12.H. Marcuse. - Nowe formy kontroli - Człowiek jednowymiarowy.pdf

(565 KB) Pobierz

<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01//EN" "http://www.w3.org/TR/html4/strict.dtd">

BIBLIOTEKA

WSPÓŁCZESNYCH

FILOZOFÓW

HERBERT

MARCUSE

CZŁOWIEK

JEDNOWYMIAROWY

BADANIA NAD IDEOLOGIĄ

ROZWINIĘTEGO SPOŁECZEŃSTWA

PRZEMYSŁOWEGO

'l€kst

opracował

muffititi

jinjiT^rthjl

1991

PAŃSTWOWE

WYDAWNICTWO

NAUKOWE

840555707.078.png

840555707.089.png

840555707.100.png

840555707.111.png

840555707.001.png

840555707.012.png

840555707.023.png

1. NOWI- FORMY KONTROLI

Wygodna, uladzona, rozsądna, demokratyczna nic-wol-

ność dominuje w rozwiniętej cywilizacji przemysłowej —•

jest dowodem technicznego postępu. Rzeczywiście, cóż

może być bardziej racjonalnego niż stłumienie indywi

dualności w mechanizacji społecznic niezbędnych, lecz

bolesnych działań; niż zjednoczenie indywidualnych

przedsiębiorstw w bardziej skuteczne i wydajne korpo

racje; niż regulacja wolnej konkurencji wśród nierówno

wyposażonych podmiotów ekonomicznych; niż ograni

czenie prerogatyw i suwerenności narodowej, które krę

pują międzynarodowe organizowanie zasobów. To, że ten

technologiczny porządek obejmuje także polityczną i in

telektualną koordynacje, może być godnym pożałowania,

a mimo to obiecującym rozwojem.

Prawa i swobody, które były tak żywotnymi siłami

w początkach i wcześniejszych stadiacłi społeczeństwa

przemysłowego, ustępują na wyższym stadium tego spo

łeczeństwa: tracą one swą tradycyjną rację bytu i treść.

Wolność myśli, słowa i sumienia — podobnie swoboda

inicjatywy, której popieraniu i ochronie one służą —

idee w swej istocie krytyczne, miały służyć zastąpieniu

przestarzałej kultury materialnej i intelektualnej przez

kulturę bardziej wydajną i racjonalną. Kiedy jednak prawa

te i swobody zostały zinstytucjonalizowane, podzieliły los

5 — Człowiek jednowymiarowy

840555707.031.png

840555707.032.png

840555707.033.png

840555707.034.png

840555707.035.png

840555707.036.png

840555707.037.png

840555707.038.png

840555707.039.png

840555707.040.png

840555707.041.png

840555707.042.png

840555707.043.png

840555707.044.png

840555707.045.png

840555707.046.png

840555707.047.png

840555707.048.png

840555707.049.png

840555707.050.png

840555707.051.png

840555707.052.png

840555707.053.png

840555707.054.png

840555707.055.png

840555707.056.png

840555707.057.png

18

społeczeństwa, którego stały się integralną częścią. Osią

gnięcie unieważnia swe przesłanki.

W tym stopniu, w jakim wolność od niedostatku, ta

konkretna substancja wszelkiej wolności, staje się rzeczy

wistą możliwością, swobody związane ze stanem niższej

wydajności tracą swą uprzednią treść. Niezależność myśli,

autonomia i prawo do opozycji politycznej są pozbawio

ne swej podstawowej krytycznej funkcji w społeczeństwie,

które wydaje się coraz bardziej zdolne do zaspokojenia

potrzeb jednostek — poprzez sposób, w jaki jest zorgani

zowane. Takie społeczeństwo może słusznie domagać się

akceptowania swych zasad i instytucji oraz może zredu

kować opozycję do dyskusji i sprzyjania alternatywom

politycznym wewnątrz status quo. W tej perspektywie wy

daje się, że nic ma większej różnicy, czy wzrastającego

zaspokajania potrzeb dokonuje system autorytarny, czy

też nieautorytarny. W warunkach wzrastającego stan

dardu życia niezgodność z systemem jako takim wydaje się

społecznic bezużyteczna — tym bardziej bezużyteczna,

im bardziej pociąga za sobą wyraźne straty polityczne

i ekonomiczne oraz im bardziej zagraża sprawnemu fun

kcjonowaniu całości. Rzeczywiście, przynajmniej gdy

w grę wchodzą potrzeby życiowe, nie ma jak się wydaje

powodu, dla którego produkcja i dystrybucja dóbr i usług

powinna odbywać się na drodze

rywalizującego

współ

działania indywidualnych swobód.

Swoboda inicjatywy od początku nie była pełnym bło

gosławieństwem. Jako wolność do pracy lub głodowania

oznaczała znój, brak bezpieczeństwa i strach dla znacznej

większości populacji. Gdyby jednostka nic była już zmu

szana do sprawdzania na „rynku" siebie, jako wolnego

podmiotu ekonomicznego, zniknięcie tego rodzaju wolnoś

ci

byłoby jednym

z

największych

osiągnięć

cywilizacji.

840555707.058.png

840555707.059.png

840555707.060.png

840555707.061.png

840555707.062.png

840555707.063.png

840555707.064.png

840555707.065.png

840555707.066.png

840555707.067.png

840555707.068.png

840555707.069.png

840555707.070.png

840555707.071.png

840555707.072.png

/.

.Xowe

Jur

my

kontroli

19

t

Technologiczny proces mechanizacji i standaryzacji mógł

by skierować indywidualną energię do jeszcze nic zazna

czonej na mapie dziedziny wolności poza koniecznością.

Sama struktura ludzkiego istnienia zmieniłaby się; jed

nostka zostałaby wyzwolona od świata pracy, narzucają

cego jej alienujące potrzeby i możliwości. Byłaby ona

wolna do nadania autonomii życiu, które byłoby jej włas

nym życiem. Gdyby aparat produkcji mógł być zorgani

zowany i skierowany na zaspokojenie potrzeb życiowych,

jego kontrola mogłaby być scentralizowana; kontrola

taka nic hamowałaby indywidualnej autonomii, lecz czy

niła ją możliwą.

Jest to zadanie w obrębie możliwości rozwiniętej cywi

lizacji przemysłowej, „ceł" technologicznej racjonalności.

Jednak faktycznie działa trend przeciwstawny: aparat,

w celu obrony i ekspansji, narzuca swe ekonomiczne i po

lityczne wymagania na czas pracy i czas wolny, na kul

turę materialną i intelektualną. Poprzez sposób, w jaki

współczesne społeczeństwo przemysłowe organizuje swoją

bazę technologiczną, zmierza ono do lego, by stać się

totalitarnym. Ponieważ „totalitarnym" jest nie tylko ter

rorystyczne, polityczne uporządkowanie społeczeństwa, lecz

także jego nie-terrorystyozne, ekonomiczno-techniczne

uporządkowanie, które działa poprzez manipulowanie po

trzebami przez właścicieli kapitału. W ten sposób zapo

biega ono wyłonieniu się skutecznej opozycji przeciwko

całości. i \ie tylko specyficzna forma rządu lub władza

partii przyczynia się do totalitaryzmu, lecz także określony

system

produkcji

i

dystrybucji,

który

z

powodzeniem

można pogodzić z

„pluralizmem"

partii, gazet, „prze

ciwstawnych sil", etc. '.

1

Palrz s. 75- 7li.

5»

840555707.073.png

840555707.074.png

840555707.075.png

840555707.076.png

840555707.077.png

840555707.079.png

840555707.080.png

840555707.081.png

840555707.082.png

840555707.083.png

840555707.084.png

840555707.085.png

840555707.086.png

840555707.087.png

840555707.088.png

840555707.090.png

840555707.091.png

840555707.092.png

840555707.093.png

840555707.094.png

840555707.095.png

840555707.096.png

840555707.097.png

840555707.098.png

840555707.099.png

840555707.101.png

840555707.102.png

840555707.103.png

840555707.104.png

840555707.105.png

840555707.106.png

840555707.107.png

840555707.108.png

840555707.109.png

840555707.110.png

840555707.112.png

840555707.113.png

840555707.114.png

840555707.115.png

840555707.116.png

840555707.117.png

840555707.118.png

840555707.119.png

840555707.120.png

840555707.121.png

840555707.002.png

840555707.003.png

20

Społeczeństwo jednowymiarowe

Dzisiaj władza polityczna potwierdza siebie przez

swe panowanie nad procesem maszynowym i nad tech

niczną organizacją aparatu. Rządy rozwiniętych i roz

wijających się społeczeństw przemysłowych mogą utrzy

mać się i zabezpieczyć tylko wtedy, kiedy odnoszą suk

cesy w mobilizowaniu, organizowaniu i eksploatowaniu

technicznej, naukowej i mechanicznej, wydajnej produk

cji, jaką dysponuje cywilizacja przemysłowa. A owa wy

dajna produkcja mobilizuje społeczeństwo jako całość,

niezależnie od jakiegokolwiek partykularnego, indywidual

nego lub grupowego, interesu. Ten nagi fakt, że fizyczna

siła maszyny (czy tylko fizyczna?) przewyższa siłę jednos

tki ludzkiej i każdej poszczególnej grupy jednostek, czyni

z maszyny najbardziej skuteczny instrument polityczny

w każdym społeczeństwie, którego podstawą organizacji

jest proces maszynowy. Lecz ów trend polityczny może

zostać odwrócony; w swej istocie siła maszyny jest tylko

skumulowaną i projektowaną silą człowieka. W stopniu,

w jakim świat pracy jest pojmowany jako maszyna, oraz

jest odpowiednio zmechanizowany, staje się on potencjalną

bazą nowej wolności człowieka.

Współczesna cywilizacja przemysłowa wykazuje, że

osiągnęła stadium, w którym „wolne społeczeństwo" nie

może już być adekwatnie określone w tradycyjnych po

jęciach ' ód ekonomicznych, politycznych i intelektu

alnych — mc dlatego, że swobody te stały się nieznaczące,

ecz dlatego, iż są zbyt znaczące, ażeby dać się wcisnąć

w tradycyjne formy. Potrzebne są nowe sposoby ich reali

zacji,

odpowiadające

nowym

możliwościom

społeczeń

stwa.

Takie nowe sposoby można wskazać jedynie w termi

nach negatywnych, ponieważ byłyby one równoznaczne

z negacją sposobów dominujących obecnie. Tak więc wol-

840555707.004.png

840555707.005.png

840555707.006.png

840555707.007.png

840555707.008.png

840555707.009.png

840555707.010.png

840555707.011.png

840555707.013.png

840555707.014.png

840555707.015.png

840555707.016.png

840555707.017.png

840555707.018.png

840555707.019.png

840555707.020.png

840555707.021.png

840555707.022.png

840555707.024.png

840555707.025.png

840555707.026.png

840555707.027.png

840555707.028.png

840555707.029.png

840555707.030.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Materiał

Zgłoś jeśli naruszono regulamin