Wiesław Godzic - Szybciej krócej głośniej.pdf - Wstęp do nauki o komunikowaniu - Em.patia

Szybciej krócej głośniej

Gdy mówimy o kulturze tabloidowej lub tabloidyzacji prasy radia i telewizji

znajdujemy się w centrum debaty o najistotniejszych problemach

współczesności a nie – jak chciałaby większość jej krytyków – o jej

dewiacyjnych obrzeżach

Powiększ

Tabloidy przeorały praktykę dziennikarską

ostatnich kilkunastu lat

Powiększ

Czytaj także

Początki dojrzałej audiowizualnej kultury tabloidowej związane są najsilniej z telewizją,

a szczególnie z programem „America's Most Wanted”, jego producentem Johnem

Walshem i stacją nadawczą Fox Television Network. Walsh ściśle współpracował z policją

w poszukiwaniu zbiegłych przestępców. Wyglądało to na ogół tak, że policja ochoczo

pomagała rekonstruować zdarzenia: prawdziwi byli funkcjonariusze, broń, lokalizacja,

scenariusz wydarzeń, a groźny przestępca „grał” oczywiście samego siebie. Producent

wysłał do publiczności bardzo czytelny przekaz: „Nie jestem policjantem ani śledczym.

W USA jest w tej chwili 280 tys. zbiegłych bandytów i to społeczeństwo amerykańskie ma

szansę powiedzieć, że nie jest obojętne w tej sprawie”.

I nie było: ponad 2 tys. Amerykanów dzwoniło po programie do stacji, żeby podzielić się

uwagami, poprzeć inicjatywę obywatelską lub po prostu powiadomić o niepokojących

obserwacjach. Policja była zadowolona z takiej pomocy, obywatele poczuli się coraz

lepszymi obywatelami, natomiast telewidzowie mieli przyjemność oglądania kolejnych

prawie prawdziwych działań stróżów prawa.

Wstaw sobie prezydenta

W ślady Foxa poszły magazyny informacyjne. Powstało pojęcie tabloidowych newsów.

Charakteryzowały się pomieszaniem życia publicznego z prywatnym, używaniem

sensacyjnego stylu, sceptycznego czasem, ale zawsze populistycznego tonu

i zaciemnianiem granicy między dokumentem a fikcją, między informacją a rozrywką.

Były one na ogół superemocjonalne, a nacisk kładły na melodramatyczne rozstrzygnięcia,

używając często ironii i humoru. Co ważniejsze: przedstawiały głosy tych, których nie

można było usłyszeć w poważnych wiadomościach. Ich główny wyróżnik polegał na byciu

dziwacznym i odmiennym – widoczna jest tutaj reakcja przeciwko gustom z wyższej

półki. Koncentrowały się na ogół na aktach społecznego i moralnego bezładu.

Interesujące jest, że tabloidowa kultura jest w zasadzie słabo zgenderowana

(upłciowiona? – przepraszam za słowo, ciągle szukam odpowiednika) – na ogół

przedstawia na równi męski i kobiecy punkt widzenia. Repertuar jej tematów to:

seksualne dwuznaczności (a najlepiej wykorzystywanie seksualne dzieci i kobiet),

kłopotliwe relacje rodzinne, zjawiska paranormalne wymykające się interpretacji nauki.

Tabloidy jednocześnie pokazują, że to, co wydawało nam się normalne, takim nie jest –

natomiast dotychczasową egzotykę przedstawiają jako zdarzenia banalne. Udziwnianie

normalnego i jednoczesne banalizowanie dziwacznego – o to chyba najbardziej chodzi

w kulturze tabloidowej.

Tabloidy przeorały praktykę dziennikarską ostatnich kilkunastu lat. Z jednej strony stała

się ona drapieżna i krwiożercza. Z drugiej – dziennikarstwo zaczęło być łączone

z wyrazistymi orientacjami politycznymi i koncepcjami teoretycznymi. Na przykład:

podkreśla się, że to prezydentura Ronalda Reagana była doskonałym przykładem wzrostu

znaczenia mediów, znikania granicy między znakiem a referentem, powstawaniem

sytuacji, w której dominującą logiką kultury jest niekończące się przejście od

przedstawiania do symulacji. Jak ma być inaczej – mówią analitycy – skoro słabiutki

aktor dzięki znajomości oszukańczych praktyk przemysłu medialnego został prezydentem

światowej superpotęgi?

Z kolei komik David Sternberg puścił w obieg określenie, którego używamy nie tylko

w stosunku do mieszkańców domu Wielkiego Brata: „Nie jestem prezydentem, ale

odgrywałem kiedyś prezydenta w TV”. A w tym samym czasie wyborczym demokraci

porównywali oddziaływanie najważniejszego medium i demokracji w ten sposób:

„Z elekcją jest jak z interaktywną telewizją: głosujesz po to, żeby na cztery lata wstawić

kogoś na ekran telewizora i wyrzucić kogoś innego”. Media są więc wszechwładne,

a najpotężniejsze są te, które trafiają w proste gusta jak najszerszej publiczności.

Najniższy wspólny mianownik kultury

Nie dziwią więc obszary zainteresowań kultury tabloidowej. Jeden z ważniejszych to

system sprawiedliwości śledzony z niezwykłą uwagą (dobrym przykładem był proces O.J.

Simpsona). A w TV tabloidowej niekończąca się parada „śmieciowych”, konfrontacyjnych,

dziwacznych rozmów, sitcomów i reality shows, sygnowanych nazwiskami od Jerry'ego

Springera, Jenny Jones, Jackassa, Dirty'ego Sancheza aż do Kuby Wojewódzkiego,

Kiepskich, Big Brothera, Łysych i blondynek, a nawet wielu wydań polskich newsów

prawie wszystkich stacji. Telewizję-śmiecia zapowiadały przemiany w kinie

dokumentalnym oraz działalność twórców wideo rejestrujących „samo życie”.

Telewizja-śmieć to na ogół przykłady produktu-towaru, który w kulturze wyznacza

pozycję najniższego wspólnego mianownika. Chodzi w niej o to, żeby jak najwięcej

towaru niskiej jakości (a więc także wyprodukowanego za niewielkie pieniądze) sprzedać

jak największej liczbie odbiorców. Widownia ma otrzymać prosty obraz samej siebie albo

przynajmniej w to uwierzyć.

Zdecydowana większość uczestników ekscentrycznych shows to ludzie zwyczajni, którzy

chcą zaistnieć w telewizji. Co to znaczy być w telewizji? To w pewien sposób grać siebie

samych. I tak na przykład pierwsi uczestnicy „Randki w ciemno” byli przekonani, że gdy

producent prosił ich o naturalne zachowanie, to powinni kląć i świntuszyć, bo tak się robi

w telewizji.

Talk-show tego typu jest ważnym doświadczeniem poznawczym, gdyż funkcjonuje

pomiędzy fałszem a prawdą. Rzecz polega na tym, że producenci chcą programów

przewidywalnych – muszą więc opierać się na scenariuszach. Z drugiej zaś strony talk-

show domaga się emocji, a te najpewniej budowane są na podłożu autentycznych

zachowań. Ludzie grają siebie: to rzeczywiste działanie, ale jest ono jednocześnie

przedstawieniem; granie siebie bywa autentyczne, ale rządzi się niewątpliwie regułami

przedstawienia. W większości ekscentrycznych talk-shows najczęściej używanym słowem

jest prawda: prowadzący o nią pyta, publiczność w studiu nieustannie o niej mówi,

a zaproszeni goście twierdzą, że tylko prawda wychodzi z ich ust. Gdy tymczasem to, co

w istocie talk-show tego typu ma do zaproponowania, to zamazanie granicy między

prawdą i fałszem – uczynieniem jej na dłuższą metę nieużyteczną.

Prawda własnego doświadczenia

W tego typu prezentacjach mamy na ogół do czynienia z prawdą własnego doświadczenia

życiowego. Jakkolwiek ludzie wierzą w ekspertów, to jeszcze bardziej wierzą, że sami są

ekspertami w zakresie prawdy swojego życia. Tym bardziej że doświadczenia tego typu

są silnie powiązane z terapeutycznym charakterem tego gatunku telewizyjnego. Na

przykład wiele rozmów telewizyjnych, polegających na intymnych wyzwaniach

( confession talk show ), porusza ważne problemy społeczne, ale nie są one w stanie

połączyć jednostkowych faktów z rozleglejszym społecznym kontekstem. Zatem czy

ekscentryczny talk-show pozwala ludziom lepiej zrozumieć świat, czy też mamy raczej do

czynienia z sytuacją, w której terapeuta zastępuje eksperta i staje się głosem, przez

który przemawia społeczna emocja?

W latach 70. w Wielkiej Brytanii powstał ruch nazwany Social Action Broadcasting, który

szerzył ideę tworzenia społeczeństwa obywatelskiego w dużym stopniu wykorzystującego

media (telewizję w szczególności). Stwierdzenie, że telewizja nie reprezentuje poglądów

społeczeństwa, lecz jedynie elitarny punkt widzenia, prowadziło do przekonania, że

„zwykli ludzie” powinni wypowiadać się także poprzez inne alternatywne gatunki.

Patrzę na to jednak z niedowierzaniem i myślę, że różnica między wczesnymi filmami

Michaela Moore'a a późniejszym, nagrodzonym Oscarem, każe wątpić w możliwość

istnienia takich rozwiązań. Moore w najgłośniejszym wczesnym filmie („Roger and Me”)

chciał porozmawiać z szefem General Motors, żeby dowiedzieć się o przyczynach

zamknięcia zakładów w swojej rodzinnej miejscowości. Był gniewnym filmowcem, który

występował w imieniu swoich widzów, nie przestając być niepokornym artystą.

W nagrodzonym „Fahrenheit 9/11” z pozycji artysty przeszedł na stronę „ludu” (flirtując

z władzą instytucji kinematograficznych) – manipulował, wykrzywiał fakty i włączał je

w jednoznaczny politycznie kontekst. Krytykował, ale nie był krytyczny; był emocjonalny,

ale nie zdystansowany. A o taką mniej więcej postawę chodzi w tabloidowej kulturze.

Sprawdzian wykonania

Czasem mówi się, że kicz z tabloidem w jednej chodzą parze. Gdy teoretycy sztuki

wprowadzają pojęcie człowieka kiczowego i świadomości kiczowej, to rozsądnie pytają,

czy zła jest sztuka, czy też źli są odbiorcy. Ci ostatni deprawują sztukę swoim złym

odbiorem, stymulują produkcje dzieł dostosowanych do ich gustów. Kicz to „rak na

zdrowym ciele sztuki”: także – jak tabloid – polega na wybujałej uczuciowości, na

nastawieniu na własne przeżycia – jest ogólnie nieautentyczny. Ale widzę tu jednak

Wiesław Godzic - Szybciej krócej głośniej.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: