lekcja-patriotyzmu,1.pdf

72 | ˚YCIE WEWN¢TRZNE | ZNAKI

| 73

WE: J´zyk jest specyficznym i podstawowym doÊwiadcze-

niem człowieka; nazywa i opisuje Êwiat, umo˝liwia myÊlenie,

porozumiewanie si´ z innymi, wyra˝anie siebie, a jednocze-

Ênie jest kodem i noÊnikiem doÊwiadczenia kulturowego i hi-

storycznego. Nasz pierwszy j´zyk decyduje o naszym sposo-

bie myÊlenia i prze˝ywania Êwiata – a wi´c tak˝e o poczuciu

wspólnoty i porozumienia z tymi, którzy mówià, prze˝ywajà

i czujà podobnie.

KM: U nas si´ mówiło „giglaç”, a gdzie indziej „gliglaç”...

To buduje poczucie bezpieczeƒstwa. Mo˝na zapytaç, czy mo-

˝e si´ wykształciç patriotyzm bez poczucia bezpieczeƒstwa.

Nie bardzo – ze złych wspomnieƒ tego zbudowaç si´ nie da.

WE: Naturalny patriotyzm jest z pewnoÊcià bardzo moc-

no zwiàzany z relacjà z matkà. Dobre doÊwiadczenie z mat-

kà w niemowl´ctwie, pierwsze dobre uczucia skojarzone

z brzmieniem słów matki tworzà zr´by czegoÊ, co nazwał-

bym właÊnie naturalnym, „odruchowym” patriotyzmem.

– Czyli?

WE: WłaÊnie. Trudno to w zasadzie nazwaç patrioty-

zmem. Przez t´ nieszcz´snà koƒcówk´ – „izm” – słowo to

brzmi podejrzanie ideologicznie. Tak naprawd´ chodzi o za-

kochanie si´ w swoim miejscu – w jego nastroju i Êwietle,

w kolorach i zapachach, w melodii słów i zdaƒ.

KM: Chodzi o słodycz bycia. BliskoÊç, adekwatnoÊç, czy-

li to, ˝e gł´boko czuj´, co si´ wokół mnie dzieje. GdzieÊ na po-

ziomie odruchów rozumiem ludzi, którzy sà wokół mnie.

WE: Na pierwsze emocjonalne skojarzenia powstałe

w kontakcie z pierwszà opiekunkà nakładajà si´ dalsze:

przyroda, ludzie, opowieÊci, pieÊni, wzorce i symbole. Nasze

zakochanie pomału przekształca si´ w miłoÊç, która potrafi

pomieÊciç równie˝ wady ukochanego miejsca.

KM: Gdy dziecko jest dobrze zakorzenione w Êwiecie

i rozwija si´ prawidłowo, wkracza w wiek, w którym zaczy-

na dowiadywaç si´, co to znaczy Polska, co to znaczy byç Po-

lakiem. Zauwa˝a np., ˝e zabawka jest z innego kraju, ˝e ktoÊ

mówi innym j´zykiem, choçby w telewizji. Pomagajà w tym

rozmowy z rodzicami, rodziców powinna w tym wspieraç

szkoła, tłumaczàc symbole, pieÊni, opowiadajàc o naszej

przeszłoÊci. Ta ÊwiadomoÊç buduje si´ stopniowo i bardzo po-

woli. Człowiek w naturalny sposób staje si´ patriotà.

Zupełnie innà sprawà jest uczenie patriotyzmu w sposób

deklaratywny, nakazowy, represyjny, choçby gdy ka˝e si´

dzieciom stawaç na bacznoÊç przed czymÊ, czego jeszcze nie

rozumiejà. Albo gdy muszà maszerowaç w

WE: Taki naturalny patriotyzm miłosny nie wymaga

˝adnej indoktrynacji ani lekcji typu: „My, Polacy, jesteÊmy

naj...”. Od takich lekcji niebezpiecznie blisko do nacjonali-

zmu. Wystarczy, ˝e zatrute nasiona ideologicznego patrioty-

zmu padnà na grunt niewykształconego poczucia wartoÊci

własnej indoktrynowanych. Naturalny patriota kocha swój

kraj niezale˝nie od tego, czy ów zasługuje na miłoÊç. Potrafi

patrzeç obiektywnie i krytycznie. Nie potrzebuje go idealizo-

waç ani mitologizowaç – kocha mimo wszystko. Nie musi

wi´c czerpaç narcystycznej satysfakcji z przynale˝noÊci

do szczególnego narodu, bo nie na tym opiera si´ jego po-

czucie wartoÊci.

KM: JeÊli ja siebie szanuj´, jestem kobietà, coÊ konkret-

nego robi´, jestem Polkà, to wszystko razem w całoÊci jest

dobrym obrazem. Moja polskoÊç, miejsce, z którego pocho-

dz´, jest dla mnie i wobec kogokolwiek innego czymÊ zwy-

czajnym i autentycznym. Ani si´ nigdzie nie wstydz´, ˝e

przyjechałam z Polski, ani si´ nigdzie tym nie chwal´. Nie

nastawiam si´, ˝e b´d´ musiała przekonywaç wszystkich, ˝e

chocia˝ jestem z Polski, to coÊ tam jestem warta, albo prze-

ciwnie, ˝e jestem wi´cej warta, bo wyÊcie nie prze˝yli tego,

co my, Polacy. Nios´ swojà polskoÊç tak, jak nios´ swojà płeç,

włosy, kolor oczu – naturalnie.

WE: Ten rodzaj patriotyzmu polega na wi´zi emocjonal-

nej z miejscem. Niedokładnie cytujàc poet´: bo kàt padania

promieni słonecznych, bo zapach. BezpoÊrednie doÊwiadcze-

nie miejsca jest decydujàce. Ani kàt padania promieni sło-

necznych, ani zapach nie noszà narodowego znaku. Małe

dziecko czy nawet nastolatek wywieziony w Tatry nie pomy-

Êli przecie˝: „O, jakie pi´kne polskie góry!”. I całe szcz´Êcie.

– Słowacki wielkim poetà był... Słyszàc takie zdanie, wi´kszoÊç

uczniów robi zdegustowanà min´. Naturalnie bronimy si´ przed indok-

trynacjà, próbà wmówienia nam uczuç.

KM: Pami´tam swojà pierwszà lekcj´ patriotyzmu: mia-

łam ze cztery lata, stałam na piaskowej Êcie˝ce, rosła trawa,

a w niej rosły ˝ółte mlecze. To był mój pierwszy zachwyt

Êwiatem. A gdzie na Êwiecie sà mlecze w zielonej trawie? Tu-

taj. A potem były ogniska, piosenki, obozy harcerskie.

Wrzesieƒ i tradycyjny poczàtek roku szkolnego oraz sejmowe debaty

nad rolà edukacji w kształtowaniu postawy patriotycznej skłaniajà

do refleksji nad tym, co tak naprawd´ w dzisiejszych czasach oznacza

kochaç swój kraj. Czy mo˝na kogoÊ nauczyç patriotyzmu i czy to jest

zadanie szkoły? Katarzyna Miller i Wojciech Eichelberger

w rozmowie z Tatianà Cichockà Zdj´cia Zosia Zija

Lekcja

patriotyzmu . . .

– Co to jest patriotyzm?

KM: Jednà z podstawowych potrzeb emocjonalnych

człowieka jest potrzeba przynale˝noÊci. Poczucie, ˝e czło-

wiek jest skàdÊ: z rodziny, z podwórka, miasta, kraju, trady-

cji itp. JeÊli nie przynale˝y nigdzie, cierpi. Brak mu układu

odniesienia.

WE: Potrzeba przynale˝noÊci jest cz´Êcià poczucia to˝-

samoÊci. Patriotyzm w rozumieniu psychologicznym nie jest

Êwiadomà postawà, lecz systemem odruchów, którego głów-

nà składowà sà wczesne emocje, cz´sto nieÊwiadome.

Kształtuje si´ w bardzo wczesnym dzieciƒstwie ze wspo-

mnieƒ i doÊwiadczeƒ, których z reguły nie pami´tamy.

KM: Powstaje z zapisów, z odciÊni´tych Êladów, które sà

w nas tak gł´bokie, ˝e stanowià naszà istot´. Dlatego j´zyk

jest tak wa˝nà cz´Êcià składowà patriotyzmu.

pochodzie

pierwszomajowym – jak było kiedyÊ.

– Tu dotykasz pytania, które tak naprawd´ wywołało ten temat.

Mo˝na nauczyç kogoÊ patriotyzmu?

KM: Tak i nie. To jest w zasadzie pytanie o to, czy mo˝-

na nauczyç kogoÊ miłoÊci. Mo˝na pokazaç mu, w jaki sposób

si´ miłoÊç wyra˝a, co oznacza, ˝e mo˝na byç dla kogoÊ przy-

kładem pod tym wzgl´dem, ale nie mo˝na nauczyç nikogo

czuç miłoÊç. Emocji nie da si´ nauczyç, mo˝na jedynie na-

uczyç je nazywaç i okazywaç.

Katarzyna Miller i Wojciech Eichelberger

zwierciadło 08/06

www.zwierciadlo.pl

74 | ˚YCIE WEWN¢TRZNE | ZNAKI

| 75

WE: Zamysł uczenia młodych Polaków patriotyzmu pod-

szyty jest brakiem wiary i szacunku. Tak jakby chcieç uczyç

dziecka miłoÊci do matki.

– Ale mo˝na uczyç szacunku, który jest cz´Êcià miłoÊci. Spacero-

wałam ostatnio po lesie, tam odbywało si´ ognisko licealistów. Byli

kompletnie pijani i Êpiewali hymn narodowy. JakoÊ mnie to zmroziło.

KM: Dlaczego? W ka˝dym stanie mo˝na Êpiewaç hymn.

– Mnie wychowano tak, ˝e to jest niewłaÊciwe, ˝e to szarganie

Êwi´toÊci.

KM: Spójrzcie na Ameryk´. Tam majà poduszki z flagà,

tenisówki, r´cznik... Zabranianie tego jest niebezpieczne, po-

jawia si´ sztywnoÊç.

– GdzieÊ jest przecie˝ granica.

KM: Tak, ale trzeba te˝ bardzo uwa˝aç, ˝eby nie wpadaç

w ton martyrologiczno-rzewny. To trudne.

WE: Ameryka musi stawiaç na sentymentalno-ideolo-

giczny, popkulturowy patriotyzm głównie dlatego, ˝e jest

tworem wielonarodowym i wielokulturowym. Tak ogromnà

ró˝norodnoÊç trzeba zjednoczyç wokół jakichÊ symboli.

U nas jest inaczej. Przypuszczam, ˝e nieraz bohaterscy ˝oł-

nierze czy partyzanci Êpiewali patriotyczne pieÊni po pijane-

mu. Patriotyzm rzewno-tragiczny podlewany alkoholem do-

brze roÊnie. Ale dla wielu pełni funkcj´ u˝ywki. Wtedy

roÊnie za wysoko i traci kontakt z rzeczywistoÊcià. Idealiza-

cja narodu i jego historii to groêne zjawisko. Ideologiczni

patrioci nie sà w stanie uznaç, ˝e Polacy mogli coÊ złego

uczyniç innym narodom, ˝e czasem zgrzeszyliÊmy okrucieƒ-

stwem, arogancjà i głupotà. Dlatego jest prawie pewne, ˝e

lekcje patriotyzmu w wydaniu konserwatywnej prawicy b´-

dà polegaç na dmuchaniu wielkiego balonu. Budowaniu kru-

chej konstrukcji, która wymaga stałej troski i coraz bardziej

za˝artej obrony – co pr´dzej czy póêniej koƒczy si´ szowini-

zmem i nacjonalizmem.

KM: Wymaga zaciemniania obrazu, ˝eby nie wyszło

na jaw nic, co mogłoby t´ idealnà konstrukcj´ podkopaç.

Sprawdzania, kto jest z nami, a kto przeciw nam.

WE: Wojn´ te˝ mo˝na wywołaç, by broniç napompowa-

nej do granic mo˝liwoÊci iluzji. Niejedna ju˝ z tego powodu

wybuchła.

KM: Taka postawa karmi si´ równie˝ kl´skà innych. Mu-

si im si´ nie udawaç albo muszà byç w czymÊ nie tacy.

Na przykład mamy sàsiadów Czechów, którzy w czasie wojny

uratowali swojà przecudnà Prag´. MyÊmy nie uratowali War-

szawy. Wi´c Pepiki sà do niczego. Nasza postawa jest właÊci-

wa, my jesteÊmy bohaterami, a oni sà tchórzami. Oni nie sà

patriotami, my tak. Polemizowałabym z tym. Ale efekt jest ta-

ki, ˝e za mało si´ mówi w Polsce o Czechach, choç mamy ich

za Êcianà. A szkoda, majà literatur´, fantastyczne kino, inne

podejÊcie do ˝ycia, pełne realizmu, dowcipu, absurdu. Mo˝na

by si´ od nich czegoÊ nauczyç. Choçby dystansu do siebie sa-

mych i poczucia humoru. W ideologicznym patriotyzmie nie

ma miejsca na ˝arty. Wszystko robi si´ Êmiertelnie serio.

Tymczasem Êmiech upuszcza troch´ powietrza z nadmucha-

nego balonu, nie pozwala mu polecieç w gór´ ponad innych.

To si´ przekłada na ˝ycie jednostki. JeÊli człowiek nie

akceptuje swoich słabych stron, Êmiesznostek, to siebie nie

kocha. Stàd si´ biorà strategie, które nie słu˝à rozwojowi. Al-

bo nadmuchana fasada, albo kompletne znikni´cie. W osta-

tecznoÊci wojna, gdyby miało si´ okazaç, ˝e król jest nagi.

– A nie powinno si´ uczyç dzieci tego, co miłoÊç do kraju oznacza

w praktyce? Tak zwanej postawy obywatelskiej, czyli szacunku nie tyl-

ko do symboli, ale i do miejsca, w którym mieszkamy, odpowiedzialno-

Êci za nie?

KM: Powinno. B´dàc w Izraelu, zerwałam z trawnika fioł-

ka alpejskiego. Zobaczyła to moja przyjaciółka: „Czy ci´ nikt

po drodze nie widział? Tego nie wolno robiç. ZerwałaÊ coÊ, co

jest dla wszystkich”. Opowiedziała mi, ˝e przez par´ lat była

tam prowadzona kampania w mediach, która uczyła, ˝e to, co

si´ hoduje, buduje, to jest wspólne dobro. I teraz tam ludzie te-

go nie niszczà i to szanujà. PozazdroÊciłam im tego.

– Mam wra˝enie, ˝e przez to, ˝e w socjalizmie wspólne oznaczało ni-

czyje, jakoÊ si´ to poczucie odpowiedzialnoÊci za wspólnot´ zdewaluowało.

KM: Przecie˝ si´ kradło, czyli „kombinowało”, wynosiło

ze wspólnych budów, biur, załatwiało na lewo, i to był dowód

na czyjàÊ wartoÊç. JesteÊmy tym zdemoralizowani.

WE: To był przejaw patriotycznego buntu przeciwko

systemowi. System zniknàł, a nawyk pozostał. Stàd poczu-

cie, ˝e wspólne jest niczyje i mo˝na to sobie wziàç i ˝e tro-

ska nale˝y si´ tylko własnemu, nigdy wspólnemu.

– Prosty przykład: tylko jedna moja sàsiadka sprzàta po swoim

psie. Wcià˝ w lepszym tonie jest si´ z tego Êmiaç, ni˝ dołàczyç.

KM: Mimo ˝e szalenie by nam si´ przydało „odkupiç”

nasze trawniki. To niby drobiazgi, ale z tego utkana jest mi-

łoÊç. DbałoÊç, ochrona, szacunek. Wszyscy wiemy, jak wa˝-

ne w miłoÊci sà gesty, a nie ideologiczne deklaracje.

WE: No właÊnie. Pomysł uczenia patriotyzmu radykalnie

kłóci si´ z tym, co dzieje si´ w naszym kraju na co dzieƒ. To

klasyczna dulszczyzna, hipokryzja, zasłona na cynizm i aro-

gancj´ polityków. Podstawowà lekcjà Êwiadomego patrioty-

zmu byłoby budowanie takiej ojczyzny, w której młodzi mogli-

by czuç si´ godnie i ˝yç godnie, mieç mo˝liwoÊç wpływu

na to, jak ich miejsce jest urzàdzane – a przynajmniej, by nie

musieli si´ wstydziç za tych, którzy ich kraj reprezentujà.

W praktyce patriotyzm miłosny wyra˝a si´ na przykład

tym, ˝e idàc przez paƒstwowy las, sprzàtam Êmiecie po innych.

Patriotyzm ideologiczny wyra˝a si´ tym, ˝e gdy Polska przegra

mecz, gotów jestem zdemolowaç pół własnego miasta, jak to

miało miejsce na warszawskiej Starówce. Dlatego z patrioty-

zmem trzeba bardzo uwa˝aç. Odrobina przesady i budzi si´ zło.

KM: Na pewno bardzo by nam si´ przydało uÊwiadamia-

nie Polakom, nie tylko młodym, ˝e to, ˝e ˝yjà tu, gdzie ˝yjà, ma

konkretny wymiar. ˚e majà realny wpływ na to, co si´ dzieje

wokół, nie tylko na to, jak wyglàda ich dom, ale równie˝ po-

dwórko, miasto, cały kraj. Naprawd´ ka˝dy mo˝e coÊ wnieÊç,

zmieniç. Najłatwiej wygodnie siedzieç i udawaç, ˝e si´ z tym

wszystkim nie ma nic wspólnego, albo narzekaç i zrzekaç si´

odpowiedzialnoÊci za to, co si´ dzieje. Tymczasem patriotyzm

jest postawà aktywnà. To w czasach galopujàcej konsumpcji

chyba najtrudniejsza do przyswojenia lekcja.

tyzm...

patrio

Naturalny patriota nie potrzebuje

idealizowaç ani mitologizowaç swojego

kraju – kocha mimo wszystko.

W praktyce patriotyzm miłosny wyra˝a

si´ np. tym, ˝e idàc przez paƒstwowy

las, sprzàtam Êmiecie po innych.

Patriotyzm ideologiczny natomiast

wyra˝a si´ tym, ˝e gdy Polska przegra

mecz, gotów jestem zdemolowaç

pół własnego miasta

WE: JeÊli nie ma zakochania, to w jego miejsce pojawia

si´ patriotyzm narcystyczno-ideologiczny, czyli idealizowa-

nie ojczyzny słu˝àce dowartoÊciowaniu siebie. Towarzyszy

temu całkowity brak tolerancji na krytyk´.

KM: Takiego człowieka cz´sto przepełnia niezadowole-

nie z tego, jak ˝yje, co robi, co osiàgnàł, wi´c owo poczucie,

˝e choç na jakimÊ poziomie, jako Polak, jest wspaniały, lep-

szy od wszystkich innych, ma mu to zrównowa˝yç.

WE: Braki patriotyzmu ideologicznego widaç wyraênie

w postawach kibiców sportowych. Gdy „nasi” przegrajà

mecz, patriota naturalny powie: „Trudno, raz si´ wygrywa,

raz si´ przegrywa. B´d´ im dalej kibicował”. Natomiast pa-

triota ideologiczny jest załamany, obra˝ony i wÊciekły, bo to

jego osobiste poczucie wartoÊci zostało zranione. Odcina si´

wi´c od obiektu swojej pseudomiłoÊci i zaczyna nim gardziç.

– Wielu tak si´ zachowało przy okazji ostatnich niepowodzeƒ naszej

dru˝yny podczas mundialu, wielu na tej samej zasadzie skreÊla Małysza.

KM: To tak, jakbyÊ kochała swojego m´˝czyzn´ tylko

wtedy, gdy jest „the best”. Ale jak mu si´ noga powinie albo

zachoruje, to ju˝ nie.

Tatiana Cichocka

zwierciadło 09/06

www.zwierciadlo.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: