SATYRA
Stanisław Grzeszczuk – „obrazowe napiętnowanie i wydrwienie zwalczanych objawów życia obyczajowego czy, szerzej, społecznego, ośmieszenie i skompromitowanie w oczach czytelnika postaci reprezentujących pewne typowe wady, przez ukazanie ich nicości i upodlenia”. Satyra przedstawia „obraz świata o rysach wykrzywionych i przejaskrawionych, zaostrzonych jednostronnie barwach, pozmienianych tendencyjnie proporcjach, akcentujący jego strony śmieszne oraz godne pogardy i potępienia przejawy działalności i postępowania ludzi”.
Postulat bezosobowości satyry.
Podziały:
1. satyry a) monologowe i b) dialogowe
2. satyry a) abstrakcyjne i b) konkretne
GRACJAN PIOTROWSKI (1735-1785), pijar, nauczyciel szkół zakonnych; współpracował z „Monitorem”, gdzie zamieścił 8 satyr. Przerobione i rozbudowane weszły w skład zbioru: Satyr przeciwko zgorszeniom wieku naszego. Za powodem „Satyra” Jana Kochanowskiego, książęcia naszych poetów, który się na końcu Satyr kładzie, wydany (1773).
Rozbudowane tytuły satyr, np.
Na zbytki stołowe, garderobne i na łowy kosztowne, które przyprowadzają do nędzy potomstwo.
Na młodego uplatanego w życiu rozpustnym, a po tym przymuszonego żenić się nie według kondycji i wychowania swego.
Na bluźnierców wolnych w języku, gorszących swoją irreligią i jawną wzgardą rzeczy najświętszych uszy niewinne.
ADAM NARUSZEWICZ (1733-1796).
I – Sekret
II– Szlachetność
III – Głupstwo
IV – Wiek zepsuty
V – Pochlebstwo
VI – Chudy literat
VII – Reduty
VIII – Małżeństwo
IGNACY KRASICKI
SATYRY
Część pierwsza (1779)
Do króla
1. Świat zepsuty
2. Złość ukryta i jawna
3. Szczęśliwość filutów
4. Marnotrawstwo
5. Oszczędność
6. Pijaństwo
7. Przestroga młodemu
8. Żona modna
9. Życie dworskie
10. Pan niewart sługi
11. Gracz
12. Palinodia
Część druga (1781-83)
1. Pochwała milczenia
2. Pochwała wieku
3. Pochwała głupstwa
4. Wziętość
5. Człowiek i zwierz
6. Klatki
7. Mędrek
8. Małżeństwo
9. Podróż (1798)
PAMFLET (paszkwil)
Realizowany w różnych gatunkowych formach literackich: satyra, list poetycki, fraszka, komedia, powieść lub publicystycznych: felieton, recenzja, reportaż
Inny podział:
pamflet imienny - podające nazwiska lub ogólnie znane określenia, np. król;
pamflet aluzyjny - podające przezwiska, oznaczające osoby za pomocą aluzji do wyglądu, czynów, wypowiedzi, stanowisk, sytuacji itd.
Na początku okresu stanisławowskiego pamflet – broń konserwatywnie zorientowanej szlachty, wrogiej kulturze oświecenia.
Zdania o biskupach (1767)
Przestroga królowi
Rozwód księcia prymasa
Pamflet oświeceniowy:
Tomasz Kajetan Węgierski: Portrety pięciu Elżbiet
Franciszek Zabłocki: Opisanie geniusza satyry autorowi paszkwilów
Jan Ancuta Na bal księcia Marcina Lubomirskiego
Okres targowicy i powstania kościuszkowskiego:
Anonim: Na przypadek Borzęckiego nocny, iż mu dano batogi na ulicy
Okres postanisławowski.
Anonim:
Na przyjazd JP Dekiel konsyliarza nadwornego wiedeńskiego
Do Samuela Kahla, cenzora gazet warszawskich
Pamflet literacki:
chahaviah