczach, których tajemnic ę nie do ko ń ca

pojmował. Mechanika zaprz ą tała mu głow ę jak dziecku co zaj ę te tym, jak zegarek ma

w ś rodku. Przez mechaniczne zainteresowanie we wsi uchodził za człowieka ś wiatłego

i takiego co si ę zna. Wysoki, postawny m ęż czyzna, nie mo ż na powiedzie ć – malowany, za to

barczysty, długi i mocny krok stawiał. Na twarzy pewny swego, za co by si ę nie brał

sko ń czy ć trzeba, wszystko razem mogło si ę podoba ć niejednej kobiecie. Ju ż na pierwsze

spojrzenie był za człowieka, na którym w ka ż dej biedzie oprze ć si ę mo ż na. Ale nie taki znów

dobrodziej, cz ę sto powtarzał, ż e ludziom nie warto pomaga ć , bo szybciej sobie mo ż na

zaszkodzi ć , lecz gdy pomóc przyszło, jeden raz nie zdarzyło si ę odmówi ć . Jak mawiała

Aniela, chłop musiał si ę nagada ć swojego, potem robił za kolej ą , jak potrzeba, wbrew temu

co wcze ś niej narzekał. Proste i wiejskie lubił my ś lenie, nie przepadał za miejskim

dziwactwem, nawet i porz ą dków w chałupie nie znosił. Brudu nie chciał, tylko jakim ś

dziwnym rad sposobem sta ć si ę miała czysto ść , sama z siebie. Sprz ą tanie zło ś ciło Gdul ę

okrutnie, mo ż e dlatego, ż e czasu było mu szkoda na robot ę , co z niej chleba nie ma, a mo ż e

przez to, ż e gdy Aniela w chałupie zamiatała, przeganiała m ęż a najdalej. Chciał czysto ś ci

i sprz ą tania nie znosił – cały Jan.

Inn ą była Aniela, od dziecka czysta, dbała o siebie i w domu zalatana, nie w ż adnej

chałupie, tak nie pozwalała mówi ć . Smród, bród, n ę dza i wszy g ę siego w chałupie maszeruj ą ,

u niej – w domu – był porz ą dek. Z urody surowa, mocna charakterem, trze ź wa twarz kobiety,

która bez niczyjej pomocy da sobie z ż yciem rad ę . Z pozoru chłodna, powa ż na, smutna

nawet, ale kto znał Gduli ż on ę , ten wiedział, ż e ż artowanie z prze ś miewkami to jej

codzienno ść . Ob ś miewała, ż e dopiekało, gdyby kto inny gadał, niejeden czułby si ę

zmarnowany. Aniela tak dopiekała, ż e nie parzyło, tylko cieplej si ę robiło. Przeciwnie do

m ęż a, t ę skniła za wszystkim z miasta dobrodziejstwem. Wygl ą dała rzeczy przydatnych

w domu, które zawsze chłopu wadziły. Dla Jana za technik ę był rower i parowóz, ż elazko

albo woda w chałupie, to ju ż cudactwo. Z ró ż nego patrzenia na ś wiat co rusz dochodziło do

sprzecznych rozmów, oczywista mowy nie było, w biednej chałupie ż y ć po miejsku bogato,

ale samo głupie gadanie sprawiało, ż e Aniela kłóciła si ę z chłopem z samej przekory. Była za

swoim w tym, co Jan uwa ż ał za niepotrzebne i o to najcz ęś ciej szły spory. Za to zgodna ze

wszystkim, w jednej słusznej sprawie, ż e od ludzi trzeba z daleka. Wiele razy odwodziła

chłopa, gdy jedno mówił, drugie robił:

– Nie tr ą caj si ę , nie twoje sprawy, niech sobie robio, co tam zechco, swoje mamy

zmartwienia – tak słyszał, gdy gło ś no my ś lał, jak odpowiedzie ć temu czy innemu,

prosz ą cemu pomocy lub rady.

Gdulowa nie ufała ludziom w słowach i w robieniu. Nie stroniła od s ą siadów, nie była

opryskliw ą , przy swoim stała i z boku cudzego: „nie szła w kłopoty”. Bardzo roztropna,

niekiedy nazbyt ostro ż na, prawie boja ź liwa, szorstka w gadaniu z m ęż em, jednak on wiedział,

ż e jak ju ż co ś postanowione, b ę dzie z nim zgodna i zajmie si ę wszystkim, jak najlepiej

potrafi. Pasowali do siebie, mał ż e ń stwo z miło ś ci i rozumu, takie, które mogło rozmawia ć

i kłóci ć si ę o wszystko, byle zawsze razem, o to nigdy sporu by ć nie mogło. Jedno obok

drugiego zawsze ż yli, wspólnie pilnowali i troszczyli si ę o dom. Co potrzeba rodzina miała,

ile było tyle starczy ć musiało. Przed wojn ą ż yli skromnie i spokojnie, nie martwili si ę o jutro.

Nie gonili za bogactwem, uciekali przed bied ą , tak ż eby zawsze by ć po ś rodku, bo z bogacza

mo ż na płaszcz zedrze ć , a z biednego – skór ę . Du ż o gorzej zrobiło si ę za Ruskiego, takich jak

Gdulów nazywali kułakami i chcieli ziemi ę odebra ć . Nie było jednak tak ź le, ż eby sobie nie

radzi ć z kołchozem, ziemi pilnowali, kułakami nie przej ę ci. Gdy przyszli Niemcy i cz ęść

Ukrai ń ców poszła za nimi, naszła najgorsza bieda. Brakowało wszystkiego po trochu,

najwi ę cej drzewa na zim ę , to przeszkadzało i nie dawało spokoju. Szkodzili ź li Niemcy

i ludzie we wsi niedobre, swoje, czy ukrai ń skie, bardziej złorzecz ą cy ni ż ż yczliwi, od jednych

i drugich Gdule stronili. Grzechem powiedzie ć , ż e za takich samych mieli, prawd ę

powiedzie ć , ż e tak samo pomijali. Z takimi przeszkodami jak Niemcy i ludzie ż y ć mo ż na, bez

drzewa w zim ę przetrwa ć trudno. Przyszło si ę mierzy ć z nie lada zmartwieniem.

Gdy brali na siebie wa ż ne zadania, albo gotowali na jak ąś bied ę , zwykle wieczorem,

po robocie długo rozmawiali. Cz ę sto rzeczy były jasne, por ą ba ć polana, uwi ą za ć wiadro do

studni, ale i tak gadali, taki mieli obyczaj, przemawiali ka ż de zaj ę cie. Tym razem do

obgadania rzecz powa ż na, trzeba do lasu pojecha ć i zabra ć Niemcom drzewo. Nie kra ść ,

tutejsze było, obcy Niemcy zaszli i nie swoje wzi ę li. Przed wojn ą Jan i Aniela nie powa ż yliby

si ę na taki czyn, teraz nie mieli innej drogi i nawet wyj ś cia, w piecu musieli pali ć . Od czasu

niemieckiej niewoli zapasy tajały, na nowe pieni ę dzy zbrakło. Tylko Niemcom mo ż na

drzewo odebra ć i ż adne w tym bohaterstwo, ale ratunek przed zim ą . Po prawdzie tak było, ż e

lasu gajowy pilnował i ten był swój. Niemcy drzewa nie strzegli, ż ołnierskie mieli zaj ę cia, ale

wojna była i wszystko pod strachem si ę robiło, cho ć by nawet prawd ą nie było, ż e Niemiec

lasu pilnuje, tych si ę Gdule bały, nie gajowego. Le ś ny do s ą du ci ą gał, Niemcom same wyroki

przychodziły. Bogiem i prawd ą ż adnego we wsi nie ubili, ale i w tym pocieszenia mało.

Głowa, gdy przestraszona, ro ż ne my ś li podpowiada i niejedno zmy ś lone za prawdziwe si ę

bierze. Jeszcze tej zimy pozostałym z dawnych lat pali ć si ę dało, ale oboje niespokojni byli,

kiedy w domu brakowało, co by ć musiało. Sami nie wiedzieli, czy za podobne si ę ganie po

tutejsze buki i brzozy zastrzeli ć mogli, czy tylko karali. I pewnie lepiej, ż e nie wiedzieli:

przekonani do najwy ż szej kary, zaniechaliby koniecznej roboty. Rozmawiali jak trzeba,

dłu ż ej ni ż jeden wieczór, musieli długo rozmawia ć , by czego głupiego nie zrobi ć , ale i kres

słowom przyj ść musi.

– Nie ma co wiency gada ć , samemu pojad ę i wszystko. Dwoje złapio, ż adne drugiemu nie

pomo ż e. I Niemca kupisz, wredny, ale człowiek, jak inne ludzie. Ja tam nie powiem, ż e za

buka zastrzelo. Za partyzantk ę , szpiegowanie i co gorsze jeszcze, nie za drzewo. Mordowa ć

i pali ć pod dostatkiem z Ruskimi wojujo, nie ma kiedy do lasu lata ć – Jan powiedział, co

dawno było wiadome, tylko przegadania wymagało.

– Mo ż e i prawda, zawsze lepiej jak jedno w domu si ę zostanie. Raz, ż e Niemce, drugie, ż e

i kto z wioski ogołoci, jak nie upilnujesz. Tak trza zrobi ć , tylko uwa ż a ć musowo, mocno

uwa ż a ć . Mnie tam nikt nie powie, Niemce zabijo i za byle co, jak im si ę spodoba. – To samo

od kilku dni powtarzała Aniela. Krótka rozmowa nie była ś wie żą porad ą i nijakim

zaskoczeniem

dla

obojga,

wieczór

przypominali

najwa ż niejsze,

aby

wzajemnie

w słusznym postanowieniu si ę wspiera ć .

– Tak jutro z rana si ę pojedzie – oznajmił Jan, chłopa głosem, ż e nie zostawiał wiele do

sprzeciwu.

– Jutro? – Aniela po kobiecemu zl ę kła si ę po ś piechu, miała nadziej ę , ż e to nie ostatni wieczór

jak planuj ą i jutro znów sobie pogadaj ą .

– Do dnia trza wsta ć , trza si ę kła ść , nie ma czego czeka ć , nic gadanie nie daje – Gdula sam

czuł strach, ale bardziej bał si ę zwlekania ni ż postanowienia. Obmy ś lił dłu ż ej nie m ę czy ć

siebie i Anieli.

– Jak tak, pora pod pierzyn ę , ju ż po ś cieliła. – Ż ona te ż chciała mie ć swoje mał ż e ń skie słowo,

cho ć nie tak wa ż ne i niespodziewane jak jutrzejsze zbieranie Niemcom drzewa.

Ko ń czył si ę pa ź dziernik, miesi ą c przyjazny w tym roku – ani chłodno, ani mokro,

zno ś nie. Jesie ń przyszła ciepła i łagodnie trwała. Jan wstał na długo nim sło ń ce wzeszło, było

przed pi ą t ą i za oknem ciemno, ale z tego ż adna przeszkoda. Drog ę do stajni znał na pami ęć ,

tak samo do stodoły, wszystko, co miał zrobi ć po omacku wiedział. Ż adna sztuka kobył ę

poprowadzi ć dla takiego gospodarza, który nie pierwszy raz przed ś witem si ę zrywał, bywało,

ż e w zi ą b i słot ę , nie tak jak dzi ś , cho ć nawet jeszcze sło ń ce nie wstało. Ba ś ka, posłuszne

i poczciwe zwierz ę , do tego nie bała si ę byle czego, szła ufnie, gdzie Jan prosił. Wdzi ę czna

gospodarzom za dobre traktowanie, nigdy krzywdy od nich nie zaznała, a przez las nie raz

je ź dziła. Chwil ę trwało, nim Gdula zaprz ą gł, pozamykał za sob ą , po czym ruszył w stron ę

lasu. Aniela do tych obrz ą dków r ę ki nie dokładała, wcze ś niej obgadali, ż e takiej potrzeby nie

ma, lepiej po cichu wyjecha ć . Tam gdzie wi ę cej ludzi, zaraz i hałasu niemało. Poza

wszystkim ż adnej pomocy nie potrzeba, bo i do czego.

Wóz jechał poln ą drog ą prosto do drzewa zbytnio nie skrzypi ą c, ani Ba ś ce trudu

zadaj ą c, ź le nie miała, droga sucha i ubita. Gdula rozgl ą dał si ę po polach czy wszystkie

kawałki ju ż przeorane? Czy kto zaniedbał chłopa obowi ą zki? Martwił si ę ka ż dym jednym

ugorem, nie lubił marnotrawienia i bywało, ż e gło ś no do siebie mówił, jak ziemia

skrzywdzona. Ostre powietrze szczypało nos, od czego zaraz czerwieniał, od wiatru łzy zaszły

do oczu, pomimo tego, ż e kobyła lekkim st ę pem, nie galopem wóz ci ą gn ę ła. Nie

przeszkadzało Janowi nic, bez powietrza ż y ć nie mógł, wszystko, co w nim pachniało

i gwizdało, było potrzebne, przyjemne jak mało które. Nic nie zawadzały łzy nachodz ą ce

i nos czerwony. Od lasu i pól wiało, najlepszy wiaterek, trze ź wił ci ęż ko zaspanych i całkiem

pijanego postawił na nogi. O tym Jan dumał i o pola oraniu, całkiem zapomniał, z jakim

jedzie zadaniem, ale i przez to szybciej na miejscu si ę znalazł, gdzie zaraz sobie co wa ż ne

przypomniał.

Do lasu wóz wjechał pr ę dzej ni ż Gdula planował, ucieszył si ę i do my ś lenia o drzewie

przywrócił. Przed trudn ą robot ą , jaka czekała, wolał, aby jeszcze ciemno było. Nie my ś lał

przywie źć tyle, ile potrzeba, wyprawa bardziej na prób ę , czy nie daj Bo ż e jakich Niemców

w lesie nie spotka. Nawet nie wzi ą ł ze sob ą piły, tylko siekier ę , tak sobie miarkował, ż e z piły

gorzej si ę tłumaczy ć . Zawsze jaki ś konar na le ś n ą drog ę spa ść mo ż e, na to siekiera potrzebna.

Szeroka przecinka, któr ą znał wi ę cej ni ż dobrze, zezwalała spokojnie si ę porozgl ą da ć za

takim drzewem, jakie by si ę nadawało, nie trzeba nawet z wozu schodzi ć . Jedziesz i wszystko

wida ć , tylko szuka ć powalonego, najlepiej, ż eby niezbyt grube i przynajmniej kilka miesi ę cy

nie sprz ą tni ę te. Bywało, ż e gajowy z robot ą si ę nie obrabiał albo kto inny chciał wywie źć

i spłoszony zwalone zostawiał. Ś wie ż o ś ci ę te do pieca niezdatne, odle ż e ć musi, dopiero

przeschni ę te ciepło daje. Takiej okazji wypatrywał Gdula, rozgl ą daj ą c si ę na obie strony,

podzielone przecink ą .

Le ś na droga ju ż nie taka dobra jak polna, doły i nawet gdzieniegdzie woda pod

cieniem stoi, rozrzucone suche gał ę zie, trzaskały pod kołami. Wszystko sprawiło, ż e wozem

hu ś tało, w kołach skrzypiało i echem odbijało si ę po lesie. Jan du ż o uwa ż ał, jechał wolno, by

losu nie kusi ć hałasem, mimo ostro ż no ś ci nie bardzo mu szło. Prawd ę gadaj ą , ż e kto w ciszy

zechce si ę schowa ć , ka ż dy szept zdaje si ę jemu krzykiem, mo ż e i dlatego Janowi bardziej

gło ś no było, ni ż rzeczywi ś cie słyszał. Trzaski spod kół wadziły, nie dały posłucha ć co si ę

w lesie dzieje. Rozgl ą da ć si ę za drzewem nie najwa ż niejsze zaj ę cie. Patrze ć czy kogo nie ma?

Uwa ż a ć czy kto nie idzie? Tego Jan pilnował najmocniej, odk ą d wóz hałasował. Zm ę czył si ę

w ko ń cu i przestraszył od samego słuchania, musiał odrobin ę odsapn ąć i strachy zagłuszy ć .

Skr ę cił w pierwsz ą poprzeczn ą dró ż k ę i zatrzymał kobył ę , zawin ą ł lejce o kłonic ę , oparł

łokcie na kolanach. Szukanie spoczynku niewiele dawało, gdy wozem stan ą ł, ka ż dy szmer si ę

Piotr Wielgucki - Berek(2).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: