UNIWERSYTET

HUMANISTYCZNO–PRZYRODNICZY

Jana Kochanowskiego w Kielcach

filia Piotrków Trybunalski

Wydział Nauk Społecznych

Kierunek: Pedagogika wczesnoszkolna i przedszkolna z terapią pedagogiczną

Magdalena Kopka

Numer albumu 93873

Praca magisterska

 Rola zajęć rytmiczno- muzycznych w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym

   Pracę w formie drukowanej i elektronicznej

 przyjmuję i dopuszczam do obrony

…………………………………………….

Data                                          podpis

Promotor

dr Witold Chmielewski

Piotrków Trybunalski 2010

Spis treści

68

Wstęp

              Niniejsza praca została poświęcona roli, jaką spełniają zajęcia rytmiczno- muzyczne w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym. Ich wiek dość często nazywany jest „złotym wiekiem”, ponieważ występuje w tym okresie rozwoju nadmierna aktywność fizyczna. Dziecko w wieku przedszkolnym poznaje rzeczywistość za pomocą zajęć rytmiczno- muzycznych, które przez dziecko odbierane są jako zabawa. Zajęcia te to proces swobodnego zdobywania doświadczeń i mimowolnego, okolicznościowego uczenia się oraz specyfika środowiska wychowawczego. Środowiskiem wychowawczym w tym wieku jest głównie rodzina oraz dopełniające jej funkcje przedszkole.

              Rytmika, a co za tym idzie ruch wraz z muzyką, odgrywają istotną rolę w rozwoju dziecka. Poprzez muzykę bardzo wcześnie możemy wspierać i stymulować zmysły dzieci, a przez to rozwijać ich wrodzone talenty. Odpowiednio dobrana muzyka pozytywnie oddziałuje już na dziecko w łonie matki. Dzieci w „złotym wieku” noszą w sobie muzykę spontaniczną, czują potrzebę śpiewania, tańczenia, grania nie tylko na instrumentach. Dość często dzieci wystukują rytm na wszystkim, co znajduje się dokoła nich. Nie bez powodu mówi się o dziecku, nawet już w wieku poniemowlęcym, że lubi muzykę, ponieważ słysząc rytm jego nóżki mechaniczne są wprawiane w ruch.

W wieku przedszkolnym pojawiają się u dziecka prawie wszystkie elementy, które charakteryzują zdolności muzyczne u człowieka dojrzałego. Przed nauczycielem postawione jest piękne zadanie: wprowadzenie dziecka w świat muzyki. Jest to rozpoczęcie kształtowania wrażliwości dziecka.

Naczelnym celem zajęć jest dobra, stymulująca zabawa, dzięki której dzieci nabierają pewności siebie w twórczym działaniu; poznają własne ciało i świat odbierając bodźce słuchowe; ćwiczą pamięć i aparat mowy; kształcą w sobie zamiłowanie do estetyki i piękna; nabywają umiejętności społecznych względem rówieśników i dorosłych itp.

Zajęcia rytmiki opierają się na konkursach i zabawach wyciszających emocje dzieci oraz przełamujących ich nieśmiałość. Uczą funkcjonowania w grupie i kształtują wyobraźnię przestrzenną.

Rytmika jest to uwrażliwienie na rytm poprzez ćwiczenia polegających na dokładnym odtwarzaniu usłyszanego rytmu za pomocą ruch i prostych gestów. Pobudza ona twórczą aktywność dzieci. Daje przyjemność i satysfakcję płynącą z wykonania choćby najłatwiejszych zadań muzycznych. Poza rozwijaniem muzykalności i poczucia rytmu, zwiększa wrażliwość artystyczną naszych dzieci. Wpływa na rozumienie i umiejętność przeżywania innych dziedzin sztuki, przede wszystkim teatru i sztuk plastycznych. Zajęcia z rytmiki pobudzają również rozwój umysłowy dzieci. Ekspresja rytmu jest wskaźnikiem aktywności rytmicznej, jaka zachodzi w korze mózgowej

Szczególną wartością rytmiki, sprzyjającą odnalezieniu harmonii pomiędzy człowiekiem a otaczającym go światem, jest jednoczesne kształcenie cech osobowości psychicznej i struktury fizycznej człowieka. W rytmice muzyka jest najważniejszym motorem wspólnego działania dzieci, integrującego je z rówieśnikami i pozwalającego na tworzenie nowych więzi społecznych. Koryguje ona również trudności w procesie kształtowania osobowości dziecka polegające na występowaniu nadmiernej ruchliwości, czy braku koncentracji uwagi.

Cele rytmiki:

ü      relaks

ü      maksymalna aktywizacja ciała i psychiki dziecka, tworzenie nowych odruchów i rozwijanie sprawności aparatu mięśniowo-ruchowego,

ü      umiejętność podporządkowania aparatu ruchowego swej woli,

ü      opanowanie nieśmiałości i zaburzeń w zachowaniu dzieci,

ü      pobudzanie aktywności, wiary we własne siły,

ü      rozwój zdolności intelektualnych: koncentracji uwagi, spostrzegawczości, umiejętności porównywania, analizy, pamięci.

Rozdział I                            Zajęcia ruchowo- muzyczne a rozwój dziecka                                                          w świetle literatury.

1.1              Charakterystyka wieku przedszkolnego

              Wiek przedszkolny obejmuje okres życia dziecka od 3 lat do 7lat. Wiek ten zwany jest „Złotym wiekiem”, ponieważ dziecko w tym okresie rozwoju bardzo szybko przyswaja sobie nową wiedzę, łatwo uczy się nowych rzeczy, a także potrzebuje dużo ruchu. Okres ten jest również okresem wzmożonej aktywności ruchowej.

              Wiek przedszkolny dzielimy na trzy fazy[1]:

Faza pierwsza                            - jest to faza wczesna obejmująca od 3 do 4lat.

Faza druga                            - jest to faza tzw. średnia, obejmuje wiek od 4 do 5,5lat

Faza trzecia                            - to faza późna, która obejmuje wiek od 5,5 do 7lat.

              Dziecko w wieku 3lat osiąga rozwój pozwalający na uczestnictwo w grupie rówieśników w przedszkolu i uczestniczenie w rozwijających zajęciach umysłowych i fizycznych, doskonalących ruchy dziecka. Zajęcia te kształcą umiejętność porozumiewania się z otoczeniem, wyrabiają sprawność i samodzielność. Dziecko w wieku 3 lat ma jeszcze naturę samotnika, to znaczy, że bawi się sam i nie potrafi współdziałać w zespole. Jego zainteresowania szybko się zmieniają. Trzylatek nie potrafi skupić się dłużej niż 10minut na jednym przedmiocie. Wysiłek musi być krótkotrwały  na zmianę przeplatany z odpoczynkiem lub ruchem. Powodem takiego postępowania jest to, iż wczesny przedszkolak szybko ulega zmęczeniu, lecz mimo to równie szybko regeneruje siły.

              Życie emocjonalne trzylatka charakteryzuje się niezrównoważeniem, chwiejnością, brakiem opanowania reakcji. Dziecko często płacze, ale równie często się śmieje. Myślenie jego jest konkretne oraz obrazowe, co uczy dorosłych, że do trzylatka należy zwracać się bezpośrednio. Nie rozumie on zwrotów kierowanych do całej grupy. Pamięć trzylatka jest mimowolna, oznacza to, że najwięcej zapamiętuje podczas zabaw[2].

              Czterolatki, podobnie jak trzylatki znajdują się jeszcze w fazie wczesnej. Oznacza to, że są do siebie podobni pod względem psychofizycznym i umiejętności ruchowych. Jednak u czterolatka można już zauważyć bogatszy zasób słów i wiadomości. Główną drogą uczenia się, którą podążają czterolatki jest naśladowanie dorosłych, a mianowicie naśladowanie ich zachowań.

              U dziecka w tym wieku wzmacniają się i doskonalą funkcje centralnego systemu nerwowego co sprawia, że ma ono korzystniejsze warunki do rozwoju myślenia.

              Gdy mija pierwszy rok spędzony przez czterolatka w przedszkolu, my jako dorośli mamy świadomość, że nabrało ono pewnych doświadczeń, umiejętności i nawyków. Po ukończeniu tego okresu- gdy bycie przedszkolakiem miało początek w wieku 3lat, dla czterolatka już łatwiejsza jest adaptacja, gdy pojawia się ono w nowym roku przedszkolnym. Okres adaptacyjny skraca się, dzięki temu jedynie do kilku dni. Czteroletnie przedszkolaki szybko wdrażają się do codziennych obowiązków, nawiązują nowe kontakty i odnawiają dawne. W wieku 3lat byli samotnikami, jednak w wieku 4lat stają się osobami otwartymi, towarzyskimi i wiedzą czego mogą się spodziewać[3].

              Dzieci z fazy wczesnej, mimo iż zaczynają różnic się od siebie, to jednak potrzebują jeszcze pomocy i nakierowania dorosłych. Nie są jeszcze samodzielnymi istotami, tzn. że nie radzą sobie dobrze same w różnych sytuacjach życiowych. Zasób doświadczeń tych dzieci jest jeszcze niewielki. Zasób słownictwa opanowanego przez trzy- czterolatki nie jest jeszcze na tyle rozwinięty, by można było się z nimi dobrze porozumieć. Ich indywidualny słownik obejmuje około 1000słów[4].

              Podsumowując, dzieci w fazie wcześniej są jeszcze w stadium myślenia sensoryczno- motorycznego, czyli przekształcania elementów aktualnej sytuacji poprzez praktyczne działanie. W efekcie takiego działania zmienia się treść spostrzeżeń. Stanowi to podstawę powstawania schematów poznawczych (schematy czynnościowe). Odzwierciedlają one powiązania między wykonywanymi ruchami a danym spostrzeżeniami.

              Trzy- i czterolatki rozwiązują zadania w płaszczyźnie manipulacyjnej i ruchowo- spostrzeżeniowej. Dzieje się to wtedy, gdy mają bezpośredni kontakt z przedmiotami i zabawkami. Zabawy są nadal dość proste i krótkie, ponieważ dziecko nie potrafi koncentrować uwagi dłuższy czas. Wyobraźnia dziecka w tej fazie jest już bardziej rozwinięta niż w poprzednich okresach życia. Różnice te można zauważyć np. w zabawie, gdzie dziecko podejmuje role podczas zabawy tematycznej. Wraz z rozwojem wyobraźni wzbogacają się jednak prymitywne początkowo zabawy tematyczne, konstrukcyjne, a także twórczość plastyczna[5].

              Faza średnia jak wcześniej wspomniane obejmuje wiek od 4 do 5,5roku życia. W wieku tym zwiększa się samodzielność dziecka, nasila potrzeba nawiązywania kontaktów z rówieśnikami. Kontakty z dziećmi na ogół przyjazne, życzliwe, jednak nie brak w tym okresie konfliktów. Dzieci cztero- i pięcioletnie bywają impulsywne, niezrównoważone, egocentryczne, agresywne. Mimo to lubią towarzystwo innych dzieci, chętnie podejmując wspólne zabawy. Jednak wspólne zabawy muszą być zorganizowane i zaplanowane przez nauczyciela bądź opiekuna. Pięciolatki także są wrażliwe na opinię otoczenia. Zabawy dziecka w tym wieku odzwierciedlają różne przeżycia jakich doświadczył w swoim życiu. Jednak zabawy jego pokazują również to czym się interesuje. Pięciolatek coraz bardziej wybiegają tematycznie poza najbliższe otoczenie. Wzrosła u niego rola świadomości w postępowaniu, rozszerzył się krąg zainteresowań i pobudzone zostało współzawodnictwo[6].

              Dziecko w średniej fazie wkracza w „wiek pytań”. Dzieci w tym wieku żywo interesują się przyrodą, techniką, prac ludzi w różnych zawodach. Na podłożu ich myślenia konkretno - wyobrażeniowego wytwarzają się zaczątki myślenia abstrakcyjnego, słowno- logicznego. Zabawa jedna nadal odgrywa w rozwoju dziecka podstawową rolę. Obok zabaw już bardzo urozmaiconych i twórczości plastycznej stanowiącej swoisty rodzaj sztuki, w życiu dziecka coraz większe znaczenie mają prace użyteczne. Budzi się zainteresowanie nauką szkolną, typu: liczenie. Pięciolatek staje się zawziętym badaczem i odkrywcą. Myślą przewodnią przedszkolaka w tym wieku staje się  poznanie głębiej świata rzeczy, zjawisk i pojęć. Rozwój wyobraźni i fantazji, a także szybkie postępy w rozwoju mowy i myślenia, pozwalają mu na wyszukiwanie wciąż nowych problemów. Najczęściej zadawane pytania przez pięciolatka i problemy jakie chce rozwiązać, szukają odpowiedzi i rozwiązania u najbliższych dorosłych, czyli rodziców bądź nauczycieli[7].

              Trzecia faza rozwojowa, tj. starszaki, charakteryzuje się dużą potrzebą ruchu związanego z wysiłkiem fizycznym. Ruchy sześciolatka są jednak bardziej precyzyjne i celowe niż u pięciolatka, co udowadnia nam M. Przetacznikowa, cytuję:

              „Sześciolatek przejawia nadal żywe zainteresowanie światem przyrody (…) oraz niektórymi zjawiskami życia społecznego (…). Poznaje coraz więcej konkretnych własności przedmiotów i chłonie ciekawością informacje o bliższym i dalszym otoczeniu. (…) Dziecko w tym wieku jest już lepiej przystosowane do pracy w zespole. Zdolne do dłużej trwającego wysiłku i skupienia uwagi[...]”[8].

              Na naturalny rozwój sześciolatków składają się takie cechy jak: umiejętność skupienia uwagi, trwałość i pojemność pamięci, myślenie przyczynowo- skutkowe, przystosowanie społeczne, zrównoważenie uczuciowe i sprawność fizyczna. Cechy te rozwijają się podczas zbiorowych zajęć, zabaw, które są nadal ulubioną formą spędzania czasu. Zabawy dzieci w ty wieku są już bardziej urozmaicone. Potrafią oni współgrać ze sobą, tworzyć zespoły po kilkoro dzieci. Z łatwością  prowadzone są zabawy tematyczne z podziałem na role i funkcje. Każda zabawa jednak ma jakieś reguły. Dzieci sześcioletnie rozumieją te reguły i pilnie ich przestrzegają. U przedszkolak w tym wieku podwyższa się poziom samodzielności i uspołecznienia. Życie uczuciowe jest bogatsze, a dziecko dzięki temu staje się opanowane oraz mniej impulsywne od swoich młodszych kolegów[9].

              Ostatni rok pobytu w przedszkolu w jakim znajdują się sześciolatki to okres przygotowania do podjęcia nauki w szkole. Aby pójść do szkoły starszak musi osiągnąć wystarczający poziom rozwoju umysłowego i psychofizycznego.

              Dzieci w ostatniej fazie przejawiają wszystkie charakterystyczne właściwości rozwojowe okresu przedszkolnego, a także zalążki nowych cech, które rozwiną się i ukształtują w następnym stadium rozwoju[10].

1.2              Rozwój motoryczny i fizyczny dziecka w wieku przedszkolnym

              „Z dużym uproszczeniem rozwój fizyczny dziecka określamy jako ciąg przeobrażeń, mający charakter nieodwracalnych tendencji w zakresie doskonalenia morfologii i funkcji komórek, tkanek i narządów oraz ustroju jako całości, zmierzających do osiągnięcia pełnej dojrzałości i zdolności do reprodukcji. Przebieg rozwoju fizycznego dziecka charakteryzuje duża zmienność osobnicza. Każde dziecko rozwija się inaczej, każde zdąża z właściwą dla siebie szybkością do osiągnięcia dojrzałości”[11].

              W rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym zaczyna się dalszy rozrost organizmu, który polega na zwiększeniu się wymiarów masy ciała. Porównując poprzednie okresy dziecka w wieku przedszkolnym coraz wolniej przybiera na wadze, jednak dośc szybko rośnie. Patrzac na budowę dzieci można zauważyć wyraźne dysproporcje, takie jak: krótkie kończyny, zwłaszcza nogi w stosunku do dużej głowy i wydłużonego tułowia. Dziecko w raz z wiekiem traci podskórną tkankę tłuszczową, a dość szybki rozwój kończyn dolnych sprawia, że jego sylwetka smukleje[12].

              Początek okresu przedszkolnego dziecka wyróżnia się pod względem fizycznym tym, że jego kościec jest jeszcze wrażliwy i giętki, a krzywizny kręgosłupa są nie ustalone. Kość do prawidłowego ukształtowania struktury potrzebuje zarówno sił, które je zgniatają, jak i sił rozciągających. Warunkiem prawidłowego rozwoju kośćca jest odpowiadającą możliwością dziecka aktywność ruchowa. Bezczynność, ale także przeciążenie dziecka pracą, może być przyczyną nieprawidłowego rozwoju i deformacji kości. Pod względem fizycznym trzylatek i czterolatek jest jeszcze niewytrzymały. Jego muskulatura jest bardzo słaba, ponieważ włókna mięśniowe są wiotkie i cienkie. Włókna są również niezdolne do silnych i długotrwałych skurczów. Powodem tego jest fakt, że w tym okresie rozwoju dziecka zawierają dużo wody, mniej białka, substancji stałych. Stawy cechuje duża ruchomość, wiązadła stawowe są słabe i rozciągliwe. Dłuższe przebywanie w jednej pozycji oraz monotonny i dłużej trwający ruch, jak również wyczerpujące ćwiczenie przyczyniają się do zmęczenia i zniekształcenia postawy.

              Między 4 a 5 rokiem życia kościec wykazuje szybsze tempo mineralizacji. Nadaje organizmowi odpowiedni kształt, utrzymuje postawę pionową, a także zapewnia ochronę narządów wewnętrznych. Kostnienie polega na przemianie tkanki chrzestnej w tkankę kostną[13].              

              Prawidłowy rozwój układu kostnego jest związany z aktywnością fizyczną dziecka. Łączące kości stawy odznaczają się u przedszkolaków dużą ruchliwością. Otaczające je więzadła są słabsze niż u dorosłych, cieńsze i słabiej przyrośnięte do kości. Mimo to, są wystarczająco prężne i wytrzymałe, aby zapewnić ograniczenie niepożądanych ruchów i wystarczającą stabilizację stawów. Dziecko przedszkolne charakteryzuje duża obszerność ruchów w stawach (gibkość)[14].

              Ruchy u trzylatka nie są skoordynowane do końca. Angażują one całe ciało lub duże grupy mięśni. Dziecko porusza się niezgrabnie, również ma trudności z zachowaniem równowagi i z pokonywaniem przeszkód. Dzieci czteroletnie różnią się od dzieci trzyletnich większą zwinnością i sprawnością motoryczną co pozwala na rozszerzenie zasobów ćwiczeń[15].

              Druga faza wieku przedszkolnego to proces kostnienia, który zaznacza się wyraźnie w kościach nadgarstka. Około piątego roku życia, gdy następuje duży rozrost masy i siły grup mięśniowych, pojemność płuc wzrasta i oddech staje się głębszy. Dzieci w wieku przedszkolnym zapadają często na choroby dróg oddechowych, ponieważ przekrój tchawicy i jamy nosowej jest nadal niewielki. Przyczyną tych chorób bywa m.in. przerost układu limfatycznego[16].

              W trzeciej fazie rozwoju dziecka, a dokładniej w wieku 6lat rozwijają się duże grupy mięśniowe ustalają naturalne krzywizny kręgosłupa, wydłużają i wzmacniają kończyny. Ruchy mięśni dziecka 6-7 letniego są już całkiem swobodne. Proces różnicowania w obrębie układu kostnego i mięśniowego nie jest jeszcze zakończony. Wzrost sprawności i siły rąk u dzieci w tym wieku jest  skutkiem kostnienia szkieletu dłoni. U sześciolatka zwiększa się krąg zainteresowań poznawczych. Uwaga z mimowolnej przekształca się w dowolną, a myślenie z konkretnego w abstrakcyjne. Układ nerwowy jest jeszcze nieco chwiejny i nietrwały. Przemęczeniu, które jest wynikiem aktywności fizycznej, zapobiega często odpoczynek oraz zmiana ilości i jakości bodźców[17].

              Budowa i funkcje układu nerwowego u dzieci w wieku przedszkolnym, choć stale się doskonali to jednak występuje w wolniejszym tempie niż w pierwszych 3 latach życia. U dzieci w wieku przedszkolnym, wyróżnia się takie kierunki rozwoju wyższych procesów nerwowych jak[18]:

ü        Wzrasta wpływ kory mózgowej na niższe części układu nerwowego, dzięki czemu czynności dziecka są lepiej skoordynowane i mniej impulsywne.

ü        Wzrasta ogólna zdolność pracy komórek mózgowych, skutkiem tego jest umiejętność dłuższego odbierania bodźców zewnętrznych przez dziecko.

ü        Zwiększa się tempo wytwarzania połączeń nerwowych w mózgu.

ü        Wzrasta wpływ drugiego układu sygnałowego na pierwszy, tzn. nowe odruchy warunkowe wytwarzać można za pomocą instrukcji słownej.

ü        Procesy pobudzenia rozwijają się wydatniej niż procesy hamowania.

              W wieku przedszkolnym wzrasta sprawność różnych narządów wewnętrznych. Serce i płuca pracują wydajniej, a szybkie tętno i oddech wyrównują pojemność, która jest początkowo mała.

              Według N. Wolańskiego[19] wzrost i masa ciała dzieci w wieku 5-6lat przedstawia się następująco:

Tabela nr 1: Wzrost i masa ciała dzieci w wieku 5-6lat.