Prowadzenie działalności gospodarczej, poza koniecznością znajomości zagadnień o charakterze finansowym i podatkowym, wymaga także umiejętności kształtowania relacji z innymi uczestnikami obrotu gospodarczego. Relacje te, w większości przypadków muszą przyjmować charakter sformalizowany, czego konsekwencją jest zawieranie przez podmioty uczestniczące w obrocie różnego rodzaju umów.
Umowy w zakresie obrotu gospodarczego wyróżniają się szczególnymi cechami, takimi jak:
a) swoboda kontraktowania,
b) wzorcowość umów,
c) bezpieczeństwo i pewność kontraktów,
d) wielopoziomowość stosunków umownych.
Zasada swobody kontraktowania wyraża się w:
- możliwości swobodnego decydowania o zawarciu kontraktu,
- wyborze osoby kontrahenta,
- oraz swobodnego ukształtowania treści kontraktu i jego formy.
I .Umowy w obrocie towarowym:
1.Umowa sprzedaży.
Podstawowym aktem regulującym umowę sprzedaży są przepisy kodeksu cywilnego tj. art. 535-602. Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.Przedmiotem umowy sprzedaży są rzeczy i prawa już istniejące jak i też przyszłe. Elementami przedmiotowo istotnymi omawianej umowy są: cena ( może być oznaczona kwotowo albo przez podanie podstaw jej wyliczenia) i przedmiot umowy.Stronny mogą ponadto zawrzeć inne postanowienia, takie jak oznaczenie sposobu i miejsca wydania przedmiotu sprzedaży (istotne z punktu widzenia ustalenia osoby zobowiązanej do ponoszenia kosztów tej czynności) czy jego opakowania.
2.Umowa dostawy.
Problematyka umowy dostawy została uregulowana przez art. 606-612 kodeksu cywilnego. Przez umowę dostawy dostawca zobowiązuje się do wytworzenia rzeczy oznaczonych co do gatunku oraz do ich dostarczania częściami albo periodycznie, a odbiorca zobowiązuje się do odebrania tych rzeczy i do zapłacenia ceny. Z istoty dostawy wynika, że dostawca musi być producentem rzeczy będących przedmiotem dostawy.Umowa dostawy powinna być stwierdzona pismem.Dostawca ponosi odpowiedzialność z tytułu rękojmii za wady fizyczne dostarczonych rzeczy także w przypadku, gdy wytworzenie rzeczy nastąpiło w sposób określony przez odbiorcę lub według dostarczonej przez niego dokumentacji technologicznej, chyba że dostawca, mimo zachowania należytej staranności, nie mógł wykryć wadliwości sposobu produkcji lub dokumentacji technologicznej albo, że odbiorca, mimo zwrócenia przez dostawcę uwagi na powyższe wadliwości, obstawał przy podanym przez siebie sposobie produkcji lub dokumentacji technologicznej.
II.Umowy transportowe:
1.Umowa przewozu.
Umowa przewozu regulowana jest przez przepisy kodeksu cywilnego tj. przez art. 774 -793 oraz przez ustawę z dnia 15 listopada 1984r. Prawo przewozowe ( tekst jednolity Dz. U z 2000, Nr 50,poz. 601). Przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy.W omawianej umowie elementami przedmiotowo istotnymi są: trasa przewozu, wynagrodzenie przewoźnika, przedmiot przewozu. Strony w umowie mogą zawrzeć także inne postanowienia tzw.uboczne np. dotyczące ciężaru oraz rozmiaru przesyłki, rodzaju opakowania, przeładunku.Podstawowym dowodem zawarcia umowy jest list przewozowy.Przewoźnik przy wykonywaniu czynności jest zobowiązany do należytej staranności.
2.Umowa przechowania.
Problematyka umowy przechowania została uregulowana a art. 835-845 kodeksu cywilnego. Przez umowę przechowania przechowawca zobowiązuje się zachować w stanie nie pogorszonym rzecz ruchomą oddaną mu na przechowanie. Jest to umowa realna, co oznacza, iż do jej zawarcia oprócz oświadczenia stron wymagane jest faktyczne wydanie rzeczy.Umowa o przechowanie z reguły jest czynnością uboczną i towarzyszy innym umową o świadczenie usług takich jak np. lekarskich, restauracyjnych, fryzjerskich.Do cech przedmiotowo istotnych należy określenie: przedmiotu przechowania, czasu, miejsca oraz wskazanie czy jest to umowa odpłatna czy też nie.Przechowawca powinien przechowywać rzeczy w taki sposób do jakiego się zobowiązał, a w braku umowy w tym względzie, w taki sposób, jaki wynika z właściwości przechowywanej rzeczy i okoliczności.Przechowawca jest uprawniony, a nawet zobowiązany zmienić określone w umowie miejsce i sposób przechowania rzeczy, jeżeli okaże się to konieczne dla jej ochrony przed utratą lub uszkodzeniem.
3.Umowa składu (i świadczenia usług składowych)
Problematyka umowy składu została uregulowana w art. 853-8599 kodeksu cywilnego. Przez umowę składu przedsiębiorca składowy zobowiązuje się do przechowania za wynagrodzeniem,oznaczonych w umowie rzeczy ruchomych. Umowa ta dochodzi do skutku nie z chwilą jej podpisania, lecz dopiero z chwilą przyjęcia towaru na skład.Szczegółowe warunki umowy powinien określać obowiązujący w przedsiębiorstwie regulamin,będący integralną częścią umowy.Przedsiębiorca składowy odpowiada za szkodę wynikłą z utraty, ubytku lub uszkodzenia rzeczy w czasie od przyjęcia jej na skład do wydania osobie uprawnionej do odbioru, chyba że udowodni, że nie mógł zapobiec szkodzie, mimo dołożenia należytej staranności.Przedsiębiorca składowy jest obowiązany dokonywać odpowiednich czynności konserwacyjnych.
4.Umowa spedycji.
Problematyka umowy spedycji została uregulowana w art. 794-804 kodeksu cywilnego. Przez umowę spedycji spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z przewozem.Do postanowień przedmiotowo istotnych omawianej umowy należą: oznaczenie przesyłki, wynagrodzenie przysługujące spedytorowi oraz rodzaj i zakres usług spedycyjnych (co najmniej wysłanie i odbiór przesyłki).Spedytor obowiązany jest do podejmowania czynności potrzebnych do uzyskania zwrotu nienależnie pobranych sum z tytułu przewoźnego, cła i innych należności związanych z przewozem przesyłki.Spedytor ponadto obowiązany jest do podjęcia czynności potrzebnych do zabezpieczenia praw dającego zlecenie lub osoby przez niego wskazanej względem przewoźnika albo innego spedytora.Spedytor jest odpowiedzialny za przewoźników i dalszych spedytorów, którymi posługuje się przy wykonaniu zlecenia, chyba że nie ponosi winy w wyborze.Spedytor może sam dokonać przewozu. W tym wypadku spedytor ma jednocześnie prawa i obowiązki przewoźnika.
III.Umowy związane z używaniem i korzystaniem z rzeczy:
1.Umowa najmu lokalu użytkowego.
Problematyka umowy najmu została zasadniczo uregulowana w przepisach kodeksu cywilnego w art. 659-692. Do najmu lokalu stosuje się ponadto inne ustawy takie jak: ustawa z dnia 24 czerwca 1994r. o własności lokali ( Dz. U. z 2000r. , Nr 80, poz. 903), ustawa z dnia 21 czerwca 2001r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego ( Dz. U.z 2003r., Nr 113, poz. 1069).Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a najemca zobowiązuje się zapłacić wynajmującemu umówiony czynsz.Elementami przedmiotowo istotnymi omawianej umowy jest oznaczenie przedmiotu umowy,określenie czynszu, oraz wskazanie czy strony zawierają umową umowę na czas oznaczony czy też nie oznaczony.Umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższy niż rok powinna być zawarta na piśmie. W razie niezachowania tej formy poczytuje się umowę za zawartą na czas nie oznaczony.
2.Umowa dzierżawy.
Problematykę umowy dzierżawy reguluje kodeks cywilny w art. 693- 709. Przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiajacemu umówiony czynsz. Czynsz może być zastrzeżony w pieniądzach lub w świadczeniach innego rodzaju, jak również w ułamkowej części pożytków.Elementami przedmiotowo istotnymi omawianej umowy są: oznaczenie przedmiotu dzierżawy,ustalenie wysokości czynszu i sposobu jego obliczania oraz wskazanie czasu na jaki umowa zostaje zawarta.Dzierżawę zawartą na czas dłuższy niż lat trzydzieści poczytuje się po upływie tego terminu za zawartą na czas nie oznaczony.Dzierżawca powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki i nie może zmieniać przeznaczenia przedmiotu dzierżawy bez zgody wydzierżawiającego.
3.Umowa leasingu.
Leasing jest umową uregulowaną w przepisach kodeksu cywilnego w art. 7091 -70918. Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu do używania albo do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego.Praktyka obrotu gospodarczego wykształciła następujące rodzaje leasingu:
• leasing finansowy - znajduje on zastosowanie w sytuacji, gdy przedmiotem umowy są określone dobra inwestycyjne np. maszyny, a czas na który zostaje zawarty odpowiada czasowi używalności tych dóbr, cena natomiast jest tak ustalona aby pokryć koszty ich produkcji oraz zysk finansującego. Ta forma przewiduje dla korzystającego możliwość zakupu,
• leasing operacyjny inaczej bieżący stosuje się do dóbr, nadających się do używania przez kolejnych korzystających. Z tego powodu umowa ta ma zazwyczaj charakter umowy krótkoterminowej.Umowa leasingu powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności.
4.Umowa użyczenia.
Problematyka umowy użyczenia została uregulowana w kodeksie cywilnym w art. 710-719. Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nie oznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy.Jeżeli rzecz użyczona ma wady, użyczający obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Przepisu powyższego nie stosuje się, gdy biorący mógł wadę z łatwością zauważyć.Jeżeli umowa nie określa sposobu używania rzeczy, biorący może rzeczy używać w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu.
IV.Umowy w zakresie inwestycji budowlanych.
1.Umowa o dzieło.
Umowa o dzieło została uregulowana w kodeksie cywilnym w art. 627-646. Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.Przedmiotem umowy jest osiągnięcie konkretnego rezultatu (określonego dzieła). Jest to element wyróżniający umowę o dzieło od umowy zlecenia, która polega jedynie na starannym działaniu.Elementami przedmiotowo istotnymi jest oznaczenie dzieła oraz ustalenie wynagrodzenia (które może być określone ryczałtowo lub kosztorysowo).
2.Umowa o roboty budowlane.
Umowa o roboty budowlane została uregulowana w kodeksie cywilnym w art. 647-658. Omawiana umowa jest rodzajem umowy o dzieło, czego wyrazem są przepisy kodeksu cywilnego odsyłające w szeregu kwestii do przepisów umowy o dzieło.Przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu,oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.Umowa o roboty budowlane powinna być stwierdzona pismem.Wymagana przez właściwe przepisy dokumentacja stanowi część składową umowy.Do skutków opóźnienia się przez wykonawcę z rozpoczęciem robót lub wykończeniem obiektu albo wykonywania przez wykonawcę robót w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową, do rękojmi za wady wykonanego obiektu, jak również do uprawnienia inwestora do odstąpienia od umowy przed ukończeniem obiektu stosuje się odpowiednio przepisy o umowie o dzieło.
V.Umowy o przedstawicielstwo i pośrednictwo handlowe:
1.Umowa agencyjna.
Umowa agencyjna została uregulowana w kodeksie cywilnym w art. 758-7649. W kwestiach nie uregulowanych powyższymi przepisami należy stosować przepisy o zleceniu.Przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu.Umowa agencyjna może mieć formę przedstawicielstwa lub pełnomocnictwa.Jeżeli sposób wynagrodzenia nie został w umowie określony, agentowi należy się prowizja uzależniona od liczby zawieranych umów.W razie wątpliwości poczytuje się, że agent jest upoważniony do przyjmowania dla dającego zlecenie zapłaty za świadczenie, które spełnia za dającego zlecenie, oraz do przyjmowania dla niego świadczeń, za które płaci, jak również do odbierania zawiadomień o wadach oraz oświadczeń dotyczących wykonania umowy, którą zawarł w imieniu dającego zlecenie.Agent obowiązany jest w szczególności przekazywać wszelkie informacje mające znaczenie dla dającego zlecenie oraz przestrzegać jego wskazówek uzasadnionych w danych okolicznościach, a także podejmować, w zakresie prowadzonych spraw, czynności potrzebne do ochrony praw dającego zlecenie.Dający zlecenie obowiązany jest przekazywać agentowi dokumenty i informacje potrzebne do prawidłowego wykonania umowy.
2.Umowa komisu
Umowa komisu uregulowana została w art. 765-773 kodeksu cywilnego. W drodze powyższej umowy przyjmujący zlecenie (komisant) zobowiązuje się za wynagrodzeniem (prowizja) w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie ( komitenta), lecz we własnym imieniu.Stronami umowy komisu mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i prawne. Jest to umowa odpłatna,a jej przedmiot stanowią jedynie rzeczy ruchome.Cechą charakterystyczną umowy komisu zasługującą na szczególną uwagę jest działanie komisanta na rachunek i ryzyko komitenta. Oznacza to, że komisant powinien wydać komitentowi wszystko,co przy wykonywaniu umowy dla niego uzyskał. Ponadto po stronie komisanta występują następujące obowiązki:
- w sytuacji, gdy komisant zawarł umowę na warunkach korzystniejszych od warunków ustalonych jest on zobowiązany wydać komitentowi uzyskaną korzyść,
- w sytuacji, gdy komisant sprzedał rzecz za cenę niższą od ceny ustalonej z komitentem, obciąża go obowiązek zapłaty komitentowi różnicy,
- w sytuacji, gdy komisant nabył rzecz za cenę wyższą od ceny ustalonej z komitentem, wtedy komitent może nie uznać czynności za dokonaną na jego rachunek.
VI.Umowy w zakresie czynności bankowych:
1.Umowa pożyczki.
W umowie pożyczki stosuje się zasadniczo przepisy kodeksu cywilnego tj. art. 720-724, ponadto do pożyczki bankowej znajdują zastosowanie przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. prawo bankowe ( Dz. U z 2002r., Nr 72, poz. 665).Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej ilości.W przypadku pożyczki bankowej obowiązki i uprawnienia stron kształtują się w następujący sposób:
1) po stronie banku:
- głównym obowiązkiem banku jest niezwłoczne wydanie pożyczkobiorcy oznaczonej kwoty w gotówce,
- bankowi przysługuje prawo odstąpienia od umowy, jeżeli z uwagi na zły stan majątkowy pożyczkobiorcy zwrot pożyczki stanie się wątpliwy,
- umowa pożyczki może przyznawać bankowi także uprawnienie do kontroli sposobu wykorzystania pożyczki oraz , stanu majątkowego pożyczkobiorcy;
2) po stronie pożyczkobiorcy:
- podstawowym obowiązkiem pożyczkobiorcy jest zwrot przedmiotu pożyczki w umówionym terminie,
- pożyczkobiorca nie ma obowiązku odbioru przedmiotu pożyczki ,
- pożyczkobiorca, o ile umowa nie stanowi inaczej może przeznaczyć przyznane mu środki na dowolny cel.
2.Umowa poręczenia.
Umowa poręczenia została uregulowana w kodeksie cywilnym w art. 876-887. Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. W interesie poręczyciela leży dokładne określenie przedmiotu poręczenia. Oświadczenie poręczyciela powinno być pod rygorem nieważności zawarte na piśmie. W sytuacji gdy poręczyciel pozostaje we wspólności ustawowej dla ważności umowy poręczenia wymagana jest zgoda drugiego małżonka. W przypadku braku odmiennych uregulowań umowy poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny.Szczególną formą poręczenia, znajdującą głównie wykorzystanie w ramach obrotu gospodarczego jest tzw. gwarancja bankowa, której zasadnicze ramy konstrukcyjne regulowane są przez art. 391 kodeksu cywilnego, jest to tzw. świadczenie przez osobę trzecią.Przez umowę gwarancji bankowej bank zobowiązuje się wobec beneficjenta gwarancji do zapłacenia mu na jego żądanie określonej sumy pieniężnej w wypadku niespełnienia przez osobę trzecią określonego świadczenia.
VII.Inne umowy
1.Umowa zlecenie.
Umowa zlecenia regulowana jest przez art. 734-751 kodeksu cywilnego. Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązujący się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do należytej staranności przy wykonywaniu powierzonych mu czynności element ten stanowi podstawową różnicę w stosunku do umowy o dzieło, która jest umową rezultatu.Zawierając umowę, w której zleceniobiorca zobowiązuje się do wykonywania określonych czynności w imieniu i na rzecz zleceniodawcy, należy zwrócić uwagę na stosowne przepisy dotyczące ubezpieczenia społecznego osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia.Ten kto zawodowo trudni się załatwianiem czynności dla drugich, powinien, jeżeli nie chce zlecenia przyjąć, zawiadomić o tym niezwłocznie dającego zlecenie. Taki sam obowiązek ciąży na osobie, która dającemu zlecenie oświadczyła gotowość załatwiania czynności danego rodzaju.Przyjmujący zlecenie może bez uprzedniej zgody dającego zlecenie odstąpić od wskazanego przez niego sposobu wykonania zlecenia, jeżeli nie ma możności uzyskania jego zgody, a zachodzi uzasadniony powód do przypuszczenia, że dający zlecenie zgodziłby się na zmianę, gdyby wiedział o istniejącym stanie rzeczy.
VIII.Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań umownych.
Stosownie do art. 471 k.c. dłużnik zobowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.Odpowiedzialność kontraktowa obejmuje zatem tylko takie naruszenia więzi kontraktowej, w wyniku których wierzyciel doznaje szkody.
Wyodrębnia się trzy ogólne przesłanki odpowiedzialności dłużnika:
• niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania kontraktowego,
• szkodę,
• związek przyczynowy miedzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem
zobowiązania a szkodą.Spełnienie powyższych przesłanek jest niezbędne, ale nie wystarcza jeszcze do uzasadnienia odpowiedzialności kontraktowej. Art. 471 k.c. stanowi bowiem, że obowiązek odszkodowawczy dłużnika powstaje dopiero wówczas, gdy naruszenie zobowiązania jest następstwem okoliczności,za które dłużnik odpowiada.Następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania jest najczęściej powstanie szkody. Art. 471 określa w sposób ogólny i ramowy, kiedy dłużnik powinien tę szkodę naprawić.Dopóki strony łączy więź zobowiązaniowa, świadczenie zaś jest możliwe do spełnienia, dopóty wierzycielowi przysługuje przede wszystkim roszczenie o wykonanie w naturze. Tylko w pewnych wypadkach w takiej sytuacji wchodzi w grę uprawnienie wierzyciela do zaspokojenia zastępczego(art. 479 i 480). W razie potrzeby wierzyciel może nawet w omawianym zakresie skorzystać z drogi sądowej oraz niezbędnych środków egzekucyjnych, przy czym w razie zwłoki dłużnika może ponadto zażądać naprawienia szkody powstałej z tego tytułu (art. 477, 479, 480). Dopiero jeżeli zobowiązanie nie zostanie wykonane i to mimo ewentualnego zastosowania przymusu państwowego, a nie zachodzą zarazem inne prawem określone przyczyny wygaśnięcia stosunku zobowiązaniowego, roszczenie wierzyciela o wykonanie przekształca się - w myśl dyspozycji art.471 - w roszczenie odszkodowawcze. Zobowiązanie odszkodowawcze ma wówczas charakter zastępczy. Tego rodzaju zobowiązanie odszkodowawcze jednak może powstać nie tylko w razie niemożliwości świadczenia, ale również wtedy, gdy na skutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie. W takiej sytuacji bowiem wierzyciel może również doprowadzić do przekształcenia obowiązku spełnienia świadczenia w obowiązek odszkodowawczy (art. 477 § 2 oraz art. 494 w zw. z art. 491 i 492).Jeżeli natomiast szkoda jest następstwem nienależytego wykonania (co do czasu, miejsca lub sposobu) roszczenie odszkodowawcze ma charakter jedynie uzupełniający.
maxmaximus007