Strona6
Altruizm w perspektywie socjobiologii i psychologii ewolucyjnej
Wykład II
O socjobiologii
• Teoria ewolucji Darwina – teoretyczny bacground
• 30/40’lata XX w połączenie postulatów ewolucji z odkryciami Mendla – teorią dziedziczenia genetycznego
• 60’lata XX w. Hamilton proponuje jej rewizję – ogłaszając teorię dostosowania łącznego
• E. O. Wilson -
Darwinizm – klasyczna teoria ewolucji
§ Wyjaśnienie zagadki życia poprzez zastosowanie 3 pojęć:
ü zróżnicowania – zmienność cech osobniczych;
ü dziedziczenie – przekazywanie części zmienności organizmu potomnym
ü dobór naturalny – zróżnicowanie przez środowisko ilości potomstwa poszczególnych osobników: następnym pokoleniom przekazywane są te cechy które sprzyjają osobniczemu przetrwaniu i reprodukcji, znikają te które jej przeszkadzają. (Wilson, 1970).
Neodarwinizm
§ Obowiązujący paradygmat opisu zmian życia na Ziemi
§ Koncepcja doboru naturalnego uzupełniona w l.30 i 40 XX w o genetyczne wyjaśnienie mechanizmu dostosowania.
§ Czasowa i przestrzenna dynamika zmienności życia uwarunkowana jest stechastycznymi błędami replikacji kodu DNA danego organizmu, zmiany będące efektem błędów kopiowania wpływają pozytywnie lub negatywnie na przetrwanie i reprodukcję kopii organizmu.
§ Organizm - środowisko – rodzaj złożonego systemu adaptacyjnego testującego różne rozwiązania potencjalnie lepszych dostosowań.
§ Losowy generator możliwych rozwiązań (błędy kopiowania) współpracuje z selekcjonerem (środowisko) nadając tym rozwiązaniom wagę, znaczenie.
§ Waga – ilość organizmów potomnych zawierających dane rozwiązanie. Im większa ich ilość tym lepsze rozwiązanie bardziej adaptacyjne.
§ Altruizm w sensie biologicznym – działanie na rzecz dobra innego osobnika kosztem własnego dobra. Dobro – zwiększenie szansy przetrwania.
Sens adaptacyjny: ginie jeden osobnik kosztem drugiego.
Altruizm w sensie ewolucyjnym – takie działanie jednego osobnika w stosunku do drugiego, które zmniejsza szanse przeżycia i wydania potomstwa tego pierwszego na rzecz zwiększenia tych szans u drugiego (Hamilton, 1963, Wilson, 1975)
Altruizm krewniaczy
Paradoks altruizmu – wyzwanie dla socjobiologii
Koncepcja doboru krewniaczego (kin selection) – proces faworyzacji takich cech które mają korzystny wpływ na przeżywalność wszystkich osobników blisko spokrewnionych (Smith)
§ Paradoks altruizmu – rozwiązany przez Hamiltona który zastosował pojęcie doboru krewniaczego: to genotyp a nie osobnik jest jednostką ewolucji a więc indywidualne dostosowanie nie tłumaczy całego dostosowania – genotypu.
§ Równanie Hamiltona: dostosowanie indywidualne +dostosowanie jego krewnych (w odpowiednim stopniu ze względu na pokrewieństwo) = dostosowanie łączne. Akt altruizmu jest opłacalny jeśli zysk obdarowanego x współcz. pokrewieństwa > niż koszt ofiarodawcy: B/C>1r lub rB – C>O; r-st. pokrewieństwa; C- koszt pomocy dawcy; B= korzyść odbiorcy
Przykład: gdy ginie osobnik mający 1 z kopii genu altruizmu- kopia stracona lecz gen ten może zwiększyć swoją częstość gdy uratowanych będzie: więcej niż 2 braci lub sióstr (r= 0,5) lub 8 kuzynów (r=0,125).
Dodatkowe czynniki: zdolności reprodukcyjne, możliwość działania w interesie swoich genów w przyszłości.
Znaczenie koncepcji Hamiltona dla teorii psychologicznych : wymaga myślenia o umyśle jako organie zaprojektowanym przez dobór naturalny do:
- Kategoryzowania ludzi ze względu na stopień pokrewieństwa;
- Kalkulacji kosztów i zysków wchodzenia z nimi w interakcje
Altruizm krewniaczy c.d.
§ Mechanizm odpowiedzialny za rozpoznawanie krewnych:
ü allele rozpoznawcze – wrodzone detektory pewnych cech efekt zielonej brody
ü mechanizm bliskości – lokalizacja bliski oznacza krewny
ü mechanizm znajomości „imprinting” lub bardziej złożone interakcje społeczne (wspólne wychowanie): jeśli znasz- pomóż; krewny-znajomy
ü mechanizm podobieństwa (dopasowanie fenotypu)
§ Badania: dowody empiryczne na wrodzony charakter mechanizmów odpowiedzialnych za rozpoznawanie krewnych:
- wybiórcze kojarzenie się w pary: współmalżonkowie i przyjaciele bardziej podobni genetycznie niż losowo dobrane pary;
- eksperymentalne dowody na preferowanie osób o podobnych cechach a odstręczania osób o odmiennych
- MCH - układ zgodności tkankowej ułatwia negatywną selekcję spokrewnionych osobników przy dobieraniu się w pary w myszy;
- MCH – jako koder zapachów ; kobiety wyżej oceniały atrakcyjności zapachów mężczyzn różnych od nich pod względem MCH
,
Altruizm krewniaczy: dowody
- noworodek odróżnia głos matki po 24 od porodu, zapach piersi po 6 dniach a twarz po 2 tyg. analogiczne zachowania u matek(Bjornwal; Pettegani 2002);
- rytm serca noworodka wzrasta na głos matki, obniża na głos obcej kobiety
- noworodek różnicuje matkę i nie spokrewnione kobiety: po głosie w 24g, po zapachu;
Znajomość - wskaźnik pokrewieństwa genetycznego – wzrost zachowań nieasortatywnych:
- Izraelczycy wychowani w kibucu wybierali partnerów spoza kibucu częściej niż z kibucu
- w parach kojarzonych we wczesnym dzieciństwie w niższych warstwach tajwańskich płodność jest o 31% niższa a wskażnik rozwodów 300% większy niż w parach nie wychowywanych razem
Dowody pośrednie z psychologii społecznej :
- efekt ekspozycji : dowód na podwyższoną wrażliwość na szczegóły wyglądu i zdolności identyfikacji jednostek - to z kolei służy wspomaganiu lepszego rozpoznawania krewnych
Altruizm krewniaczy- badania c.d.
§ Dopasowanie fenotypowe: badania
- eksperymenty z „morfami” (cechami twarzy własnej i obcej kombinowanej w różnych proporcjach): - gra anonimowa, negocjacyjna; warunki partner z morfami cech twarzy o.b. vs bez; zadanie podział pieniędzy: sprawiedliwy czy oddanie podziału partnerowi. Wyniki: oddawanie podziału partnerowi w war. zdjęcia z morfami własnej twarzy istotnie częściej niż w war, „twarzy obcej”. Podobieństwo twarzy wzrost zaufania (De Brine,2002)
Weryfikacja hipotezy: detekcja podobieństwa większa u mężczyzn (ogranicza ryzyko ojcostwa);
warunki/materiał: ekspozycja 5 twarzy 2-latków zawierająca w różnych proporcjach cechy własnej i obcych twarzy;
wyniki - % M i K wybierających dziecko z twarzą zawierającą własne cechy:
adopcja 90% 25%; atrakcyjność 85% 35%; ilość spędzanego czasu 70% 25%; alimenty: 70% 35% ; wydanie sumy 50$ 80% 40%
ponadto mężczyźni szybciej podejmowali decyzję( Platek i in.2002).
Wybór twarzy zawierającej własne mofy w różnym stopniu: brak różnic miedzy kobietami i mężczyznami gdy twarze podobne w przedziale 3-50% przy podobieństwie 25% i 50% M faworyzowali własne morfy wyżej niż kobiety i powyżej losowego poziomu
W zadaniu dopasowania zdjęć twarzy dzieci zawierających mofry twarzy własnej do zdjęć własnej twarzy lub obcej K i M nie różnili się w gdy morf 50% podobny.
Wniosek: Mężczyźni – bardziej wrażliwi na podobieństwo gdy decyzja dotyczy inwestycji (mimo iż świadomie brak różnic między płciowych w zakresie percepcji podobieństwa)
Altruizm krewniaczy- jak liczone są zyski?
§ Zgodnie z regułą dopasowania łącznego: „
ü „hipoteza babki”- ewolucja menopauzy: rezultat wymagań wynikających z rodzenia i wychowywania dzieci(1) menopauza działa na rzecz wzrostu sukcesu reprodukcyjnego potomstwa unikanie ciąży redukcja ryzyka śmiertelności uczestnictwo w wychowywaniu wnuków tak więc starsze kobiety zwiększają sukces reprodukcyjny córek: w plemieniu Hatza babki pracują tyle samo ile córki ich wnuki są większe i cięższe
ü Wywiady z uczestnikami pożaru – połowa z grup rodzinnych rozdzielonych w trakcie pożaru poszukiwała się i wydostała się z pożaru razem, nie uczyniła tego żadna z grup nie-rodzinnych (Sime, 2000)
ü Badania – ćwiczenie izometryczne – więcej wysiłku w stosunku do najbliższych krewnych -Robertson, Mc.Forland,2002)ponadto: kontakt emocjonalny, empatyczna troska wyjaśniają mniej zmienności zachowań altruistycznych niż pokrewieństwo
ü Problem metodologiczny – brak grup kontrolnych w badaniach naturalnych:
ü Badania psychologii społecznej nad funkcjonowaniem i dynamiką grup wskazują na umiejętność oceny członków grup ze względu na skłonność do pomocy: umiejętność różnicowania i rozpoznawania na podstawie zachowań jest niemal automatyczna różnice dostrzegane są przy najmniejszym bodźcu i na wczesnym etapie interakcji – 1 minuta (Fiske, Ofshe, 1999)
ü Badania Bursteina i in, zdanie:prezentacja 2-3 zestawów osób: krewnych lub znajomych 2 warunki: wysoki zysk w stos. do kosztów (pożar śpiący) mały zysk (zapominienie rzeczy ryzyko spóźnienia) o.b.: Amerykanie i Japończycy
§ Wyniki:
- prawdopodobieństwo otrzymania pomocy rosło wraz z pokrewieństwem
- tempo wzrostu szybsze w warunkach zagrożenia życia
- faworyzacja krewnych płci żeńskiej niezależnie od płci dawcy pomocy
- gdy zyski z pomocy znaczące (warunki życia i śmierci) wielkość pomocy zależna od wieku: najmniej pomocy b. młodym i b. starym najwięcej dojrzałym U:
- gdy zyski z pomocy małe (warunki uprzejmości) wielkość pomocy rośnie dla osób młodych i starych:
-zasobność: nie różnicuje pomocy bliskim krewnym: bogatym i ubogim w sytuacji życia i śmierci ale różnicuje dalekim: bardziej zasobnym pomaga się częściej gdy zyski trywialne w grę wchodzi reputacja: pomoc rośnie w miarę jak zasobność odbiorcy maleje i w miarę wzrostu pokrewieństwa
- zdrowie: różnicuje na korzyść zdrowego krewnego w war życia i śmierci ale w war. przysługi- reputacja odwrotnie
- gdy wybór między grupami krewnych ; faworyzowanie tych o wiekszym zwrocie reprodukcyjnym
Altruizm krewniaczy- podsumowanie
ü Altruizm może się rozwinąć k gdy koszty reprodukcyjne dla altruisty są niższe niż zyski reprodukcyjne odbiorcy C<rB
ü Wsparcie dla tej formuły w wynikach badań etnograficznych i eksperymentalnych:
ü Większe poświęcenie dla krewnych
ü Ludzie trafnie oszacowują st. pokrewieństwa oraz koszty i zyski szczególnie w warunkach wysokiej stawki
ü Mniej jasne mechanizmy takiego różnicowania choć duża ich efektywność: wyniki wskazują na czynniki znajomości i dopasowania fenotypowego, wartość reproduktywną wyrażaną w wieku, stanie zdrowia i zasobności
ü Odmienna racjonalność altruizmu krewniaczego od klasycznego rachunku opartego na własnym interesie: ludzie niechętnie ponoszą ryzyko ratowania znajomych ale zdecydowanie skłonni są ryzykować gdy grupa składa się z krewnych
Altruizm wzajemny
§ Trives – altruizm może rozwinąć się poza kręgiem krewnych pod warunkiem, że przynosi zyski obu stronom – wzajemność :
- zyski dawane są zwracane;
- wszystkie strony doświadczają wzrostu netto w dopasowaniu
§ Alexander – w analizie moralności wyraził to: ”zachowanie i psychika człowieka mogą zostać zrozumiane tylko pod warunkiem, że społeczeństwa są spostrzegane jako zbiory jednostek poszukujących własnego interesu”
§ Eksperymentalne przykłady altruizmu „niespokrewnionego”:
ü Dowes: „schodkowy problem dóbr publicznych”- kworum oddaje własne pieniądze n/r wszystkich członków grupy aby otrzymać dodatkowe środki, gdy brak kworum osobom, które wpłaciły przepadają środki a tym którzy tego nie zrobili – zachowują stan posiadania. Jeśli warunek kworum spełniony każdy dostaje tyle samo najbardziej opłacalna strategia „własny interes – nie wpłacanie kwot n/ rzecz grupy”
Wyniki:- 50% członków grup ryzykuje straty i wpłaca
- 85% wpłaca w warunkach chwilowo zdjętej anonimowości przed podjęciem decyzji
ü Turnieje Axelrod’a: gra „Dylemat więźnia” najbardziej ewolucyjnie stabilna strategia: „wet za wet”: w pierwszym ruchu współpracuj w drugim odwzajemniaj ruch przeciwnika
Altruizm wzajemny - wyjaśnienia
§ Plejotropia - altruizm krewniaczy i wzajemny powiązane cechy pozostające pod wpływem wspólnego systemu genetycznego: altruizm wzajemny uboczny skutek systemu kodującego altruizm krewniaczy
§ Efekt selekcji grupowej: wspólnoty altruistów szybciej reprodukują się i rozszerzają niż wspólnoty egoistów. Gdy altruizm stanowi właściwość grupy każda zmiana w dostosowaniu jednostek wymaga wzięcia pod uwagę tej właściwości. Warunki selekcji: restrykcyjne:1) międzygrupowa wariancja A większa niż wewnątrzgrupowa; 2) tempo wymierania grupy duże 3) granice grupy nieprzepuszczalne.
Przejawy takich okoliczności:
- zjawisko polaryzacji grupowej (Brown,1994): wybory jednostek sprzed dyskusji przesunięte; decyzje grupowe b. skrajne
- w badaniach dylematów społecznych: konflikt międzygrupowy nasila przypływ altruistów działających w imię dobra wspólnego
Te zjawiska potwierdzają hipotezę, że selekcja grupowa napędzana przez konflikt międzygrupowy i wysokie tempo wymierania grupy faworyzuje społeczności w których członkowie poświęcają się na rzecz dobra wspólnego.
Altruizm wzajemny - mechanizmy
§ Wymóg nadrzędny istnienia „igielnego ucha” przekazu genetycznego; mechanizmy proste „skompresowane”, zbyt skomplikowane nie mają racji bytu
§ Mechanizmy warunkujące sukces strategii ‘wet za wet” warunkują zarazem altruizm wzajemny:
- uprzejmość – zawsze zaczynaj od współpracy
- odwetowość – odpowiadaj zdradą na zdradę; zachęcaj do współpracy
- wybaczanie; poprzestawanie na 1 akcie zemsty powrót do współpracy
- czynnik czasu :”cień przyszłości” zwiększa efektywność ich warunkowania prawdopodobieństwem kolejnego spotkania przy jednoczesnym pamiętaniu o przeszłości
Inne teorie opisujące uwarunkowania altruizmu wzajemnego – traktowanego jako następstwa wrodzonych mechanizmów :
ü Teoria przyciągania uwagi (SAHP- Gilbert,1990) – definiuje koszty i zyski uzyskiwane w ramach wzajemności w kategoriach pozycji społecznych: im wyższa tym większa chęć pomagania. Wyniki badań na oddziałach intensywnej terapii wskazują, że osoby zajmujące wysoką pozycję częściej pomagają (Browing) także osoby awansujące (Eisenberg, 1994). Taka wymiana uwarunkowana reakcjami afektywnymi: zakres pomocy (koszt) sprzyjają pozytywnej i intensywnej uwadze warunkującej wysoką pozycję (zysk)
Inne teorie c.d.
Teoria umowy społecznej (Tooby, Cosmides) – rozwój współpracy – wyjaśnienie kluczowego znaczenia zaufania. Pomoc - ograniczone dobro wymaga więc dobrego lokowania. Sprzyjają temu następujące wrodzone właściwości:
- rozróżnianie ludzi
- pamięć kontaktów i interakcji społecznych
- umiejętność komunikowania swojego stanowiska
- rozumienie potrzeb innych ludzi (decentracja)
- umiejętność liczenia kosztów i zysków
Badania nad wariantami „zadania Wasona” w wariantach zbliżonych do realnych interakcji potwierdziły wagę tych wrodzonych umiejętności.
Zadanie Wasona – dowód na wrodzony moduł wykrywania oszustów
• Wskazanie kart które trzeba odwrócić aby sprawdzić prawdziwość reguły :”Jeśli po jednej stronie karty znajduje się samogloska to po drugiej stronie jest liczba parzysta”
Zadanie „barowe” – dowód na wrodzony moduł wykrywania oszustów
Zadanie barowe sprawdzenie czy przestrzegana jest reguła :
”Jeśli osoba pije piwo to musi mieć powyżej 20 lat”
ü Teoria przyjaźni (Tooby i Cosmides) – rozszerza zasady altruizmu wzajemnego o przyjaźń – skutek stałej współpracy. Czynniki modyfikujące wybór przyjaciół:
- liczba wolnych nisz- im więcej tym większe dążenie do znalezienia przyjaciół
- pozytywne efekty uboczne - ludzie obdarzeni pozytywnymi cechami (w sensie społecznym) nie/intencjonalnie dodatkowo przynoszą korzyści innym
- zrozumienie potrzeb innego
- bycie niezastąpionym – takie przeświadczenie umacnia przyjaźń i rozwiązuje „paradoks bankiera”- oferowanie wsparcia tym od których prawdopodobieństwo odwzajemnienia jest małe
- podobieństwo potrzeb – łatwiej o efekty uboczne
Altruizm wzajemny – czynniki afektywne...
psychUW