RTĘĆ

Źródła emisji : przemysł elektrotechniczny, elektrochemiczny, papierniczy, farmaceutyczny, produkcja pestycydów, spalanie węgla i odpadów komunalnych.

Rtęć jest jedynym metalem , który warunkach normalnych ma postać ciekłą  ( temp. topnienia -38°C ) prężność jej par w tych warunkach jest stosunkowo wysoka, po rozlaniu rtęci w pomieszczeniu szybko może dojść do wystąpienia wysokich, toksycznych stężeń par rtęci w powietrzu.

Związki nieorganiczne rtęci to głównie chlorki, azotany i siarczany. Sole rtęciawe Hg+ (trudniej rozpuszczalne w wodzie, słabiej się wchłanią), są mniej toksyczne niż sole rtęciowe (Hg2+).

Związki organiczne – b. toksyczne, np. związki alkilortęciowe (metylek rtęci).

Rtęć i jej związki do organizmu człowieka dostają się za pośrednictwem układu odde­chowego, pokarmowego i skórę.

Stężenie rtęci w powietrzu  atmosferycznym  nieskażonym   -  kilka ng/ m3,

w miastach uprzemysłowionych   - ok.  50 ng/ m3

w miejscach zagrożeń (np. w kopalniach rud rtęci) – ok. 5mg/ m3

w produktach żywnościowych - od kilku do ok. 50 mg/kg produktu, z tego znaczna część w postaci bardzo toksycznych związków metylortęciowych.

Wchłanianie związków np. alkilortęciowych z przewodu pokarmowego wynosi ok. 95%, a nieorganicznych połączeń rtęci ok. 7%.

Narządem, który kumuluje najwięcej rtęci są nerki niezależnie od postaci  metalu pobieranego przez organizm.

Zawartość Hg we włosach jest proporcjonalna do zawartości we krwi - włosy są skutecznym indykatorem zagrożenia zdrowia.

Przy zawartość rtęci we włosach –   50-100μg/g ( we krwi – 200-300 ng) – występują pierwsze objawy toksyczne ( parestezje)

Rtęć reaguje z grupami – SH białek, zakłóca prawie wszystkie reakcje enzymatyczne i syntezę białka. W nerkach rtęć jest wiązana przez metalotioneinę. 

SOLE NIEORGANICZNE RTĘCI

-Przedostają się do organizmu człowieka  głównie przez układ pokarmowy, a także przez skórę.

-Po zresorbowaniu jon rtęciowy Hg +2  wiąże się z grupami –SH białek  osocza i hemoglobiny. Jony te nie przenikają  bariery krew-mózg, ani bariery łożyska.

-Głównym narządem retencji są nerki.  W chronicznym zatruciu solami rtęci dochodzi przede wszystkim do uszkodzenia tego narządu.

-Występują także takie objawy jak: wzrost wydzielania śliny, zmiany zapalne dziąseł  z czarną obwódką wokół zębów, zmiany na skórze (wypryski, owrzodzenia), obrzęki, bezsenność, utrata włosów.

RTĘĆ METALICZNA

W warunkach przemysłowych główną przyczyną zatruć jest wchłanianie par rtęci metalicznej przez drogi oddechowe. Pary te szybko i dużą wydajnością resorbują się przez pęcherzyki płucne.

Z przewodu pokarmowego rtęć metaliczna resorbuje się w znikomych ilościach.

Po przedostaniu się do strumienia krwi Hg0 utlenia się w krwinkach do Hg +2. Proces ten jest jednak niecałkowity i pewna ilość rtęci elementarnej pozostaje we krwi.

Rtęć elementarna (Hg0 ) przenika przez barierę mózgowo rdzeniową i barierę łożyska powodując odkładanie się rtęci w mózgu i tkankach płodu.

Przy zatruciu ostrym parami rtęci występują w płucach odczyny zapalne oraz zaburzenia ze strony układu nerwowego (wzmożona pobudliwość).

W przewlekłych zatruciach parami rtęci  głównym narządem krytycznym jest ośrodkowy układ nerwowy.

Występują takie objawy jak: osłabienie, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, utrata wagi,  zmiany zachowania, pobudzenie, depresja, drżenie kończyn, wzmożony ślinotok.

Rtęć przyjęta w postaci par ma okres półtrwania od kilku dni do kilkunastu miesięcy w zależności od narządu, najdłużej zalega w mózgu (okres półtrwania wynosi ponad rok) następnie w nerkach i jądrach.   

Wydala się w formie jonów Hg +2 z kałem, moczem, potem i  łzami. Pary rtęci metalicznej wykrywane są w powietrzu wydychanym, ale w znikomych ilościach.

ORGANICZNE POŁĄCZENIA RTĘCI

Przenikają do organizmu głównie przez układ pokarmowy, także przez oddechowy i skórę.

Związki alkilortęciowe gromadzą się w mózgu z dużą wydajnością. Stosunek stężeń metylortęci w mózgu do stężenia we krwi wynosi jak 5:1. Związki te są dobrze rozpuszczalne w lipidach  i dlatego łatwo przenikają przez barierę krew – mózg i barierę łożyska.

Związki metylortęciowe były przyczyną kilku epidemii na świecie wśród ludzi spożywających ryby z wód skażonych związkami rtęci (Japonia, zatoka Minamata i Niigata), oraz pieczywo wypiekane z ziarna siewnego zaprawionego fungicydem  metylortęciowym                    ( Irak).

CHOROBA MINAMATA

Pierwsze objawy ostrego zatrucia zw. metylortęciowymi : drętwienie warg, języka, mrowienia kończyn, drgawki, porażenia nerwów, uszkodzenia wzroku i nerek (wielomocz, białko i krwiomocz). Skutki późniejsze związane ze wzrostem stężenia rtęci w mózgu i dalszymi uszkodzeniami oun to postępujący  bezwład ruchowy, zaburzenia mowy, słuchu , śmierć.

Gdy do zatrucia dochodzi w czasie rozwoju prenatalnego obserwowane są daleko posunięte zmiany mózgowe takie jak: niedorozwój mózgu, opóźnienie w rozwoju, paraliż kończyn, drgawki, niedorozwój narządu wzroku i słuchu.

Zatrucie organicznymi związkami rtęci zaraz po urodzeniu również powoduje zmiany patologiczne w mózgu m.in. w postaci degeneracji neuronów i zaniku kory mózgowej. Obserwuje się niezborność ruchów, zaburzenia czucia, słuchu, wzroku, drgawki kloniczne.

Zatrucie w dzieciństwie powoduje niedorozwój umysłowy i zaburzenia psychiczne. Dziecko jest nadpobudliwe, ma zmienne nastroje, cierpi na bezsenność, bóle głowy i kończyn, jest osłabione, występuje ślinotok.

Gdy zatruciu ulega człowiek dorosły obserwuje się przede wszystkim zaburzenia czynnościowe - bezwład ruchowy, niezborność i drżenie palców, później rąk, ramion, głowy, nóg, drętwienie warg i języka, mrowienie kończyn, zaburzenia mowy, słuchu, wzroku.

Związki metylortęciowe powodują zaburzenia w podziałach komórkowych (zakłócenia w wykształcaniu wrzeciona podziałowego, pękanie chromosomów), zaburzenia organo i histogenezy. Dawki metylku rtęci nieszkodliwe dla matki mogą już uszkadzać mózgowie płodu.

Zmiany w materiale genetycznym komórki uważa się za podstawowe przyczyny zwyrodnień fizycznych i innych zaburzeń w organizmie.