8. Pozamuzyczne charakterystyki tonacji w muzyce klasycyzmu.
I. Na podstawie Semantyka tonacji w niemieckich dziełach operowych XVIII – XIX wieku Jarosław Mianowski.
1. Historia charakterystyki tonacji.
a. Zarys historii charakterystyki tonacji do końca XVII wieku:
- Arystoteles – określone modi – odpowiednie cnoty i własności wychowawczo-edukacyjne
- Średniowiecze: doryki (dostojeństwo, wola, wielka powaga), hypodorycki (poważny, pełen skargi, bliski tenorowi), frygijski (porywczy, skoczny, pełen podniecenia i agresji, wojenny), hypofrygijski (posępna powaga, charakter przymilny), lidyjski (wesołość, wdzięk, charakter wybujały), hypolidyjski (podniecony, bliski tenorowi), miksolidyjski (wesoły, bliski charakterowi świeckiemu, gadatliwy), hypomiksolidyjski (umiarkowana wesołość)
- w XVIII wieku przemiany w strukturze dzieła muzycznego i systemów muzycznych, wzrasta znaczenie nowego modi - tonacji. Charakterystyka Wolfganga Caspara Printza:
- eolski (miły i nieco smutny modus), hypoeolski (miły i smutny), joński (wesoły i zachęcający), hypojoński (nie mniej wesoły i odważny), dorycki (pełen zadumy, stonowany), hypodorycki (miły, zadumany, umiarkowany), frygijski (bardzo smutny, melancholijny, pełen skarg), hypofrygijski (smutny i skarżący się), lidyjski (bardzo ostry i energiczny), hypolidyjski (mniej łagodny, jednak poważny i wesoły), miksolidyjski (poważny i wesoły, nieco stonowany), hypomiksolidyjski (wesoły i mniej stonowany)
b. Charakterystyka tonacji w okresie klasycznym:
- John David Heinichen – czynniki ułatwiające wybór określonej tonacji to indywidualne preferencje kompozytora w tym zakresie, przeciwdziałanie monotonii, uzależniony wybór instrumentu, które są predestynowane do gry w określonych tonacjach oraz ambitus głosu w kompozycjach wokalnych
- Jean-Jacques Rousseau – podobne poglądy co powyżej
- Johann Philips Kirnberger – teoria różnicy w charakterze określonych tonacji wyprowadza z nierównomiernej, śreniotonowej temperacji. Bierze pod uwagę stopień „czystości” tercji toniki i funkcji dominanty i subdominanty. Klasy tonacji:
A. Tonacje durowe
1. C-dur, G-dur, D-dur, F-dur
2. A-dur, E-dur, H-dur, Fis-dur
3. B-dur, Es-dur, Des-dur, As-dur
B. Tonacje molowe
1. a-moll, e-moll, h-moll, d-moll
2. fis-moll, cis-moll, gis-moll, es-moll
3. g-moll, c-moll, f-moll, b-moll
- numer klasy mówi o stopniu “czystości” tercji, świadczy o nim także pozycja tonacji w danym szeregu. Najczystszą tonacją wśród durowych jest C-dur, zaś najbardziej zabrudzoną As-dur. Wielka tercja w czystej postaci symbolizuje afekty radosne, jej zwiększenie w procesie temperacji powoduje odczucia nieprzyjemne, dzikie. Mała tercja w postaci czystej jest miękka i delikatna, zaś w postaci pomniejszonej bolesna i żałobna.
- Georg Joseph Volger – bazuje na poglądach poprzedników, zestawienie jego opisów z opisem Justina Heinricha Knechta, co daje pogląd o podobieństwie wizji w ówczesnym piśmiennictwie:
Volger Knecht
G-dur pastoralna radość przyjemna i pastoralna
A-dur jasne obszary radosna i jasna
E-dur płonący ogień ognista i dzika
F-dur cisza morska miękka i spokojna
As-dur czarna idea stłumiona i czarna
- wraz z pojawieniem się idei Empfindsamkeit w Niemczech, co doprowadziło do powstania stylu uczuciowego (Empfindsamer-Stil) coraz mniej istotne stało się racjonalistyczne uzasadnienie semantyki określonych tonacji
c. Idee racjonalistyczne w XIX wieku:
- Eduard Hanslick – wypowiadał się na temat semantycznych odniesień konkretnych tonacji z pobłażaniem, sprzeciw wobec pełnemu ignorancji zalewowi muzycznych nadinterpretacji, przypisuje się mu miano orędownika „antyhumanistycznej” wizji muzyki
- Moritz Hauptmann, opiera się na równomiernej temperacji stroju krytykując semantyzajcę określonych tonacji, podnosząc problem różnic w stroju na przestrzeni historii muzyki
- Pod koniec wieku 3 grupy badawcze omawianego problemu:
1. Przeciwnicy charakteryzowania tonacji.
- Arrey von Dommer, Heinrich Adolf Kóstlin, Edmund Gurney, Otto Bahr, August Reiser
- wybór określonej tonacji przez kompozytora zależy od indywidualnej preferencji, praktycznej wygody wykonania na określonym instrumencie czy przez głos ludzki I skala, jaką ów głos czy instrument dysponuje, strój czyli relane brzmienie konkretnego utworu
2. Zwolennicy tworzący charakterystyki nie próbując ich poddać teoretycznej eksplikacji.
- Ernst Pauer, Albert Lavignac, Paul Ertel
- podają autorzy charakterystyki tonacji wzorując się na traktatach z XVIII i XIX wieku, po części niesionych przez kompozycje tego czasu, po części na własnych indywidualnych odczuciach
3. Autorzy teorii naukowych na temat charakteru tonacji:
a. uzasadniający swoje stanowisko z punktu widzenia akustycznego:
- August Reissmann, Carl Billert, Felix Draeseke, Richard Henning
b. uzasadniający swoje stanowisko z punktu widzenia psychologicznego czy estetycznego
-Hugo Rhiemann widzi problem z perspektywy historycznej
- Eugen Becker – widzi problem symboliki tonacji w systematyczny sposób, niejako w oderwaniu od dzieł muzycznych
TABELE Z TONACJAMI!
amadeusz33