CHARAKTERYSTYKA POSTACI Charakterystyka – forma wypowiedzi prezentująca wygląd i zachowanie jakiejś osoby (rzeczywistej bądź fikcyjnej ), jak też jej charakter, osobowość, życie psychiczne, intelekt i postawę wobec rzeczywistości ( światopogląd ). Charakterystyka zewnętrzna – przedstawia wygląd i postępowanie postaci , a więc : ubiór, wzrost osoby, jej twarz, włosy, sposób mówienia ( np. jej ulubione powiedzonka ) oraz to, jak się zachowuje. Charakterystyka wewnętrzna dotyczy z kolei: • cech osobowości, czyli temperamentu ( ktoś może być np. : pogodny, miły, wesoły, gwałtowny, popędliwy, powściągliwy, kłótliwy, leniwy, ponury itp.); • charakteru ( zły, dobry, trudny, słaby, silny, nieskazitelny, dobroduszny, zawzięty, kryształowy, szlachetny); • psychiki ( życia wewnętrznego ); • cech i zachowań intelektualnych ( np. zainteresowań, zdolności, umiejętności, wiedzy); • uczuć i przeżyć postaci (zarówno negatywnych, jak i pozytywnych); • światopoglądu czy postawy moralnej ( systemów wartości motywujących zachowanie postaci; sposobów działania ). Należy pamiętać, że oprócz tego charakterystyka może być: • statyczna – ukazujemy postać o trwałym, niezmiennym charakterze; najczęściej wówczas po prostu wyliczamy cechy danej postaci ( rzeczywistej albo literackiej); • dynamiczna – ukazujemy wówczas ruch , zmienność osobowości; przedstawiamy człowieka konkretnego, kształtującego się, rozwijającego się. Ukazujemy najczęściej przemianę, dojrzewanie bohatera ( np. w „Panu Tadeuszu” A. Mickiewicza - Jacek Soplica staje się ks. Robakiem , a więc „nowym”, zupełnie innym człowiekiem). W charakterystyce dynamicznej zazwyczaj zestawiamy ze sobą wcześniejszy i późniejszy kształt osobowości danej postaci; używamy również form czasownikowych w opisywaniu tej osoby. Inny podział charakterystyk : • charakterystyka bezpośrednia – wprost ( bezpośrednio ) nazywamy cechy postaci; • charakterystyka pośrednia – postać może zostać scharakteryzowana np. przez otoczenie ( innych ludzi), myślenie, ubiór , zachowanie czy język ( sposób wyrażania się ).Taka charakterystyka jest jak gdyby interpretacją danej osoby , a nie zwykłym opisem człowieka. Wyróżniamy też charakterystykę porównawczą – jest to zestawienie (porównanie ) najczęściej dwóch postaci, wydobywające ich podobieństwa i różnice ( należy dodać, że takie zestawienie może stać się przedmiotem rozprawki !). Charakterystyka porównawcza powinna mieć tzw. podstawę porównania – która umożliwia porównywanie postaci pod określonym kątem (w jakimś aspekcie, z jakiejś strony ). Kryterium ( podstawą ) porównania może by np. stosunek obu bohaterów ( postaci) do: Ojczyzny, domu, ziemi , miłości, pracy, prawdy, Boga, wroga, swoich ( rodaków), obcych, zła, dobra, wojny itp. Wówczas , mając jasno sprecyzowaną podstawę porównania, z łatwością przedstawimy obie postacie. Dla przykładu : w „Antygonie” Sofoklesa mamy dwie przeciwstawne postacie – bohaterkę tytułową, Antygonę, i króla Kreona . Charakteryzuje ich odmienny stosunek do prawa państwowego i praw boskich ( moralnych ).
SŁOWNICTWO DO CHARAKTERYSTYKI POSTACI : A/ SŁOWNICTWO WARTOŚCIUJĄCE CZŁOWIEKA agresywny, ambitny, apatyczny ( obojętny, odrętwiały), apodyktyczny ( nie znoszący sprzeciwu, narzucający komuś swoje zdanie),atrakcyjny, autokratyczny (despotyczny, samowładny); awanturniczy; bezczelny, bezduszny (oziębły , nieczuły); bezkrytyczny( pozbawiony krytycyzmu; naiwny, łatwowierny), bezinteresowny ( działający nie dla własnego interesu); bezmyślny, bezpośredni ( spontaniczny, prosty, szczery); beztroski, bezwstydny, bezwzględny (okrutny, surowy), błyskotliwy ( dowcipny , olśniewający, efektowny); bogobojny, bohaterski, brutalny, brzydki, bystry ( odznaczający się żywością myślenia; szybko orientujący się, sprytny ); cichy, ciekawy, cierpliwy, chamski, chciwy, chełpliwy ( samochwalczy, zarozumiały); chytry, cnotliwy( szlachetny , prawy), cyniczny ( drwiący , kpiący ); czarujący ( pełen uroku osobistego, ujmujący, powabny ); czuły, delikatny, despotyczny, dobroduszny ( mający łagodne, życzliwe usposobienie; poczciwy, dobrotliwy); dobry, dobrotliwy; dociekliwy; dojrzały , dogmatyczny ( bezkrytyczny; opierający się na jakiejś doktrynie); dokładny, dowcipny, dumny, dwulicowy ( fałszywy, obłudny, nieszczery); dziecinny, dzielny, dziwaczny, dziwny, dynamiczny ( pełen życia, aktywny ); dyskretny; egoistyczny (samolubny); egzaltowany ( przesadny w uczuciach, przewrażliwiony ); elegancki, elokwentny ( mający dar, łatwość wymowy ); energiczny; fanatyczny, flegmatyczny (powolny, spokojny, opanowany ); gadatliwy; genialny; głupi; gorliwy ( wykazujący dużo zapału, wytrwałości; żarliwy, sumienny); gościnny; gruboskórny, (niedelikatny, pozbawiony taktu, subtelności; nieokrzesany; ordynarny ); grzeczny; gwałtowny; hojny (szczodry ); honorowy; impertynencki ( arogancki, obraźliwy), impulsywny( żywo reagujący na coś; porywczy, pobudliwy, gwałtowny ); infantylny ( dziecinny, niedojrzały); interesowny; kapryśny; kłamliwy; kłótliwy; koleżeński, konfliktowy; konsekwentny ( realizujący coś zgodnie z wcześniejszym założeniem ); konserwatywny ( przeciwny reformom, zmianom, nowościom; przywiązany do tego, co dawne ); kreatywny (twórczy); krzykliwy; krytyczny; kulturalny; lekkomyślny; leniwy; liberalny ( nierygorystyczny, pobłażliwy, tolerancyjny ); litościwy; lojalny ( rzetelny w stosunkach z ludźmi; uczciwy , prawy ); ludzki ( wyrozumiały, humanitarny, miłosierny, łagodny );łatwowierny; łaskawy ( życzliwy, przyjazny);małomówny; mądry; mężny; miłosierny; miły; młody; muzykalny; mściwy; myślący; nadgorliwy; naiwny, narcystyczny ( bezkrytycznie uwielbiający samego siebie); nerwowy; neurotyczny ( znerwicowany ); niecierpliwy; niedojrzały; niedokładny; niedyskretny; niegościnny; nieufny; niesprawiedliwy; nieśmiały; nieugięty ( stanowczy);nieustępliwy; niewdzięczny; niewychowany; niezrównoważony ( zmienny, nieopanowany ); niezwykły; nonszalancki (lekceważący kogoś, niedbały o coś, np. o formy grzecznościowe ); nowoczesny; nudny; obłudny; obojętny; obyty ( umiejący się zachować, wyrobiony towarzysko );odporny; odpowiedzialny; odważny; ograniczony (mający ciasne horyzonty myślowe; nieinteligentny, tępy ); okrutny; opanowany; opiekuńczy; opryskliwy (odpowiadający gniewnie; nieuprzejmy ; szorstki ); ordynarny(prostacki, nieokrzesany, wulgarny); ospały (senny ); ostrożny; oszczędny; otwarty (szczery , nieobłudny, prostolinijny ); pamiętliwy; pedantyczny (drobiazgowy); pewny siebie; pilny; pobłażliwy ( wyrozumiały, tolerujący coś ); pobudliwy; podejrzliwy; podły; pogodny ( odznaczający się pogoda ducha, pełen spokoju, równowagi wewnętrznej ); pojętny ( bystry, zdolny, rozgarnięty); pokorny; pomocny; pomysłowy; ponury; posłuszny; postawny ( mający piękną postawę, dobrze zbudowany, rosły , zgrabny );postępowy; potulny ( posłuszny ,pokorny); poważny, powierzchowny (bezmyślny,płytki ); powściągliwy ( panujący nad sobą, wstrzemięźliwy, umiarkowany ); pracowity; prawy (szlachetny, uczciwy); prostolinijny ( prosty, szczery, uczciwy, prawy);prostacki; próżny ( przywiązujący wagę do rzeczy zewnętrznych ); prymitywny, przebiegły ( sprytny ); przebojowy ( odważny, atakujący , agresywny); przedsiębiorczy ( pełen inicjatywy, energii, pomysłowy, zaradny); przekorny ( sprzeciwiający się czemuś bez powodu, robiący na przekór ); przemądrzały; przewidujący; przezorny ( rozważny, baczny , ostrożny); przyjacielski; przystojny; psotny ( lubiący płatać figle; urwis ); pusty ( beztroski, lekkomyślny); pyszałkowaty (zarozumiały ); radosny; refleksyjny ( skłonny do refleksji, do zastanawiania się , rozważania ); religijny; romantyczny(tu znaczy :odznaczający się skłonnością do marzeń, idealizmem życiowym); rozmowny; rozrzutny ( nie liczący się z pieniędzmi); roztrzepany (nieuważny, roztargniony ); rozumny; rozsądny; rozważny; rycerski ( tu znaczy: pełen uprzejmości, galanterii, zwł. wobec kobiet ); samodzielny; samokrytyczny; samolubny; samowystarczalny; samowolny; sceptyczny ( niedowierzający, zachowujący dystans wobec czegoś ); sentymentalny ( przesadnie uczuciowy, ckliwy, czułostkowy); schludny ( dbający o czystość swego wyglądu); serdeczny; skąpy; skromny; skryty; skrupulatny ( dokładny, pedantyczny); słaby; słowny ( dotrzymujący słowa); smutny; solidarny ( współodpowiedzialny, dążący do wspólnego celu ); spokojny; spontaniczny ( odruchowy, żywiołowy); spostrzegawczy; sprawiedliwy; sprytny; stały ( nie ulegający zmianom, wahaniom ); stanowczy; staranny; stronniczy ( nieobiektywny ); subtelny ( odznaczający się taktem, wrażliwością w sposobie bycia); sumienny ( rzetelny); surowy ( niewyrozumiały, bezwzględny, rygorystyczny, wymagający, groźny ); sympatyczny; szarmancki ( odznaczający się wyszukaną grzecznością, zwł. wobec kobiet; elegancki, uprzejmy ); szczęśliwy; szczodry ( hojny ); szlachetny; szorstki ( niedelikatny, gburowaty, opryskliwy); śliczny; śmiały; śmieszny; światowy ( wyrobiony towarzysko; bywały w świecie); tajemniczy; taktowny; tchórzliwy; tendencyjny ( nieobiektywny; stronniczy); tępy; tolerancyjny; towarzyski; tradycyjny (przywiązany do tradycji ); troskliwy; twórczy; ubogi; uczciwy; uczuciowy; ufny; ugodowy; uległy; uparty; uroczy; urodziwy; usłużny ( chętny, uczynny ); uszczypliwy (złośliwy); utalentowany; uważny; uzdolniony; waleczny; wartościowy; wesoły; wielkoduszny ; wierny; wierzący; władczy ( lubiący mieć władzę nad kimś ); wrażliwy; wspaniałomyślny ( szlachetny, wielkoduszny); wstydliwy; wścibski; wulgarny; wykształcony; wyniosły ( dumny); wyrachowany (interesowny ); wyrozumiały; wytrzymały; zabawny; zakłamany; zaciekły (nieprzejednany, zajadły, zawzięty); zacofany; zadbany; zahartowany ( odporny ); zakompleksiony; zamknięty w sobie; zapalczywy ( łatwo wybuchający gniewem; impulsywny; popędliwy); zasadniczy ( nie odstępujący od pewnych zasad, pryncypialny ); zawzięty; zazdrosny; zdolny; zdyscyplinowany; zgorzkniały ( zniechęcony, apatyczny ); zgrabny; zgryźliwy ( dogadujący, dokuczliwy); złośliwy; zły; zmienny; zręczny; zrównoważony (opanowany); zuchwały (1. bardzo odważny / brawurowy/ ryzykowny ; 2. lekceważący innych, bezczelny);zwinny; życzliwy ( przyjaźnie usposobiony do kogoś; przychylny). B/ SŁOWNICTWO NAZYWAJĄCE CZŁOWIEKA: • altruista (ktoś bezinteresownie poświęcający się dla dobra drugiego człowieka; przeciwieństwo egoisty); • arogant ( człowiek zarozumiały i bezczelny zarazem); • awanturnik ( człowiek skłonny do wszczynania bójek, burd ); • bałaganiarz ( człowiek robiący bałagan; nieporządny; chaotyczny); • brutal ( człowiek brutalny; grubianin; ordynus ); • choleryk ( człowiek o gwałtownych, niekontrolowanych reakcjach, prędki, porywczy, nieopanowany ); • chojrak ( śmiałek nie liczący się z niczym; krzykacz ); • chwat ( człowiek energiczny, dzielny, zaradny; zuch; śmiałek ); • cynik ( człowiek kpiący z przyjętych ogólnie wartości i zasad moralnych ); • dewot ( ktoś manifestacyjnie, ostentacyjnie pobożny ); • dusigrosz ( ktoś chciwy na pieniądze, skąpiec, liczykrupa ); • efekciarz ( człowiek działający w taki sposób, żeby wywrzeć na otoczeniu dobre wrażenie ); • egotysta ( człowiek nadmiernie zajmujący się sobą i kierujący uwagę otoczenia na siebie, np. w czasie rozmowy, spotkania ); • ekscentryk ( człowiek ekscentryczny; dziwak; oryginał ); • elegant ( mężczyzna ubierający się wytwornie, gustownie, modnie ); • epikurejczyk (1/ zwolennik epikureizmu; 2/ potocznie: osoba dążąca do niczym nie skrępowanego używania życia) ; • esteta ( człowiek wrażliwy na piękno, znawca piękna) ; • flegmatyk ( człowiek odznaczający się powolnością ruchów, słabo reagujący na wszelkie bodźce ); • figlarz ( ten, kto płata figle; żartowniś , psotnik); • gaduła ( człowiek nadmiernie gadatliwy ); • gagatek ( człowiek udający niewiniątko, w istocie zaś sprytny i złośliwy; ziółko ); • galant ( człowiek odznaczający się wyszukaną grzecznością, zwł. w stosunku do kobiet); • guzdrała ( człowiek robiący coś powoli, nie śpiesząc się ); • gwałtownik ( ktoś porywczy, wybuchowy, popędliwy); • hedonista ( zwolennik hedonizmu; osoba uznająca przyjemność / rozkosz za najwyższe dobro, cel życia i naczelny motyw działania); • hipochondryk ( człowiek wmawiający sobie urojone choroby); • hipokryta ( człowiek dwulicowy, fałszywy; obłudnik ); • histeryk ( ktoś cierpiący na histerię ; potocznie: przesadnie wrażliwy); • humanista ( ktoś uznający człowieka za najwyższą wartość moralną i źródło wszelkich innych wartości ); • idealista ( człowiek kierujący się w postępowaniu wzniosłymi zasadami ); • impertynent ( człowiek zuchwały; arogant ); • kabotyn ( człowiek lubiący tanie efekty, zgrywający się; efekciarz); • karierowicz ( człowiek, dla którego liczy się tylko kariera ); • konserwatysta ( człowiek o przekonaniach konserwatywnych, zachowawczych; zwolennik tradycji i surowych zasad moralnych); • lekkoduch ( ktoś lekkomyślny, mający niepoważny stosunek do życia); • liberał ( zwolennik liberalizmu; osoba tolerancyjna, pobłażliwa, zwł. w zakresie norm etycznych ); • łgarz ( człowiek, który łże; kłamczuch; blagier ); • malkontent ( człowiek niezadowolony ze wszystkiego); • manipulant ( ktoś manipulujący innymi; w sposób nieuczciwy wywierający na ludzi wpływ ); • mazgaj ( ktoś skłonny do płaczu przy lada okazji ); • mądrala ( ktoś przemądrzały, mający się za mądrego); • milczek ( człowiek małomówny; mruk ); • mizantrop ( człowiek stroniący od ludzi; odludek; samotnik ); • naiwniak ( ktoś łatwowierny , niedoświadczony ); • nerwus ( ktoś nadmiernie nerwowy); • nikczemnik ( ktoś podły, niegodziwy, nikczemny ); • obibok ( człowiek leniwy, wymigujący się od pracy ); • oportunista ( człowiek godzący się na coś dla uzyskania korzyści; bierny ugodowiec); • oszczerca ( człowiek obmawiający kogoś, rzucający na kogoś oszczerstwa, kalumnie; szkalujący kogoś ); • paliwoda ( człowiek lekkomyślny, nieodpowiedzialny ); • pasjonat ( 1/ człowiek gwałtowny; 2/ ktoś mający wielką pasję ,zamiłowanie ); • panikarz ( człowiek skłonny do ulegania panice /przerażeniu ); • patriota ( człowiek kochający swoją Ojczyznę i swój naród; gotów do poświęceń dla ich dobra); • pedant ( człowiek drobiazgowo, często przesadnie dokładny ); • plotkarz ( ktoś , kto plotkuje – powtarza nie sprawdzone lub kłamliwe informacje , najczęściej szkodzące komuś ); • pochlebca ( ktoś pochlebiający komuś – będący niezwykle miły dla kogoś w celu osiągnięcia jakiejś korzyści ); • powsinoga (mężczyzna nie lubiący siedzieć w domu; łazik; obieżyświat; włóczęga); • przylepa ( przen.: człowiek lgnący do kogoś ) ; • pyszałek ( człowiek pyszny, zarozumiały, butny ); • raptus ( człowiek gwałtowny, porywczy; choleryk; pasjonat ); • romantyk ( człowiek o usposobieniu uczuciowym lub idealista, marzyciel ); • ryzykant ( ten, kto lubi ryzykować – narażać się na niebezpieczeństwo ); • samochwał ( ktoś chwalący samego siebie ); • sangwinik ( człowiek o gwałtownym, porywczym usposobieniu, żywo reagujący na wszelkie podniety, u którego silne uczucia i wzruszenia szybko powstają i równie szybko mijają); • sceptyk ( zwolennik sceptycyzmu; osoba krytycznie odnosząca się do wszystkiego i wątpiąca o wszystkim ); • snob ( człowiek odznaczający się snobizmem, tj. postawą charakteryzującą się bezkrytycznym naśladownictwem sposobu bycia, gustów, poglądów ludzi należących do imponującej mu grupy społecznej); • sobek ( człowiek myślący tylko o sobie; egoista; samolub ); • społecznik ( człowiek zajmujący się sprawami społecznymi, działający dla innych ); • stoik ( zwolennik stoicyzmu; osoba umiejąca panować nad sobą, obojętna wobec przeciwności losu i mężnie je znosząca ); • sybaryta ( człowiek lubujący się w zbytkowym, wygodnym życiu); • szubrawiec ( człowiek nikczemny, podły, łajdak, łotr, oszust ); • szuja ( człowiek nikczemny, podły , łajdak, szubrawiec ); • trzpiot ( człowiek lekkomyślny, płochy, roztrzepany, wesoły, niefrasobliwy; lekkoduch ); • tupeciarz ( ktoś odznaczający się tupetem; zuchwalec, ktoś bezczelny, zbyt śmiały ); • tyran ( człowiek narzucający wszystkim swoją wolę ); • wygodnicki ( człowiek dbający tylko o swoją wygodę ); • zapaleniec ( człowiek pełen zapału, chęci do działania; entuzjasta ); • zarozumialec ( ktoś zarozumiały , mający zbyt wysokie mniemanie o sobie, wynoszący się nad innych ); • zrzęda ( ktoś , kto stale zrzędzi, uprzykrza się ciągłym gderaniem, maruda ); • oraz inne: chciwiec; chuligan; chamidło; kłamca; kłótnik; leń ; łobuz; łakomczuch; kpiarz; nudziarz; obżartuch; okrutnik; oszust; pracuś; próżniak; ponurak; psotnik; śpioch; tchórz; uparciuch; ważniak; wesołek; zapominalski; zazdrośnik; złodziej; złośliwiec; żartowniś. ( Oprac. na podst. „Jak pisać?” M. Kuziaka i S. Rzepczyńskiego, PARK, Bielsko – Biała , wyd. II. ).
prosze