DNA
Choroba występuje zdecydowanie częściej u mężczyzn niż u kobiet. Zazwyczaj są to osoby około 40. roku życia, dobrze odżywione i zbudowane, ktore prowadzą niezdrowy styl życia. Choroba towarzyszy zespołowi metabolicznemu oraz innym chorobom cywilizacyjnym.
Według EULAR (European League Against Rheumatism) dna moczanowa jest chorobą dosyć częstą, dotykającą 1-2% społeczeństwa, na ktorą zachorowalność rośnie wraz z wiekiem. Schorzenie dotyka zwykle mężczyzn po 40. r.ż. i kobiet w okresie postmenopauzalnym. Po 65. r.ż. choruje na dnę 7% mężczyzn. Dolegliwość ta dotyczy także około 3% kobiet w wieku 85 lat. Częstość występowania hiperurykemii (z zaawansowaną dną włącznie) ocenia się w krajach wysoko rozwiniętych na 4,5-12% ogólnej populacji. Hiperurykemia u mężczyzn występuje nawet 20 razy częściej niż u kobiet. W Polsce w roku 1903 Oskar Minkowski szacował, że dna występuje u 0,33% populacji ogólnej, zaś w 1914 roku Brugsch ustalił częstość jej występowania na 1%. W okresie I wojny światowej i tuż po niej, w związku z gorszymi warunkami żywieniowymi, częstość dny wynosiła około 0,2%. Według aktualnych szacunków odnoszących się także do populacji polskiej, na dnę moczanową choruje 5-28/1000 mężczyzn oraz 1-6/1000 kobiet. Większość badaczy zauważa, że częstość występowania dny rośnie, co idzie w parze z niekorzystnymi zmianami w stylu życia zurbanizowanych społeczeństw.
PRZYCZYNY
Uznano, że wytrącenie się kryształków moczanu jednosodowego jest pierwotną przyczyną pojawienia się napadów ostrego zapalenia stawów, guzków dnawych, destrukcji stawow i kości oraz zmian nerkowych. Dnie sprzyja przyjmowanie niektórych leków odwadniających. Przyczyną dny pierwotnej jest większa produkcja kwasu moczowego z powodu jego zwiększonej syntezy oraz upośledzonego wydalania przez nerki. Natomiast powstawanie dny wtórnej polega na nadmiernym gromadzeniu się kwasu moczowego w organizmie. Upośledzenie wydalania kwasu moczowego może być spowodowane zaburzeniami pracy serca i cukrzycą. Do wtórnej hiperurykemii, łącznie z napadem dny, może dojść w przebiegu białaczek lub policytemii w związku z uwalnianiem się dużych ilości kwasu moczowego z rozpadłych komórek w wyniku terapii promieniami rentgena lub leczenia cytostatykami, a także głodzenia. Czynnikiem wyzwalającym napad dny są stresy fizyczne i psychiczne, przejadanie się produktami o dużej zawartości związków purynowych oraz nadużywanie
alkoholu.
Czynniki ryzyka dny
1. Uwarunkowania genetyczne
Na nadmierne wytwarzanie kwasu moczowego w organizmie mają między innymi wpływ genetycznie
uwarunkowane zaburzenia enzymatyczne, polegające na obniżeniu aktywności fosforybozylotransferazy hipoksantyno-guaninowej lub zwiększeniu aktywności
syntetazy fosforybozylopirofosforanowej. Znacznie częściej występują genetyczne zaburzenia katabolizmu purynowego niż stany niedoboru purynowego. Estrogeny kobiet działają ochronnie, dlatego 95% chorych to mężczyźni. Kobiety dopiero po menopauzie mają podobne stężenie kwasu moczowego co mężczyźni.
2. Uwarunkowania chemiczne
Przy rozpatrywaniu oddziaływania metali występujących w środowisku na zdrowie człowieka trzeba brać pod uwagę interakcję metali dostających się do organizmu z powietrzem, żywnością i wodą. Udowodniono, że żelazo, ołow i kadm uwalniają się do środowiska w wyniku procesów przemysłowych, przechodząc zaś przez łańcuch troficzny, ulegają wielokrotnemu zagęszczeniu w coraz wyższych jego ogniwach. Na podstawie dotychczasowych badań przeprowadzonych wśród ludzi wykazano, że zatrucie ołowiem może uszkodzić nerki, co skutkuje wystąpieniem objawów dny. Niebezpieczny jest także bardzo rozpowszechniony w naturze glin. Zatrucie glinem spowodowane nieodpowiednim użyciem związków glinu, m.in. do wiązania fosforanów w celu obniżenia stężenia fosforanów we krwi chorych z przewlekłą niewydolnością nerek. Udowodniono właściwości antyoksydacyjne i protekcyjne kwasu moczowego w uszkodzeniach błony śluzowej żołądka zwierząt wywołanych czynnikami chemicznymi.
3. Przejadanie się produktami o dużej zawartości związków purynowych
Podczas leczenia dąży się do obniżenia poziomu kwasu moczowego we krwi. Stosowana dieta polega na wykluczeniu produktów bogatych w puryny i aminokwasy metabolizowane do nich, czyli głownie mięso (zwłaszcza podroby i dziczyzna), rośliny strączkowe, kawa, kakao, niektóre gatunki ryb i inne. Należy także dążyć do utrzymywania stabilnej masy ciała, a także zrezygnować z alkoholu, który powoduje kwasicę mleczanową, przez co może wywołać atak dny. Ponadto należy spożywać odpowiednią ilość płynów, aby ułatwić eliminację kwasu moczowego przez układ moczowy.
4. Hiperlipidemia
Hiperlipidemią nazywany jest zespoł zaburzeń metabolicznych objawiających się zwiększonym stężeniem cholesterolu i/lub triglicerydow w surowicy krwi. Znaczny procent chorych z dną cierpi na miażdżycę oraz przebyło zawał mięśnia sercowego, w wyniku czego mają zwiększone stężenie cholesterolu i frakcji lipidowych we krwi. W przebiegu dny zmiany w układzie krążenia spowodowane są odkładaniem się moczanow w obrębie mięśnia i zastawek serca, najczęściej w zastawce dwudzielnej. Mikroskopowo stwierdza się typowe guzki dnawe, zawierające moczany i kwas moczowy, otoczone rąbkiem tkanki łącznej, nacieczone makrofagami i komorkami olbrzymimi. Występują zaburzenia rytmu serca oporne na leczenie środkami przeciwreumatycznymi, jednak do opanowania lekami stosowanymi w leczeniu dny.
5. Nadwaga
Otyłość zazwyczaj spowodowana jest niewłaściwymi nawykami żywieniowymi nabytymi już często w dzieciństwie w domu rodzinnym. U około 2/3 chorych na dnę stwierdza się otyłość związaną z występowaniem miażdżycy, nadciśnieniem, cukrzycą typu 2 oraz udarem mozgu. Dlatego chorzy na dnę z otyłością muszą jak najszybciej wprowadzić w życie zasady prawidłowego żywienia,
wyłączając z menu produkty niewskazane.
6. Alkoholizm
Toksyczne działanie alkoholu etylowego i produktow jego przemiany powoduje zmiany chorobowe w układzie moczowym, wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi i związane z tym objawy dny moczanowej (zapalenie stawow spowodowane gromadzeniem się złogow moczanowych. Toksyczne działanie alkoholu etylowego i produktow jego przemiany powoduje ponadto zmiany chorobowe w układach: nerwowym, pokarmowym, krążenia, oddechowym i hormonalnym przez co prowadzi u mężczyzn do hipogonadyzmu i feminizacji, u kobiet zaś do zaniku jajnikow i maskulinizacji.
Szczegółowe zalecenia dietetyczne odnośnie do dny moczanowej
Badania dowodzą, że dieta chorego powinna być zbilansowana, tzn. dostarczać odpowiedniej ilości białka, tłuszczu, węglowodanów, witamin i składników mineralnych.
Pomiędzy poszczególnymi składnikami odżywczymi powinny być zachowane odpowiednie proporcje.
Dieta bogata w węglowodany wzmaga wydalanie moczanów z moczem, a dieta bogata w tłuszcze
- wchłanianie zwrotne tych związków w kanalikach. W związku z tym dieta w dnie powinna zawierać mało tłuszczu, więcej zaś węglowodanów. Uczeni niemieccy uważają, że w leczeniu dny podaż białka powinna wynosić 15-30% energii całodziennej racji pokarmowej; tłuszczu: 30% przy otyłości, 35% przy prawidłowej masie ciała; węglowodanów 50-55%. Dzienne spożycie płynów powinno zaś wynosić około 3 litrów. Ich zdaniem optymalna jest dieta mleczno-jajeczno-wegetariańska. Także badania chińskie podkreślają znaczenie spożycia warzyw i owoców w diecie osób z rozpoznaną dną moczanową. Wykazano w nich, że czynnikiem ryzyka dny jest alkohol i niewystarczające spożycie błonnika pokarmowego, folianow i witaminy C. Badania amerykańskie udowodniły, że ryzyko powstawania dny jest wysokie u osób spożywających duże ilości mięsa i owoców morza, natomiast mniejsze u tych, ktore stosowały zrównoważoną dietę zawierającą odpowiednie ilości białka i warzyw bogatych w puryny. Osobom z dną, ale bez cukrzycy i zaburzeń lipidowych, można polecić masło, śmietanę, miód, dżemy, cukier, ponieważ produkty te nie zawierają puryn.
Mniej niż 0,06 g puryn w 100 g produktu znajduje się w chlebie, jajach, jarzynach. Niewielką ilość puryn lub wcale zawierają ser, mleko, ryż, owoce, dlatego też białko należy dostarczyć w postaci mleka, białego sera i jaj. Przy nietolerancji laktozy białko mleka należy spożywać jako jeden ze składników w rożnych potrawach, np. budyniu, pierogach ruskich. Należy natomiast wykluczyć z diety produkty o wysokiej zawartości związków purynowych, tj. szproty, sardynki, śledzie, podroby mięsne, groch, fasolę, soczewicę, szpinak, szczaw, grzyby. Niedozwolone są potrawy z mięsa młodych zwierząt oraz sosy z mięsa, galarety i wywary mięsne, galantyny, konserwy, golonka, ikra, mlecz. Poza tym z diety należy wykluczyć: czekoladę, marynaty, przyprawy korzenne, pieprz, musztardę. Potrawy powinny być proste do przyrządzenia, łagodne, a nie pikantne (ostre). Zaleca się sporządzanie potraw typu risotto, gołąbki. Zalecanymi technikami sporządzania posiłków są: gotowanie, duszenie bez obsmażania i pieczenie, przy czym mięso powinno gotować się w dużej ilości wody. Niewskazane są potrawy smażone, pieczone i duszone metodą tradycyjną.
Produkty spożywcze klasyfikuje się na podstawie ilości wytwarzanego kwasu moczowego z określonej porcji produktu.
Możemy podzielić je na trzy grupy produktów, z których powstaje :
– mniej niż 50 mg kwasu moczowego,
– od 50 do 100 mg kwasu moczowego,
– powyżej 100 mg kwasu moczowego.
morgana21