NICIENIE FITOFAGICZNE I ICH SZKODLIWOŚĆ
1. Morfologia nicieni
Ciało bezbarwne, wydłużone, wrzecionowate, w przekroju koliste
Długość ciała – od 0,3 mm do 1 m; grubość ok 0,2 mm
Brak podziału na człony, można jedynie rozróżnić:
l przód ciała z głową
l tylny koniec ciała zwężony, zwany ogonem
Przód ciała – położony centralnie otwór gębowy, mogą występować brodawki lub szczecinki zmysłowe.
Tylny koniec ciała – zwężony, może być cylindryczny, zaokrąglony, nitkowaty; u samców często zagięty.
Dymorfizm płciowy – zróżnicowana budowa morfologiczna samicy i samca.
Samiec od samicy może różnić się:
l wielkością i zakończeniem ciała – samiec zwykle mniejszy, zagięty koniec ciała;
l kształtem – samice mają kształt kulisty, workowaty lub cytrynkowaty, a samiec nitkowaty.
2. Anatomia nicieni
a) Jamę ciała otacza wór skórno-mięśniowy, który składa się z:
oskórka,
warstwy hypodermalnej,
pojedynczej warstwy komórek mięśniowych podłużnych.
l Oskórek – wytwór hypodermy; bywa gładki lub prążkowany. Funkcje:
ü chroni ciało przed czynnikami zewnętrznymi;
ü stanowi szkielet zewnętrzny dla przyczepu mięśni podłużnych.
l Hypoderma – 1 warstwa komórek zawierających tłuszcz i glikogen:
ü wytwarza oskórek;
ü tworzy po stronie brzusznej, grzbietowej i po bokach 4 pnie podłużne wałki, w których są przewody układu wydalniczego i pnie nerwowe.
Jama ciała – znajdują się tu:
־ narządy wewnętrzne,
־ tkanka mezenchymatyczna i płyn, które wypełniają wolne przestrzenie
־ płyn nadaje ciału turgor i obły kształt.
U nicieni występuje układ:
־ wydalniczy
־ pokarmowy
־ nerwowy
־ rozrodczy
Brakuje układu krwionośnego i oddechowego.
Układ pokarmowy:
־ otwór gębowy
־ torebka gębowa
־ gardziel (przełyk) – zawierający gruczoły wydzielające enzymy trawienne
־ jelito środkowe
־ jelito proste zakończone otworem odbytowym (u samców – stek-kloaka).
Torebka gębowa:
־ nicieni saprofagicznych – ma kształt prostej rurki,
־ form drapieżnych – zawiera ząbki lub szczęki,
־ form roślinożernych – jest przekształcona w sztylecik (nacinający tkankę roślinną),
־ form pasożytniczych- różne przystosowania, może zawierać ząbki lub listewki, bądź jest mała, uwsteczniona.
Sposoby rozmnażania nicieni
1. Rozdzielnopłciowość
2. Partenogeneza – bez udziału samców
3. Hermafrodytyzm – w tym samym osobniku tworzą się oba typy komórek płciowych – plemniki i jaja
4. Nicienie są:
§ z reguły jajorodne
§ niekiedy jajożyworodne (zaraz po złożeniu jaja lęgnie się larwa)
Rozwój nicieni
1. Rozwój prosty – larwy różnią się od osobników dorosłych wielkością (są mniejsze) i brakiem wykształconych narządów rozrodczych
2. Stadia rozwojowe nicieni:
jajo
larwa
postać dorosła
3. Larwa 4-krotnie linieje, jedno lub nawet dwa linienia mogą zachodzić w jaju.
Czynniki środowiskowe warunkujące rozwój nicieni
è Temperatura gleby:
§ 5-10stC – początek aktywności,
§ 15-30stC – optymalna temp. rozwoju,
§ 30stC – zahamowanie rozwoju,
§ 40stC – temp. letalna
è Wilgotność gleby:
§ <10% - śmierć lub przejście w stan anabiozy;
§ 50-80% - optymalny rozwój i żerowanie
è Struktura i odczyn gleby,
è Zawartość substancji organicznej,
è Obecność okrywy roślinnej,
è Anabioza – stan życia utajonego:
§ główne przyczyny – niekorzystna temp., brak wody,
§ okres anabiozy – wiele lat,
§ szczególna wytrzymałość na letalne warunki temperatury i wilgotności.
Środowisko życia i związki troficzne nicieni
v Kryterium – środowisko życia nicieni:
- nicienie glebowe,
- pasożyty zwierząt i ludzi
v Kryterium – rodzaj pokarmu:
- saprofagi
- bakteriofagi
- zoofagi (nicienie drapieżne i pasożyty zwierząt)
- fitofagi (nicienie roślinożerne)
- pasożyty ludzi
Saprofagi i bakteriofagi:
Nicienie glebowe, występuje u nich prosta torebka gębowa
Odżywiają się:
l głównie bakteriami
l zjadają też cząstki rozkładającej się materii i organiczne substancje zawarte w kale
Znaczenie – przyspieszają pośrednio procesy rozkładu materii organicznej
1. Zoofagi:
Nicienie drapieżne – odżywiają się pierwotniakami, wrotkami, małymi skąposzczetami, jak również innymi gatunkami nicieni.
Nicienie – pasożyty zwierząt:
l pasożyty owadów;
l pasożyty kręgowców (np. węgorek świński)
a) Nicienie jako pasożyty owadów
Powodują:
û osłabienie
û degenerację układu rozrodczego
û sterylizację
û oraz często śmierć
Owady mogą być żywicielami:
û pośrednimi – żywicielem ostatecznym są kręgowce
û ostatecznymi
Dzielimy je na:
û pasożyty fakultatywne – gatunki wolno żyjące, które w pewnych warunkach stają się pasożytami np. rodzaj Pristionchus
û pasożyty obligatoryjne – letalne pasożyty wewnętrzne larw, poczwarek i dorosłych owadów, głównie z podgromady Rhabditida, rodz. Steinemematidae
· Nicienie te uwalniają w ciele owada bakterie, które namnażając się doprowadzają do śmierci owada
· Produkty rozkładu tkanek owada oraz martwe bakterie stanowią pokarm dla rozwijających się nicieni.
Przemiana pokoleń
○ pierwsze pokolenie – pasożytnicze zwane „olbrzymim”
○ drugie pokolenie – saprofagiczne zwane „normalnym”, żyje w martwym owadzie.
Wykorzystanie w ochronie roślin
u biopreparaty:
■ Larvanem – pasożytniczy nicień, przeznaczenie do zwalczania szkodliwych opuchlaków
■ Nemasys F - pasożytniczy nicień; przeznaczenie – do zwalczania ziemiórek, wciornastków, miniarek;
■ Nemaslung – pasożytniczy nicień – do zwalczania ślimaków
ROZTOCZE
· Typ: Stawonogi (Arthropoda)
○ Podtyp: Szczękoczułkowce (Chelicerata)
§ Gromada: Pajęczaki (Arachnida)
· Podgromada: roztocza (Acarida)
· Rząd: Prostigmata
־ Nadrodzina: Przędziorki (Tetranychoidea)
· Rząd: Astigmata
־ Nadrodzina: Rozkruszki (Acaroidea)
Morfologia
· wielkość ok 1mm długości
· wyglądem odbiegają od innych pajęczaków:
Ø brak podziału ciała na głowotułów i odwłok
Ø zanika też segmentacja ciała
· o ich przynależności do pajęczaków świadczy obecność:
Ø 4 par odnóży
Ø narządów gębowych (szczękoczułki i nogogłaszczki)
Ciało roztoczy powstało z 13 segmentów:
Ø Gnatosomy – część przednia (ale nie głowa) z narządami gębowymi
Ø Idiosomy – część tylnia
Gnatosoma – chelicery:
§ główny narząd pobierania pokarmu
§ są zazwyczaj 3-członowe
§ mają kształt:
־ nożyc – roztocze żywiące się pokarmem stałym np. rodzaj rozkruszkowate
־ sztylecików – do pobierania pokarmu płynnego z komórek roślinnych, rodzaj przędziorkowate, szpecielowate
Gnatosoma – pedipalpy:
§ składają się z 2-6 członów
§ służą do przytrzymywania pokarmu w czasie żerowania
§ funkcjonują też jako narządy zmysłu, węchu i smaku
§ mogą być bardzo duże (drapieżne roztocza) l...
rotheden