Pieniadz kruszcowy w Europie do konca XVIII wieku.
Wraz z pojawieniem się kredytu handlowego, udzielanego przez banki, powstał nowy rodzaj rynku, który począwszy od epoki nowożytnej odgrywa czołową rolę w gospodarce światowej. Jest nim rynek pieniężny, czyli sfera ekonomiczna, w której dokonywane są transakcje sprzedaży i zakupu pieniędzy.
W warunkach gospodarki rynkowej każda większa suma mogła być pożyczona przedsiębiorcy, który wykorzystywał ją jako kapitał przynoszący zysk. Część zysku otrzymywał właściciel pieniędzy jako zapłatę za ich wypożyczenie. Tak, więc pieniądz stawał się towarem, który przynosząc zysk uzyskiwał specyficzna cenę zwaną procentem.
W XVI i XVII wieku przedsiębiorstwami handlującymi kapitałem pieniężnym oraz pośredniczącymi miedzy wierzycielami i dłużnikami stały się banki, rozszerzając tym samym zakres działalności średniowiecznych domów bankowych. Rozwój handlu kapitałem pieniężnym doprowadził u schyłku XVII w. do wyodrębnienia się instytucji bankowych zwanych bankami emisyjnymi. Ich podstawowym zadaniem było emitowanie banknotów, zwanych biletami bankowymi. Banknoty stanowiły rodzaj weksli, a więc zobowiązania banku do wypłaty ich okazicielowi na jego żądanie określonej sumy w pieniądzu kruszcowym. Dzięki gwarancjom udzielanym przez państwo banknoty stawały się prawnym środkiem płatniczym na terenie danego kraju i mogły być przyjmowane we wszystkich płatnościach. „Prawdziwym” pieniądzem przestawał być wyłącznie pieniądz kruszcowy. W obiegu gotówkowym pieniądz kruszcowy można było zastąpić banknotami. Przywilej emisji banknotów otrzymał jako pierwszy Bank Szwedzki w 1668 r. oraz Bank Angielski w 1694 r.
Początkowo na terenie danego kraju działało kilka banków emisyjnych, zwykle prywatnych. Stopniowo liczba ich była ograniczana do jedynego banku emisji pieniądza nazywanego bankiem centralnym. Specjalizacja na rynku pieniężnym doprowadziła równocześnie do powstania banków handlowych, zwanych również depozytowymi lub żyrowymi, które służyły operacjom kredytowym. Zasada ich działania sprowadzała się z jednej strony do gromadzenia wolnego kapitału pieniężnego, z drugiej zaś wypożyczania „na procent” środków pieniężnych przedsiębiorcom, którymi w epoce nowożytnej byli głównie kupcy i nakładcy.
Powiększaniu kapitału handlowego służyły nie tylko banki. W XVII w. w organizacji handlu pojawia się ważna innowacja: towarzystwa akcyjne, inaczej spółki akcyjne. Kompanie handlowe, tworzone na początku XVII w. w Holandii i Anglii, później także we Francji i innych krajach, nie były już związkami niezależnych kupców, lecz towarzystwami operującymi wspólnym kapitałem różnych właścicieli. Kapitał tych przedsiębiorstw stanowił sumę udziałów, zwanych akcjami, które mógł nabyć każdy dysponujący kwotą, na którą opiewała akcja. Akcje przybierające postać uwierzytelnionych dokumentów, jak weksle i banknoty, stały się przedmiotem obrotu handlowego. Przyczyniło się to do powstania giełdy pieniężnej, czyli giełdy papierów wartościowych.
Instytucja giełdy, na której ustalano ceny i dokonywano operacji wekslowych, sięga średniowiecza. W czasach nowożytnych największa giełda pieniężna powstała w Antwerpii w 1531 r., a po zniszczeniu tego miasta w wojnie z Hiszpanią, w Amsterdamie. W XVII w. główny przedmiot transakcji giełdowych stanowiły akcje holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej a także obligacje pożyczek państwowych. Pod koniec XVII w. na giełdzie amsterdamskiej handlowano papierami wartościowymi pochodzącymi z różnych krajów europejskich. Drugie miejsce po giełdzie amsterdamskiej zajmowała giełda londyńska powstała w latach 1566 – 1570. W XVII w. giełdy były organizowane we wszystkich większych stolicach europejskich: w Paryżu 1724 r., Berlinie 1760 r., Wiedniu 1771 r. Banknoty były odpowiedniej sumy w pieniądzu kruszcowym. Wraz z rozwojem gospodarki towarowej tworzyły się giełdy- organizacje, które ustalały właściwe w danym czasie ceny na towary. Pierwsze giełdy pojawiły się już w XVI w. w Antwerpii, Londynie i później w Amsterdamie. Były to g i e ł d y p i e n i ę ż n e oraz z b o ż o w o- h a n d l o w e. Miały one ustalone miejsce i czas trwania. Tam właśnie zbierali się wówczas uczestnicy giełdy, by zawierać transakcje. W XVI w. banki Fuggerów i Welserów w Niemczech oraz Lopezów w Hiszpanii brały udział we wszystkich wielkich transakcjach handlowych. Powszechnie używanymi pieniędzmi w Europie były srebrne talary, złote dukaty oraz hiszpańskie pistole. Taki system, w którym nadal przeważały pieniądze kruszcowe, powodował, że były one zarówno towarem, jak i środkiem płatniczym. Miało to swoje konsekwencje, szczególnie po podboju Meksyku i Peru, gdy w dużej ilości zaczęło napływać do Europy złoto i srebro. Wybijane z nich monety rozprowadzono drogą wymiany w całej Europie, co spowodowało spadek ich wartości nabywczej. W jakimś stopniu proces ten potęgowały znajdujące się w obiegu weksle i listy kredytowe. Zanotowany w XVI w. trzynastokrotny wzrost pieniędzy w obiegu poważnie zaważył na strukturze cen. Ceny żywności wzrosły nawet cztero- i pięciokrotnie, mniej zaś ceny produktów rzemieślniczych, bo około trzykrotnie. Ten nierównomierny wzrost cen różnych rodzajów towarów był charakterystyczną cechą zjawiska ekonomicznego nazywanego rewolucją cen. Szybszy ich wzrost był zauważalny w miastach Hiszpanii, Portugalii i Włoch, później dał się odczuć także w innych krajach zachodniej Europy. Istniejący jeszcze w średniowieczu system nakładczy w produkcji umocnił się. Objął on także dziedziny produkcji rzemieślniczej, jak: sukiennictwo, drukarstwo, czy produkcję artykułów luksusowych, jak lustra, kobierce, wśród których cenione były gobeliny holenderskie, także koronki, jedwabie i inne towary. Coraz wyraźniej tą formą wczesnokapitalistycznej produkcji było zainteresowanie państwo. Toczące się w pierwszej połowie XVI w. wojny francusko- habsburskie o hegemonię w Europie pociągały za sobą poważne wydatki. Monarchowie brali pożyczki lub kredyty pieniężne od bankierów i kupców, w zamian otaczali ich opieką, umożliwiając im jednocześnie ubieganie się o dostawy dla licznego dworu oraz utrzymywanej przez króla armii. Zmiany w funkcjonowaniu nowożytnego państwa wpływały na stan jego gospodarki, a rozwijający się s y s t e m n a k ł a d c z y sprzyjał wzrostowi popytu na określone towary i obiegowi pieniądza. Rosły tym samym dochody władców czerpane z nakładanych podatków. Rozwój systemu nakładczego spowodował rozwój specjalizacji i podział produkcji między rzemieślników i chałupników. Chałupnicy jako pracownicy najemni otrzymywali za swoją pracę wynagrodzenie. W
XVI w. w Europie Zachodniej zaznaczył się znaczny wzrost liczby mieszkańców. Szczególnie zauważalny był wzrost liczby ludności miast. W niektórych miastach, takich jak: Paryż, Rzym, Londyn, Antwerpia czy Neapol, liczba mieszkańców wzrosła do ponad 100 tys. W XVII w. jako nowa forma organizacji produkcji pojawiła się m a n u f a k t u r a. Produkcja w manufakturze była skupiona w jednym miejscu i nadzorowana przez właściciela. Zachwiane relacje między cenami artykułów żywnościowych i wyrobów rzemieślniczych spowodowały wzrost opłacalności produkcji zboża i hodowli. Przemiany ekonomiczne obserwowane w sferze produkcji miejskiej na Zachodzie dokonywały się także w rolnictwie, tyle że w wolniejszym tempie. Wyzwoliły się różne formy aktywności ekonomicznej szlachty. Rozwój sukiennictwa spowodowały zwiększone zapotrzebowanie na wełnę. Następstwem tego był wzrost hodowli owiec i powiększanie powierzchni pastwisk. Szlachta środkowej Anglii w XVI w. systematycznie powiększała tereny pod pastwiska. Proces ten przyjął nazwę g r o d z e ń
Zamieniano na pastwiska grunty orne oraz ziemie do tej pory użytkowane przez wspólnoty wiejskie. Rosły w ten sposób zyski z produkcji rolnej, ale też nasilały się protesty chłopów przeciw grodzeniom. W Anglii i Niderlandach szlachta zawierała krótkoterminowe, a więc opłacalne dla niej umowy z chłopami na dzierżawę ziemi. Podnoszony czynsz skłaniał rolników do wzmożonej uprawy ziemi i podnoszenia plonów. W krajach tych, obok majątków ziemskich, utrzymały się zamożne gospodarstwa chłopskie. Inaczej sprawa wyglądała we wschodniej części Europy. W Polsce, na Węgrzech, w Czechach, a także we wschodniej części Niemiec ukształtował się system folwarczno- pańszczyźniany. Korzystne ceny uzyskiwane za produkty rolne na rynkach zachodniej Europy powodowały, że szlachta była zainteresowana powiększeniem powierzchni ziemi folwarcznej. Prowadziło to z jednej strony do umocnienia stosunków poddańczych, z drugiej do słabego udziału chłopów w wymianie towarowej w porównaniu z chłopami zachodniej części Europy. To, co różniło dwie strefy gospodarcze Europy: wschodnią i zachodnią- to fakt, że szlachta na wschód od Łaby przeznaczała dochody z produkcji rolnej głównie na spożycie, w zachodniej części zaś dokonywała się a k u m u l a c j a k a p i t a ł u. Akumulacją kapitału nazywamy proces gromadzenia pieniędzy przeznaczonych na ten cel z części zysku. Umożliwia to zwiększenie produkcji i obrotów handlowych, wpływających na rozwój gospodarki rynkowej.
Ponadto na Zachodzie istniały samodzielne gospodarstwa dzierżawione przez chłopów oraz, szczególnie w Anglii, posiadłości ziemskie uczestniczące w gospodarce rynkowej. Na wschód od Łaby dominowała zaś gospodarka folwarczno- pańszczyźniana o nie wykształconych mechanizmach rynkowych. Prowadziło to do wyodrębnienia się w Europie dwóch sfer gospodarczych, a samo zjawisko zostało nazwane d u a l i z m e m w rozwoju gospodarczym Europy.
___
Historia procesu kształtowania pojęć teorii doktryn i ich wpływ na życie gospodarcze. HME pokazuje też proces odwrotny – oddziaływanie życia gospodarczego na teorię. Jest dyscypliną w zbiorze nauk społecznych, która bada przeszłość myśli ekonomicznej. Przedmiot badań to opis tej przeszłości lub poszukiwanie w niej pewnych prawidłowości. Przedmiotem dyscypliny naukowej nazywamy program badawczy, czyli opis życia gospodarczego, poszukiwanie jego prawidłowości i zasad służących praktyce.
Życie gospodarcze a proces poznania. Kategorie ekonomiczne, teorie, doktryny i szkoły ekonomii.
Wkład historii ekon. najlepiej rozumiany będzie, gdy przyporządkujemy go poszczególnym formacjom społ., ich procesowi rozwojowemu. W myśl ekon. rozróżnić możemy różne formacje, będzie to m.in. formacja niewolnicza (rozpatrywana na przykładzie Grecji i Rzymu), feudalna (tu szczególną rolę odgrywa kanonistyka – wpływ kościoła oraz scholastyka). W okresie rozkładu stosunków feudalnych rozwijała się myśl ekon. merkantylistów i fizjokratów. W tym czasie postępową warstwą społ. jest burżuazja. Struktury feudalne przekształcały się stopniowo w struktury kapitalizmu wolnokonkurencyjnego, powstają nowe szkoły myśli ekon. Sporo uwagi poświęca się tzw. klasycznej ekonomii burżuazyjnej, która rozwija się w Austrii (Smith, Ricardo). Bardzo ważny okres w historii myśli ekon. to druga połowa XIX w, mają tu miejsce narodziny kierunku marksistowskiego i upadek burżuazyjnej myśli ekon. Kierunek marksistowski rozwijał się bardzo dynamicznie, a w tym czasie Lenin opracował podstawy ekonomii polit. imperium i założył podwaliny ekon. polit. socjalizmu.
Starożytność – pogarda dla pracy
Średniowiecze – mało interesowało się gospodarką
Chrześcijaństwo – przełamało pogardę dla pracy (praca to obow. wobec Boga, zagadnienia gosp. traktowano jak zjawiska moralne)
Nowożytne czasy – gosp. zaczęto łączyć z polityką państwa
Ogólna charakterystyka myśli ekonomicznej w starożytności.
Starożytna Grecja: Ksenofont – dzieło „Oikonomikos” – to nauka o umiejętnym prowadzeniu własnego gospodarstwa. Pisze jak należy obchodzić się z niewolnikami. Zwraca też uwagę na korzyści jakie wynikają z podziału pracy. Potępiał handel z wyjątkiem wielkiego handlu. W „Ekonomice” przedstawiony jest cel gospodarowania jako osiągnięcie nadwyżki – czyli bogactwa. Arystoteles – uważał że dążenie do gromadzenia zapasów z produktów ziemi i zwierząt (zapasów rzeczy potrzebnych do życia) jest zgodne z naturą i na tym polega prawdziwe bogactwo. Natomiast niezgodne z naturą jest gromadzenie pieniądza. Jest to bogactwo pieniężne – nie zna granic. Pierwsze bogactwo – bardzo naturalne – jest ograniczone przez potrzeby. Toteż występował ostro przeciw kupcom i lichwiarzom, dążyli do bogactwa pieniężnego. Platon – uczeń Sokratesa – występuje przeciwko wszelkiemu gromadzeniu pieniądza – potępienie lichwy. Widzi korzyści jakie daje podział pracy. Pobieranie się to pomnażanie rzeczy martwych – dzieło szatana.
Rzym: Katon – potępia chciwość i zysk (ten kto po śmierci zostawił więcej niż odziedziczył – umiera jak sławiony obywatel). Uważa za sprawiedliwe bogacenie się przez handel i pracowitość, popiera rozwój gałęzi eksportu.
Poglądy na temat rynku, towaru, wymiany i bogactwa w starożytnej myśli greckiej.
Rynek
Właściciele śr. prod.- właściciele ziemscy (pełni obywatele)
Niewolnicy – gł. bezp. wytwórcy, którzy uprawiają ziemię
Panuje pogarda dla pracy fizycznej
Rzemieślnicy to też bezp. prod. którzy pracują na utrzymanie klasy rządzącej
Prod. rolna to podstawa gosp. greckiej
Siły wytwórcze są słabo rozwinięte
Kapitał handlowy – silny rozwój handlu morskiego
Kapitał lichwiarski – podstępny
Zwraca się uwagę na podział pracy, specjalizacje, skala poziomu pracy zależy od pojemności rynku (ksenofont)
Monopol to jeden ze sposobów osiągnięcia wielkich zysków (Arystoteles)
Od VII w pne „wchodzi” i rozwija swe znaczenie pieniądz metalowy, co powoduje, że gosp. staje się towarowo-pieniężna, zależna od rynku zagranicznego
Słabo rozwinięty przem., jak górnictwo metalurgia, przem. ceramiczny, tekstylny jest na wysokim poziomie
Cel gospodarowania to osiągnięcie nadwyżki czyli bogactwa, które jest podstawą pozycji obywatela nie będąc jednak celem ostatecznym
Bogactwo ma granice zakreślone przez potrzeby (Arystoteles)
Wymiana może być sprawiedliwa np. handel zamienny, drobny handel oraz niesprawiedliwe np. handle uprawiany dla zysku pieniężnego (Arystoteles)
Poglądy na temat pieniądza w starożytnej myśli greckiej.
Arystoteles – jest twórcą nominalizmu pieniężnego
I. teoria nominalistyczna – wartość pieniądza zależy od umowy społecznej (pieniądz sam w sobie nie jest celem – jest śr. do nabycia dóbr).
Pieniądz pełni trzy funkcje: 1)miernik wartości, 2)śr. cyrkulacji, 3)tezauryzacja – przechowywanie wartości w czasie – pieniądz służy jako zabezpieczenie
, że możemy za niego nabyć rzeczy w późniejszym terminie
Platon – niechętnie odnosi się do pieniądza kruszcowego bitego z metali szlachetnych. Pieniądz kruszcowy jest śr. gromadzenia bogactw, szerzy zepsucie i dlatego powinien być zastąpiony przez pieniądz nieszlachetny.
II. teoria kruszcowa – wartość pieniądza zależy od ilości kruszca, jaki on zawiera (np. 10 monet srebrnych za 1 złotą).
Rola państwa w gospodarce w myśli ekonomicznej starożytnej Grecji i Rzymu.
Grecja:
„polis”, tj. państwo-miasto
klasa panująca to właściciele ziemi i niewolników, która żyje z pracy niewolników
praw politycznych pozbawieni są niewolnicy, wolni rzemieślnicy, kupcy
rolnictwo to podstawa gospodarki
handel morski też dobrze rozwinięty
przemysł słabo rozwinięty
wymiana uważana była za istotną z punktu widzenia gospodarowania przynoszącego zysk
państwo to dyktatura właścicieli ziemi
w „polis” ma miejsce walka o własność między obywatelami
ideologia greckiej arystokracji skierowana była przeciw pracy
arystokracja wyraża swą pogardę dla (pracy) działalności gospod. kierowanej motywami zarobku
arystokracja grecka powinna żyć z uprawy ziemi (przez niewolników), poświęcać się zarządzaniu państwem, obrocie państwa, interesować się filozofią (Arystoteles)
Rzym:
państwo rzymskie różni się od greckiego „polis” - wielkim państwem scentralizowanym
podstawą stosunków gosp. jest własność ziemi i niewolników
klasa panująca dzieli się na: wielkich właścicieli ziemskich, senatorów i jeźdźców – rycerzy (są to 2 grupy)
obywatele posiadający ziemię korzystali z pełni praw
rzemiosłem i handlem zajmują się ludzie obcy
w okresie republiki ma miejsce rozkwit ekon. rolnictwa, rozwija się kapitał handlowy i lichwiarski
walki społeczne w Rzymie łączą się z posiadaniem ziemi
wolny obywatel powinien być dostojny, celem jego życia jest służba dla ogółu, za którą można otrzymać ziemię (Cyceron)
Rolnictwa w pracach przedstawicieli starożytnego Rzymu.
Rolnictwo – uważane było za jedyne zajęcie godne wolnego człowieka (pogarda dla rzemiosła). Duży postęp w uprawie roli, majątki ziemskie oparte na pracy niewolników, na tym tle powstała literatura o rolnictwie – podręczniki prowadzenia majątków ziemskich i obchodzenie się z niewolnikami.
Katon – „Księga o rolnictwie” – właściciel ziemi powinien mało kupować a dużo sprzedawać, jeżeli po śmierci zostało mu więcej niż odziedziczył umiera jako sławiony obywatel. Potępia chciwość, popiera bogacenie się przez ludzi i pracowitość. Największe korzyści dają winnice, uprawa oliwki oraz hodowla bydła – a więc gałęzie eksportowe. Wobec niewolników zaleca stosowanie różnych metod, w zależności od jakości ich pracy oraz pory roku. Doradza właściwy wybór lokalizacji majątku w pobliżu bogatych miast, morza, rzeki czy też uczęszczanej drogi bitej. Należy dbać o nawóz i jego właściwe zastosowanie. Podaje listę niezbędnych narzędzi i sprzętów w gospod.
Varron – „Zasady nauki o rolnictwie” zaleca się uprawę takiej gałęzi rolnictwa, która zwraca koszty i daje zysk. Mówi o właściwym zawożeniu, radzi siać łubin dla celów nawozowych. Uważa, że praca niewolników nie może być wydajna, należy się posługiwać ludźmi wolnymi. Praca niewolnicza – brak realizacji postępu technicznego, brak właściwego zainteresowania pracą.
Columello – zagadnienie podziału pracy i techniki w rolnictwie. Wykazuje przewagę drobnego rolnictwa nad wielkim, podkreśla przewagę pracy wolnej nad niewolniczą. Wielkie latyfundia niszczą drobną gospodarkę, gospodarstwo musi produkować na zbyt. Rady co do obchodzenia się z niewolnikami należy obawiać się inteligentnych niewolników. Kolant – nowa forma organizacji rolnictwa oparta na drobnej dzierżawie ziemi (zastępowanie pracy niewolniczej przez kolant).
Cyceron – rolnictwo jest podstawą całego społ., posiadanie ziemi – zajęcie najszlachetniejsze godne wolnego obywatela.
Zasady funkcjonowania idealnego państwa w Rzeczypospolitej Platona.
Platon – państwo nad obywatelami (nad rodzinę stawiał państwo)
Państwo trzy klasowe:
warstwa rządząca – archantowie (sędziowie, kapłani). Żony i dzieci klasy rządzącej są wspólne, nie powinni oni posiadać własnego majątku, zalecane było likwidowanie monogamicznych małżeństw – państwo czuwa nad prawidłowym doborem ludzi którzy mają mieć dzieci (chodzi o zapewnienie najlepszej klasy ludzi). Państwo zajmuje się wychowaniem dzieci, po 40 r życia najzdolniejsi i najmądrzejsi wchodzą w skład elity rządzącej.
Klasa wojskowa – każdy żołnierz musiał wychować swojego następcę – koniecznie syn – jeżeli nie miał własnego musiał go adoptować.
Rzemieślnicza – miała świadczyć na rzecz tych dwóch klas.
W „Rzeczpospolitej” Platon opisuje idealny ustrój państwa – wspólnota klasy pracującej, niewolnicy i rzemieślnicy – pracują na utrzymanie klasy rządzącej. Państwo Platona jest zwartą całością, w której nie zachodzą żadne zmiany (jest zorganizowane planowo, istnieje regulacja ludności, sposób podziału własności i funkcji każdej warstwy społ.). Podstawą istnienia państwa są potrzeby społ.
Poglądy Tomasza z Akwinu na temat własności wspólnej i prywatnej.
własność wspólna – (wspólnota majątkowa) – jest najlepsza, ale tylko dla ludzi wybranych o wysokich cechach moralnych tzw. stan wyższej doskonałości (klasztor, zakon). Tylko tacy ludzie potrafią o nią dbać – o czym świadczy stan kościołów.
Własność prywatna – jest prawem natury, ustanowieniem boskim, dane jest przeciętnemu śmiertelnikowi ze względu na jego egoizm i przywary. Własność prywatna zmusza jednostkę do max wysiłku, posiada charakter społ. – powinni służyć społeczeństwu, człowiek ma obowiązek dzielić się nadwyżką dochodu – obowiązek dawania jałmużny.
Teoria wymiany, ceny sprawiedliwej i pieniądza u Tomasza z Akwinu.
Teoria ceny sprawiedliwej: Cena sprawiedliwa wyraża równość wymiany, całkowita jej ekwiwalentność - powinna być równa wartość. Podchodzi on od strony nakładów jako czynników określających wartość (surowce i materiały oraz nakłady pracy = koszty). Podstawą ceny jest koszt wytworzenia, zysk jest wówczas wynagrodzeniem za daną pracę i surowce. Powinien być odpowiedni do pozycji społ. producenta. Gdyby zyski były niższe niż wynikałoby ze stanu, to np. kupiec mający zyski książęce powinien nadal żyć jak kupiec, a nadwyżkę oddać ubogim.
Teoria wymiany pieniądza: Wymiana powinna opierać się na równości wartości. Nie wolno za dobro otrzymać więcej niż kosztują zużyte do jego wytworzenia czynniki produkcji. Ponieważ wymiana odbywa się gł. przy pomocy pieniądza, wartość prod. wymienianego występuje w postaci ceny pieniężnej. Podstawą tej ceny jest wart. wew.=kosztom produkcji.
Pieniądz jest to dobro, pełni funkcję pośrednika wymiany i miernika wartości.
Teorie pieniądza w średniowieczu.
(Tomasz z Akwinu, Kopernik, Cresurius)
Teoria dominalna – wartość pieniądza wyznacza panujący, ile należy wybić i ile kruszca ma zawierać (monopol panującego). Ustalając wartość pieniądza, pieniądz traktuje jako towar, ma być równowartościowy w stos. do tego, na co go się wymienia, przy czym wartość pieniądza jako towaru może się różnić od wart. pieniądza jako pośrednika wymiany i miernika wartości. Istota pieniądza tkwi w jej stałej wartości i małej zmienności w stos. do innych towarów (dobry pieniądz powinien być stały i niezmienialny). Monety powinny być bite tylko z metali, kruszec sam ma wartość. W obiegu wew. mogły się znajdować monety o małej wartości wew. – nie naruszało to niczyich interesów. Natomiast w obrotach w handlu zagr. Wchodziły w grę tylko monety złote lub srebrne – funkcja pieniądza światowego (moneta stawała się towarem).
Prawo Greshana = Kopernika – pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy z obiegu.
Funkcje pieniądza: 1)pieniądz jest monetą, która z kolei jest 2)miernikiem wartości 3)śr. cyrkulacji – pośrednik wymiany 4)śr. tezauryzacji (gromadzenie skarbu) 5)śr. płatniczy – zawieranie transakcji w czasie i przestrzeni 6)pieniądz światowy
Poglądy na temat handlu i lichwy w średniowiecznej myśli ekonomicznej.
Właściwy dla średniowiecza miejski układ społeczny ukształtował się w XI-XIII w, głównie na obszarze Włoch i Europy Północno-Zachodniej. Były to albo odrodzone miasta rzymskie albo nowe ośrodki władzy lub handlu i usług. Gospodarka i handel miejski przez długi czas zamykały się w ramach potrzeb lokalnych. Wymiana między oddalonymi rynkami rozwinęła się dopiero później przynosząc odrodzenie gospodarki pieniężnej. W miastach średniowiecznych zrodziły się dwie ważne instytucje społeczne – cechy i gildie. Cech był lokalną zawodową organizacją rzemieślników, broniącą własnych interesów przed władzą i zrzeszeniami kupców. Natomiast gildie grupowały kupców walcząc o różne przywileje, bezpieczeństwo na trasach
i pozyskiwanie oddalonych rynków. Podstawowym źródłem poznania poglądów wczesnych kanonistów jest „Kodeks prawa kanonicznego”. Zagadnienia społeczne sprowadzają się do interpretacji roli i znaczenia własności oraz godności wykonywanych zawodów. Za ideał uważa się własność wspólną a nie doskonałości świadczenia jałmużny i rezygnacji z pogoni za dobrami doczesnymi. Zawód rolnika i rzemieślnika uznaje się za godny pochwały, kupca – za moralnie niebezpieczny, lichwiarza – za godny potępienia. Lichwa – forma wyzysku dłużnika przez wierzyciela polegająca na pobieraniu wygórowanych procentów za pożyczone pieniądze.
Bulionizm w Europie zachodniej, teoria bogactwa narodowego i wskazania dla polityki gospodarczej.
Znaczenie pieniądza kruszcowego (ang. bullion) oznacza złoto lub srebro w sztabkach z którego robiono monety. Pojawia się ilościowa teoria pieniądza. Obok śr. wymiany pieniądz pełni funkcje miernika wartości MW W=>MW=>W P=>K P - pieniądz K - kapitał Z – zysk T=>P=>T P T P Bodin dostrzega prawidłowości występujące między zjawiskiem gospodarczym zwiększania się ilości monety w obiegu do wzrostu poziomu cen tow. Psucie monet nie mogłoby podnieść cen wysoko. Spowodował to napływ złota i srebra z HZ. Tańsze kruszce wywołały rewolucję cen w Europie. Drożyzna nie jest złem absolutnym stanowi bogactwo kraju. Mikołaj Kopernik w swojej rozprawie „Sposób bicia monety” używał argumentów ekonomicznych i politycznych, podkreślał obiektywny związek między deprecjacją monety a ilością zawartego w niej kruszcu. Bulionizm okazał się szkodliwy dla polityki gospodarczej. Zamykanie granic przed kupcami zagranicznymi i zakaz wywozu monety z własnego kraju budziły najpierw wątpliwości, a później ostry protest stanu kupieckiego.
Poglądy na temat pieniądza w okresie merkantylizmu w Europie zachodniej.
Merkantylizm (XVI i XVII w.) kierunek myśli ekon. i polit. ekon., gł. zagadnienia to udowodnienie konieczności uprzemysłowienia, rozwoju gospod. oraz wskazanie śr. tego rozwoju, w tym zakresie działanie państwa powinno być
. Merkantyliści uważali, że funkcja pieniądza to a) pośrednik w wymianie, b) krążący śr. wymiany, a nie śr. tezauryzacji, - podkreślano, że złoto i srebro nie powinny być gromadzona i trzymane bezczynnie, ale powinny nieustannie krążyć, aktywizować procesy gospodarcze, bowiem w przeciwnym razie jest bezużyteczny. W XVI i XVII w ma miejsce przejście od gosp. naturalnej do towarowej, rośnie wymiana, prod., obieg oraz popyt na pieniądze, - pieniądz był utożsamiany z bogactwem o tyle kapitał, pieniądz był czynnikiem produkcji (obok ziemi), ze wzrostem ilości pieniądza wzrasta ilość bogactwa.
Przyczyny szczególnego znaczenia handlu zagranicznego w dobie merkantylizmu.
Merkantylistyczna koncepcja zysku uważa, że produkcyjna jest praca w przemyśle prod. na exp. Za ostateczne źródło bogactwa uważano pracę, lecz tylko w prod. „dla wywozu”. Merkantyliści uważali, że zagranica kupując krajowe towary daje zatrudnienie a płaci zarobki krajowym robotnikom. Bogactwo państwa pochodzi więc z pracy ludzi, która wymierzona jest na obce rynki. W tym czasie rośnie wymiana, produkcja, obieg i popyt na pieniądze. Rozwój wymiany międzynarodowej (w zw. z odkryciami geograficznymi i tworzeniem kolonii) i rozszerzeniem towarowej wymiany wew. to spow. wzmożony popyt na pieniądz. Halles – handel zagraniczny opiera się na przem., który przynosi pieniądze z zagranicy. Nun – pokazuje zw. między handlem zagranicznym, wzrostem produkcji wew. i przywozem pieniędzy – śr. zwiększania krajowej prod. przy ograniczonej wew. konsumpcji, - obieg pieniądza powoduje rozwój handlu. Montchretien – wywóz tow. za granicę jest drogą mnożenia bogactw. Merkantyliści głosili zasadę powierzania exp. nadwyżek prod. towarowej jako warunku zwiększenia bogactwa kraju.
Interwencjonizm i jego administracyjne instrumenty w realizacji polityki merkantylizmu.
Interwencjonizm państwa – państwo dążące do osiągnięcia dodatniego bilansu handlowego musi przeprowadzić selekcję wyrobów i ułatwić ich prod. Dlatego pojawia się nadzór państwa nad prod. i jej jakością. Państwo zakłada fabryki, popiera prywatne przedsięb., sprowadza wykwalifikowanych pracowników, stara się podnosić technikę, jakość wyr., ułatwia komunikację, likwiduje obszary celne w kraju, tworzy kampanie handlowe, rozbudowuje flotę. Interwencjonizm jest jedną z idei merkantylizmu, był on potrzebny dla prywatnej działal. gosp. oraz kształcenia gospodarczych jednostek.
Noane