Tadeusz Konwicki.doc

Tadeusz Konwicki (ur. 22 czerwca 1926 w Nowej Wilejce) – polski prozaik, scenarzysta i reżyser.

Syn Michała Konwickiego i Jadwigi z domu Kieżun. W młodości mieszkał w Kolonii Wileńskiej. Uczył się w Gimnazjum im. Zygmunta Augusta w Wilnie (1938−1939; w 1941 edukacja w gimnazjum została przez okupanta zlikwidowana). Po wybuchu II wojny światowej pracował m.in. jako robotnik kolejowy i pomocnik elektryka w szpitalu w Nowej Wilejce. W 1944 r. zdał konspiracyjną maturę, uczęszczając wcześniej na tajne komplety. W latach 1944−1945 był żołnierzem Armii Krajowej, brał udział w akcji "Burza", a później (po kilku miesiącach "zadekowania" się na folwarku) w partyzantce antyradzieckiej. Po rozwiązaniu oddziału przedostał się przez nowe granice Polski i tu najpierw przebywał krótko w Gliwicach (gdzie pracował jako niższy urzędnik), a następnie studiował polonistykę (na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, potem na Uniwersytecie Warszawskim), której ostatecznie nie ukończył, nonszalancko rezygnując z egzaminów magisterskich z zakresu literatury, mimo że zdał już - trudniejsze - egzaminy językowe.

Debiutował w 1946 r. jako reportażysta i rysownik, ilustrowanym przez siebie tekstem pt. Szkice z Wybrzeża ("Od A do Z", nr 8/1946, dodatek literacki do "Dziennika Polskiego"). Od 1946 r. pracował w tygodniku "Odrodzenie" jako korektor, a później jako redaktor techniczny (przy czym cała redakcja tego tygodnika składała się z zaledwie czterech osób: Karola Kuryluka, Janiny Preger, Marii Stulgińskiej i Konwickiego); publikował tam jednocześnie liczne recenzje literackie i filmowe, a także rysunki. W tym czasie ogłaszał też w innych pismach - m.in. w "Nurcie", "Po prostu", "Świecie Młodych", "Wsi" - opowiadania o tematyce wojennej (np. Kapral Koziołek i ja, Zimowy zmierzch, Wielkie manewry), oraz ukazujące kondycję jego pokolenia tuż po wojnie (np. Ogródek z nasturcją). Wybór m.in. tych wczesnych tekstów Konwickiego przedrukowany został po latach w tomie Wiatr i pył. Od wiosny 1947 r., kiedy redakcja "Odrodzenia" przeniosła się do stolicy, mieszka w Warszawie. W 1949 r. ożenił się z Danutą (1930−1999), córką Alfreda Lenicy i siostrą Jana Lenicy, artystką plastyczką, ilustratorką książek dla dzieci.

Na przełomie lat 40. i 50. stał się jednym z głównych literatów i publicystów socrealistycznych – tzw. "pryszczatym" (pracował nawet krótko jako robotnik przy budowie Nowej Huty), już jednak w pierwszej połowie lat 50. rozpoczyna piłować tę gałąź, na której siedział (by odwołać się do metafory użytej przez niego we wspomnieniu z Kalendarza i klepsydry), co widać m.in. w jego działalności w "Nowej Kulturze", tak redakcyjnej (spowodował publikację głośnego Pamiętnika uczennicy, NK 1953, nr 48, i artykułu W. Arciszewskiego Coś niecoś o Trylobitach NK 1954, nr 44), jak publicystycznej (w cyklu felietonów sportowych "Z miejsc stojących" podejmował wielokrotnie problematykę wolności słowa). Od połowy lat pięćdziesiątych zajmował się również twórczością filmową, początkowo jako scenarzysta, po przełomie październikowym zaś, który stanowił dla jego postawy i twórczości moment newralgiczny, kręcił także przepełnione nastrojem egzystencjalnym filmy. Związany ze środowiskiem filmowym, wielokrotnie pełnił funkcje kierownika literackiego zespołów filmowych: w latach w Zespole Filmowym "Kadr" (1956−1968; przyczynił się do powstania tzw. szkoły polskiej), w "Kraju" (1970−1972), "Pryzmacie" (1972−1977) i "Perspektywach" (1989−1991).

Od lat 60. narastać zaczął jego konflikt z komunistami. Wielokrotnie podpisywał listy protestacyjne o charakterze humanitarnym. W 1966 r. zostaje wyrzucony z PZPR (do której wstąpił w 1952 r.) za współudział w liście protestacyjnym do władz w związku z usunięciem z PZPR prof. Leszka Kołakowskiego. Po 1976 r. publikował w wydawnictwach II obiegu i londyńskich.

Tadeusz Konwicki mieszka w śródmieściu Warszawy, przy ulicy Górskiego na tyłach Nowego Światu. Z okien jego mieszkania widać w całości pobliski Pałac Kultury i Nauki. Od wielu lat, w porze obiadowej, pisarza można spotkać w kawiarni mieszczącej się w podziemiach wydawnictwa "Czytelnik" (ul. Wiejska). Do jego bliskich przyjaciół należeli i należą m.in. Wilhelm Mach, Leopold Tyrmand, Stanisław Dygat, Irena Szymańska, Gustaw Holoubek, Andrzej Łapicki, Tadeusz Drewnowski, Mieczysław Piotrowski, Henryk Tomaszewski, Jan Lenica, Janusz Morgenstern. Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Literatura

Oniryczny świat swoich dojrzałych utworów (zarówno książek jak i filmów) budował Konwicki na wspomnieniach dotyczących przedwojennego dzieciństwa spędzonego na Wileńszczyźnie (Kolonia Wileńska), wojennych przeżyć, których nie sposób wymazać z pamięci oraz na fundamentach współczesnej polskiej rzeczywistości (większość dzieł rozgrywa się w Warszawie, w której mieszka Konwicki, w scenerii autentycznych miejsc, często np. przywoływany jest, czy to jako omen, nemesis czy jak wyrzut sumienia, symbol stolicy − Pałac Kultury).

W swoich dziełach opisywał doświadczenia uniwersalne, znamienne dla jego twórczości są motywy inicjacji, poszukiwania, ekspiacji, czy ważnego wyboru życiowego. Konwicki zajmuje się, w sposób ironiczny i przewrotny, kwestiami egzystencjalnymi. Pytania o sens życia, sens pamiętania, o kondycję człowieka czy przyszłość ludzkości nieustannie towarzyszą jego bohaterom. Konwicki ma zdolność tonowania największego patosu za pomocą sceptycyzmu oraz ironii, i na odwrót − leczenia cynizmu, bądź zgorzkniałego pesymizmu, romantycznym porywem.

Konwicki posługuje się różnymi nastrojami, wątkami oraz konwencjami. Zwierzoczłekoupiór ma konwencję książki dla dzieci, Nic albo nic − kryminału z dreszczykiem, a Kronika wypadków miłosnych – romansidła.

Obok dorobku powieściowego ma też Konwicki na koncie kilka książek pamiętnikowo-filozoficznych (które sam nazywa łże-dziennikami). Publikował też wywiady-rzeki: w 1986 r. ukazało się Stanisława Beresia Pół wieku czyśćca, w 2001 r. Pamiętam, że było gorąco.

Dorobek literacki

·         Przy budowie – powieść produkcyjna; Czytelnik 1950 (również jako część książki: Tadeusz Konwicki, Wiktor Woroszylski, Witold Zalewski, Budujemy, Czytelnik 1951)

·         Nad Wisłą i Pilicą – reportaż; wespół z Tadeuszem Papierem, Książka i Wiedza 1953

·         Godzina smutku – opowiadanie; Czytelnik 1954

·         Klucz – opowiadanie; jako część tomu pt.: Dzień dzisiejszy [antologia], Czytelnik 1954; wydanie osobne: Nasza Księgarnia 1954

·         Władza – powieść; t. I/II Czytelnik 1954−1955

·         Żelazna kurtyna – scenariusz filmowy, opracowany na podstawie noweli Tadeusza Konwickiego i Wiktora Woroszylskiego; wespół z K. Sumerskim; WAiF 1954

·         Rojsty – powieść; Czytelnik 1956

·         Z oblężonego miasta – powieść; Iskry 1956 (powst. 1954)

·         Dziura w niebie – powieść; Iskry 1959

·         Sennik współczesny – powieść; Iskry 1963

·         Ostatni dzień lata. Scenariusze filmowe − zawiera: Zimowy zmierzch, Ostatni dzień lata, Zaduszki, Salto, Matura, ponadto w wydaniach z 1973 i 1993 − Jak daleko stąd, jak blisko

·         Wniebowstąpienie – powieść; Iskry 1967

·         Trochę apogeum. Opowieść filmowa; powst. w 1967, druk w "Literatura" nr 2−6/1972, niedokończony z powodu ingerencji cenzury, przedr. całości w tomie Wiatr i pył

·         Zwierzoczłekoupiór – powieść; Czytelnik 1969

·         Nic albo nic – powieść; Czytelnik 1971

·         Kronika wypadków miłosnych – Czytelnik 1974

·         Dlaczego kot jest kotem – opowiadanie dla dzieci; ilustracje: Danuta Konwicka; Krajowa Agencja Wydawnicza 1976

·         Kalendarz i klepsydra – sylwa; Czytelnik 1976

·         Kompleks polski – powieść; NOWA 1977 (II obieg, jako nr 3 pisma "Zapis"); adaptacja telewizyjna Jerzego Markuszewskiego 1995)

·         Mała Apokalipsa – powieść; NOWA 1979 (II obieg, jako nr 10 pisma "Zapis"); adaptacja filmowa: La petite apocalypse, reż. Constantin Costa-Gavras, Paryż 1993)

·         Wschody i zachody księżyca – sylwa; Krąg (II obieg) 1982

·         Rzeka podziemna – powieść; Krąg (II obieg) 1984, wydanie następne jako Rzeka podziemna, podziemne ptaki, Aneks, Londyn 1985

·         Pół wieku czyśćca. Rozmowy z Tadeuszem Konwickim – wywiad-rzeka Stanisława Beresia (ps. Stanisław Nowicki), Aneks 1986

·         Nowy Świat i okolice – sylwa, z rysunkami autora; Czytelnik 1986

·         Bohiń – powieść; Czytelnik 1987

·         Zorze wieczorne – sylwa; Alfa 1991; opowiadanie Kilka dni wojny, o której nie wiadomo, czy była – opublikowane osobno (bez wiedzy autora) w serii: Współczesne opowiadania polskie; Wyd. UMCS 2001...