Vries De Peter - PRZEPYCH KOLIBRA - AMERYKAŃSKA POWIEŚĆ HUMORYSTYCZNA.rtf

Peter De Vries

PRZEPYCH

KOLIBRA

ROZDZIAŁ 1

Powinniśmy się kochać, tak, tak, to prawda, ale nigdzie nie jest powiedziane, że mamy setę Wbić. Może fakt, że uważamy wszystkich ludzi za braci, jest przy­czyną rywalizacji wśród rodzeństwa, a nawet wrogo­ści, jaką często odczuwamy wobec naszych braci

i              sióstr. Właśnie! Ta sama zasada dotyczy również ustawicznych wojen i zatargów między państwami, które — że tak powiem — tworzą rodzinę narodów.

Nigdy specjalnie nie lubiłem członków mojej ro­dziny, mimo to kochałem ich, przynajmniej tak mi się wydaje teraz, z perspektywy czasu, chociaż ile­kroć ogarnia mnie podobny sentyment, zgrzytam zę­bami. Największym uczuciem darzyłem ojca, człowie­ka szlachetnego i niepospolitego, z którym mogłem się utożsamiać, ponieważ niegdyś ożywiał go ten sam romantyczny płomień, co mnie pożera, płomień, który za wszelką cenę trzeba strzec przed pochopnym ożen­kiem i chmarą dzieci, żeby nie zgasł przedwcześnie jak u Ojca. Byliśmy tak irytującą rodziną, nie tylko dla ojęa, ale i dla siebie wzajem, że widmo podob­nego ciężaru spoczywającego na moich barkach wy­starcza, aby mnie przeszły ciarki. Po prostu przytul­ne ognisko domowe za bardzo dało mi się we gnafci,

i              to zbyt wcześnie w życiu, bo byłem najmłodszy

z ośmiorga dzieci. Postanowiłem maszerować w in- 1 nym rytmie, wyprowadzić się z domu przy Jefferson I Street 315, trzy przecznice od drugiego kościoła pres- biteriańskiego w Waibaslh w stanie Indiana, i znaleźć kawalerkę przy East River w Nowym Jorku albo M przynajmniej nad jeziorem Michigan w Chicago.

Wątpię, ozy moi bracia i siostry równie doibrze jak ja zdawali sobie sprawę z tego, że wprawiamy w wiel­kie zakłopotanie pana naszego stworzenia, jak ojciec nazywał sam siebie w chwilach autoironii, kiedy ner­wowym ruchem miętosił szalik albo przesuwał na ko­lanie wysłużony zbiorek wierszy Blissa Carmana, ¡na którego nawoływania dio cygańskiego życia było już, w przypadku ojca, za późno. Oblegaliśmy go, dusili, owijali się wokół niego niczym tuiba, na której grał w miejscowej orkiestrze amatorskiej ¡¡¡| teraz, mam wie­le mądrych, metaforycznych wyjaśnień na to, dla­czego w miejlscach publicznych i 'prywatnych niemal całkowicie znikał w instrumencie. Wracał do łona matki, choć można by też rzec, że chował się w in­nej dziurce. Bo tuba bez wątpienia najbardziej ze wszystkich instrumentów (przypomina jelito, jest jak­by okrężnicą muzyki. W każdym razie związek ojca z instrumentem był intymny, czuły. W dini świątecz­ne, kiedy grajjąc swoje „umpapa”, szedł środkiem Main Street z twarzą czerwoną jak burak, miarowo flrze- li bierając nogami, instrument wyglądał jak organiczna część ojca, a ojciec jak przedłużenie insttPamentu. Byli pneumatycznie złączeni: żyły na szyi ojca niby mie­dziane rury zamiast krwi pompowały powietrze; na­rządy, tętnice i przewody przez godzinę były'zespo­lone z mosiężną kiszką, w którą Wdmuchiwał powie­trze z głębi własnych {kiszek oczywiście), rytmicznie jak miechy nadymając i opróżniając policzki, zamie­niając się w jednego z owych .bogów wiatru, przed-

stawianych zwykle w chwili, gdy tchnieniem pchają statki przez... Nie, to zbyt skomplikowana metafora. Ale rzecz w tym, że ojciec sam był Skomplikowany. Wystarczy powiedzieć, że żal, z jakim wyłaniał się spod —a raczej i wnętrza — błyszczącego jajowodu czy też dwunastnicy, był tak wielki jak radość, z któ­rą poddawał się przyjaznym objęciom instrumentu.

Nigdy nie mówiłem ojcu, że grą w orkiestrze pod­świadomie daje wyraz tęsknocie za łonem swojej mat­ki —j fop> i po co, co by to dało? — a tym (bardziej nie wyjaśniałem tego mojej rodzicielce, która jeszcze bardziej od ojca poczułaby się tym dotknięta: „Za ło­nem? A czemuż to chce wracać do łona matki? Czyż nie urodziłam tou ośmiorga dorodnych dzieci? Ozego mu jeszcze brak? Są zdrowe i miesżkaiją w porządnej dzielnicy!” Talkie dyskusje do niczego by nie dopro­wadziły. Poza tym miałem jeszcze jeden pomysł, teotię ¡bardziej przystępną dla laika, której jed­nak też nie przedłożyłem matce, lecz kilku naj­bliższym przyjaciołom. Mianowicie ituiba wcale nie była instrumentem muzycznym, ale olbrzymią rurą kanali­zacyjną, z której ojciec chciał wydmuchać straszliwą zawadę: nas! Całą ósemkę. A wliczając matkę, dzie­wiątkę! Dziewięć osób, z których każda oddalała go od jakiejkolwiek nadziei, żeby wraz z Blissem Car- manem doświadczać radości włóczęgostwa i wojażu („Dla tych, co podróżują bez bagażu”). Zatykaliśmy mu wyloty rur, otaczaliśmy go jak mur, jego, które­go natura stworzyła, żeby był wolnym duchem pę­dzonym przez wiatr, bardem wędrującym od chaty do chaty, grającym na flecie za kromkę chleba i ka­wałek sera (popijał to, według niektórych źródeł, wi­nem wyciskanym z bukłaka zawieszonego u szyi). Mo­że miał być zarówno człowiekiem czynu, jak i ma­rzycielem, raz Lawrence’em w Arabii, raz Ghilde Ha­roldem we Włoszech, melancholijnym wędrowcem, dla

którego „świat będzie ostrygą”*, a on ją może poł­knąć lub zostawić nietkniętą. Więc cóż, na miłość bo­ską, robił tu, w Wabash, w stanie Indiana? „Gdzie jestem? Kim są ci wiszyiscy ludzie, czego chcą?” Dzie­ci z aparatami ortodontycznymi, za które ktoś mu podtyka pod nos rachunki; dzieci pochylone nad pa­rującymi koitsłami, chore na dyfteryt, który zatyka im drogi oddechowe; pryszczate nastolatki wciągające go coraz głębiej w otchłań przeciętności: „Tato, czy mo­gę wieczorem wziąć samochód?”; spocone krewne z ob­rzękiem tarczycy, z których jedna grozi, że wyrecytu­je z ekspresją „Do ptaka wodnego” Williama Cullena Bryanta; osobnicy w grubych kurtkach ż sukna, któ­rzy pukają do drzwi, podają się za krewnych z od­ległego Zachodu i na tej podstawie domagają się, żeby ich przenocować.

Nie, to nie było dla niego.

Niemal całkowity zanik tak niezwykłej indywidual­ności wytłumaczyć można tylko tym, że nad tenden­cjami anarchicznymi ojca, o których już wspomnia­łem, wzięło górę nie mniej silne przekonanie, - iż nie­śmiertelność osiąga się przez potomstwo — Umpapa bowiem należał do tych, co nie chcą się pogodzić z Trzecim Prawem Termodynamiki. Rzadko chodził do kościoła, a jeśli już posziedł, to jedynie dla świę­tego spokoju, ibo — w odróżnieniu od matki, która wierzyła, ,że po śmierci małżonkowie niczym szyny kolejowe spotykają się w nieskończoności — nie wie­rzył ani w Boga, ani w życie pozagrobowe. Ale chy­ba jak my wszyscy brał sobie do serca entropię i ro­bił, co mógł, żeby opóźnić śmierć, a przynajmniej chwilowo ją oszukać. Każdy, kito dowiaduje się, że wszechświat rozszerza się i lkurczy w pulsacjach trwa­

jących osiemdziesiąt miliardów lat, ma prawo zapy­tać: „A co ja z tego będę miał?” Kawałek wieczności byłby całkiem rozsądnym żądaniem. Teraz ojciec ża­łuje wolności, której się zrzekł w zamian za przywi­lej zabierania nas wszystkich raz na rok do wielkiego magazynu z obuwiem, żeby wytargować zniżkę za hur­towy zalkup, a gdyby został wagabundą, usychałby z tęsknoty za ogniskiem domowym, z którego przy cygańskim tryfbie życia musiałby zrezygnować. Ale po­nieważ''się ożenił, to miał rodzinę, o której by marzył będąc włóczęgą, i mógł ją nieustannie zadręczać iro­nicznymi uwagami typu: ,,Możesz iść do kina, co wię­cej, pozwalam ci na to”. Czasem, przygładzając ręką gęste, czarne włosy, które wciąż stały dęba, jakby ojciec bez przerwy trzymał palec w gniazdku elek­trycznym, mawiał: „Kocham was całą połową serca”. Itd.

Umpapa był Więc żywym przykładem, który wciąż miałem przed oczami, ostrzeżeniem, czym będę za czterdzieści lat, jeśli olbarczę się takimi dziećmi jak ja.

—              Stara historiamówił Umpapa, odpowiadając sobie na pytania: „Kim jestem, kim są ci wszyscy ludzie i czego chcą?”, jak gdyfoy nagle zapadł na am­nezję w trakcie obiadu Czy zjazdu familijnego, akurat w chwili kiedy szwagierka zaczynała recytować wiersz Bryanta, z żalem jednak zdawał sobie sprawę, że wszy­stko aż nazbyt dobrze pamięta: Stara historia. Go­niłem ją, aż mnie dopadła.

Och, Umpapa. Takie wówczas trzymały się go żar­ciki, przez co oczywiście tracił w moich oczach. Nie miał żadnego usprawiedliwienia i mógł mi oszczędzić przykrości, bo nawet teraz stać go na więcej. Biedny Umpapa, oby mu się wiodło jak najlepiej! Miałem wrażenie, że nie tylko nie poczynił postępów, ale jak­by się cofnął w rozwoju, uciekając w kiepski dowcip lat dwudziestych, on, który powinien był kroczyć zło­

tym szlakiem do Samarkandy. („Żaby poznać to, cze­go nam znać nie wodno”). Żyłka w marmurze zamie­niła się w tłuszczyk w szynce. Czyżby powodem było małżeństwo? O nie, dziękuję! Miałbym dla niego wię­cej szacunku, gdyby mnie nie spłodził. Tak 'jak on zapewne dostrzegał we mnie niespełnione marzenia swojej młodości, tak ja widziałem w nim to, czego na­leży się wystrzegać, aby nie zostać (¡że posłużę się bar­dziej pochlebną metaforą) skowronkiem w klatce. Są­dziłem, że takie spojrzenie na rzeczywistość daje mi pewien wgląd w kłopoty ojca — jeżeli przyjąć, że kłopoty są odpowiednim słowem na to, o czym teraz opowiem.

ROZDZIAŁ 2

Ojciec był somnambuilikiem. Jego lunatyczne wę­drówki przyczyniały nam ustawicznych zmartwień, ale w największą konsternację wprawiły nas pewnego niedzielnego ranka, kiedy w połowie kazania ojciec wstał z ławki i wyszedł z kościoła. Widzieliśmy, że głowa opadła mu na ramię, gdy pastor jednostajnym głosem rozpoczął kazanie (szczególnym trafem było ono oparte na wersecie z psalmu 84: „Albowiem lep­szy jest dzień w sieniach Twoich nilż gdzje indziej tysiąc”). Umpapa, przez wiele lat zmuszany przez żo­nę do chodzenia do kościoła, często zasypiał w czasie kazań wielebnego Sloscha, ale na ogół potrafił się w porę wyrwać z drzemki, w czym pomagał mu lewy sierpowy celnie wymierzony w ¡żebro przez matkę; ojciec wykonywał nagły ruch głową, ale dzięki wie­loletniej wprawie wyglądało to na energiczne skinie­nie pełne aprobaty dla słów pastora. Tym razem jed­nak ojciec (jak nam później oświadtzył) padał ze

zmęczenia, toteż nie byt w stanie utrzymać się na granicy jawy i snu, jak mu się zwykle udawało pod­czas nudnych. kazań. Zapadł w głęboki sen. Po pew­nym czasie (można by rzec, że w środku tego dnia, który był lepszy niż tysiąc gdzie indziej) nagle wstał, wyszedł z ławki i ¡ruszył nawą w stronę drzwi, trzy­mając ręce wyciągnięte przed siebie niby bohater hu­morystycznego rysunku, jak gdyby podświadomie sta­rał się upodobnić do stereotypu lunatyka stworzonego przez satyryków (karykatury odzwierciedlającej zre­sztą rzeczywistość).

Matka, która 'znacznie dłużej miała do czynienia z somnambuiizmem ojca niż ojciec z duszpasterskim posłannictwem wielebnego Sloscha, wiedziała dokład­nie, co należy robić, a czego unikać. Dając nam, dzie­ciom, znak ręką, żebyśmy zostali na miejscu, wstała z ławki, tak jak niezliczoną ilość razy wstawała z mał­żeńskiego łoża, i zrobiwszy trzy lub cztery drobne krOcżki zrównała się z ojcem. Poruszała się płynnie

i              swobodnie niczym doświadczony gwardzista ze stra­ży przybocznej, którym w istocie była — idąc, odpo­wiadała na uśmiechy i skinienia członków parafii, znających jej krzyż pański, tak jakby nie było nic nadzwyczajnego w sposobie, w jaki wraz z ojcem „że­gna dom boży”, że posłużę się tym przykładem do zi­lustrowania stylu, któremu wielebny Sloscih zawdzię­czał swój dar usypiania słuchaczy. (Wierni zamiast wychodzić z kościoła, „żegnali dom boży”, a zamiast umierać, „żegnali padół łez”). Maszerując nawą w stro­nę drzwi, matka, ¡która nigdy nie starała się przed­wcześnie budzić ojca, wiedząc, iż jest to niewskazane, a zarazem prawie niemożliwe, na pewno równie do­brze jak my zdawała sobie sprawę, że wielebny Sloscih przerywa kazanie i patrzy na nich smętnie swoimi piwnymi, cielęcymi oczami, w których kręci się łza wyrzutu. Podobnie jak wszyscy obecni pastor wie­

dział, iż ojciec jest somnambulikiem, a więc to nie­wielkie zamieszanie było kolejną gorzką pigułką, któ­rą musiał przełknąć w parafii, gdzie wciąż napomy­kano, że jego kariera duchowna nie jest ciągłym pa­smem sukcesów. Aluzje do tego, że nie potrafi urzec słuchaczy elokwencją, były bardzo wyraźne, niektó- - rzy nawet grozili, że złożą na niego skargę, jeżeli pa­stor nie weźmie się w garść i nie ożywi kazań.

W swoich sennych wędrówkach Joe Tiokler, odzia-1 ny niczym duch w nocną koszulę, zjawiał się przed domami wielu obecnych w kościele rodzin: dzwonił do drzwi albo stukał do okna, żeby mu otworzono, choć cel, jaki mu przyświecał, był logiczny oczywiś­cie, tylko w kontekście tego,- ćo się ojcu akurat śniło*. Istnieje niewątpliwy związek między snem a działa­niami somnambulika. Zjawisko jest tak dawne, że bez cienia przesady można by je nazwać surrealistyczną szaradą. Kiedyś ojciec ubrany w piżamę, szlafrok i pan­tofle ruszył ośnieżaną ulicą do domu sąsiada, który winien mu był pieniądze. Nife pamiętam, ile: może:1 dwadzieścia, a może trzydzieści dolarów. Innym ra­zem wstał w środku nocy i zjadł cały talerz ¡płatków pszenicznych na mleku; kiedy indziej zaczął pakować walizkę, podczas gdy matka obserwowała go, siedząc na krawędzi łóżka. Kiedy był w transie, żadne prote­sty nie miały sensu, bo lunatycy chyba nie słyszą, a już na pewno nie pojmują tego, co się do nich mówi (słowa wypowiadane w ich obecności są dla nich rów­nie niezrozumiałe jak słowa człowieka mówiącego przez sen dla kogoś, kto słucha). Ponieważ, jak już powiedziałem, ojciec miał silny, choć tłumiony pociąg do włóczęgostwa, nietrudno zrozumieć symbolikę wa­lizki, do której spakował ubranie na tygodniowy wy­jazd, po czym zamknął ją i postawił za drzwiami sy­pialni, jakby nazajutrz gdzieś wyruszał. Matka poka­zała mu ją rano, pytając, czy pamięta, że się w no­

cy pakował. Ojciec odparł, że tak, pamięta jak przez mgłę.

—              Dokąd się wybierałeś?

—              Do French Lick.

—              Razem ze mną?

Ojciec wzruszył ramionami i mruknął coś, z czego wynikało, że nie jest pewien.

Ostatnio zdawało nam się, że ojciec wyrasta z tych skłonności. Ponad dwa lata minęły bez żadnej sennej eskapady. Aż tu nagle: bęc! Wyjście z nabożeństwa porannego! Jak już wspomniałem, był to straszny cios dla biednego Sloscha, któremu należały się za to prze­prosiny. Ale robienie z tego wielkiej sprawy pogorszy­łoby tylko i tak już kłopotliwą sytuację.

Kiedy skończyło się nabożeństwo, pobiegliśmy do domu, gdzie zastaliśmy matkę dyskutującą o tym zda­rzeniu z Umpapą, który obudził się, gdy z upału pa­nującego na zewnątrz Wkroczył do chłodnego koryta­rza domu. Siedział teraz w ulubionym fotelu paląc cygaro i zastanawiał się, czy nie przyrządzić sobie whisky z wodą sodową. Tak się pechowo złożyło, że Slcsch miał tego dnia przyjść do nas na obiad — choć z drugiej strony może i nieźle, bo przynajmniej mo­gliśmy szybko załatwić tę przykrą sprawę, a chcieliś­my jak najprędzej mieć ją z głowy. Jako człowiek samotny, żyjący^ zapewne w celibacie, w każdą prawie niedzielę Slosch łamał się chlebem z którąś rodziną ze swojej parafii, odwiedzając w porządku mniej- wię­cej alfabetycznym tych, co byli gotowi dźwigać ten towarzyski obowiązek.

| nSSij Musimy przejść nad tym do porządku — rzekł Umpapa, wracając na swoje miejsce ze szklaneczką whisky w ręce. Zagłębił się w skórzanym fotelu z charakterystycznym westchnieniem sył?aryty, które zadawało kłam uprzednim wyjaśnieniom ojca, że pada ze zmęczenia, a w najlepszym razie dowodziło, że do­

li

statecznie odzyskał siły, alby za pomocą kilku miłych, wypróbowanych sposobów na własną rękę prowadzić dalszą (kurację.

Mogłeś nie zasypiać — powiedziała matka.

—              Naprawdę? Uważam, że to wina wyłącznie pa­stora — odparł ojciec, dmuchając na rozżarzony ko­niec cygara w jednym z owycih nawrotów światowej ogłady, nabytej prawdopodobnie w Londynie, gdzie^ mieszkał przez krótki czas za młodu^. ogłady, której jako pater familias jeszcsp #ałkiem nie stracił, a któ­rą mógłby chyiba znów w Londynie odzyskać. Taka ewentualność w każdym razie istniała.

—              Powinieneś go przeprosić.

—              Przeproszę, ale wolałbym- go na razie nie oglą-" -dać.

Umpapa okazywał wprawdzie skruchę, jednakże gdy ■ wspominał całe zdarzenie, nie mógł się powstrzymać od śmiechu. Ale ogóiLnie rzecz, biorąc poczuwał się do winy i właśnie w roli winowajcy zamierzał przyjąć pastora, który ^ jak widzieliśmy stłoczeni przy za­słoniętym firanką oknie.— nadchodził Jefferson Street w kierunku naszego domu.

Na realizację życzenia ojca było za późno. Slosch szedł stawiając duże kroki, ubrany jak zawsze w ciem­ny garnitur, trzymając w ręce nie pasujący do garni­turu słomkowy kapelusz, który nosił w lecie. Takie ka­pelusze z jaskrawą wstążką — „panamy” czy też „sło- miariki” •— częściej widuje się na głowach młodych zuchów pływających z dziewczynami łodzią po jezio­rze albo na głowach piosenkarzy wykrzykujących re­fren: „Witaj malutka, witaj kochana! Czy zatańczysz ze mną dziś?” Jeszcze bardziej do dandysa upodabniał pastora sposób, w jaki wymachiwał kapeluszem. Chwi­la jednak była pełna napięcia. Pastor zibliżył się do domu, wszedł po szerokich drewnianych, schodach do mieszkania i podał matce kapelusz, żdby go powiesi...