Auguet Roland - Kaligula.pdf - Historia - madzia.1majka2

Roland Auguet

KALIGULA

Czyli władza w ręku dwudziestolatka

Przełożył Wojciech Gilewski

Payot, Paris 1975

PIW1990

GENEZA TYRANII

ZBRUKAĆ CIAŁA, NAPIĘTNOWAĆ DUSZE...

18 marca 37 roku n.e. Kaligula wszedł do historii, stając się oficjalnie władcą imperium. Jednakże,

ponieważ nic, co dotyczy naszego bohatera, nie jest banalne, data ta nie jest w pełni prawdziwa.

Według Tacyta bowiem już dwa dni wcześniej cesarz Tyberiusz, którego stan zdrowia od pewnego

czasu stale się pogarszał, zaczął przejawiać oznaki słabości, pozwalające spodziewać się rychłej

śmierci: „Już wśród wielkiego zbiegowiska winszujących wystąpił Gajusz Cezar, aby wziąć w

posiadanie władzę, kiedy nagle doniesiono, że Tyberiuszowi wraca głos i wzrok i że wzywają

służbę, aby dla pokrzepienia osłabionemu posiłek podała. Wtedy powstał ogólny popłoch: ludzie

rozpraszają się na wszystkie strony, każdy przybiera minę smutną albo nieświadomą; Cezar

nieporuszony milczał spadłszy ze szczytu swych nadziei i ostateczności oczekiwał. Wtedy Makron

[chodzi o dowódcę gwardii] nie tracąc głowy każe starca mnóstwem narzuconych nań koców udusić i

pokój jego opuścić. Tak skończył Tyberiusz w siedemdziesiątym ósmym roku życia."

Jak się dalej okaże, ta wersja wydarzeń właściwie mija się z prawdą. Daje jednak dużo do myślenia.

Kaligula jest trzecim z kolei cesarzem Rzymu i drugim, który zyskuje pożałowania godną reputację:

zabójstwem toruje sobie drogę do władzy, jako że mord jest prawem tego ustroju, przynajmniej

wedle obrazu, jaki o nim pozostawiono. Mord i terror. Morduje się niespodziewanie: ktoś obchodzi

urodziny, w domu panuje świąteczny nastrój; przychodzą żołnierze, wyrywają go spośród grona

zaproszonych gości, wloką przed senat, który skazuje go na śmierć. Dokonuje się masowych

egzekucji: „Leżało ogromne mnóstwo pomordowanych - czytamy jeszcze u Tacyta - wszelakiej płci,

wszelakiego wieku, znakomici i nieznani, rozproszeni albo w stosach. A krewnym ani przyjaciołom

nie pozwalano do nich przystąpić, opłakać ich, a nawet dłużej na nich patrzeć; ustawieni dokoła

strażnicy, którzy każdego głośną skargę podsłuchiwali, od rozkładających się nie odstępowali

trupów, aż je do Tybru zawleczono. gdzie płynących albo do brzegów zagnanych nikt nie palił ani

nawet nie dotykał. Ustało współczucie dla losu ludzkiego pod potęgą grozy, a w miarę jak wzrastało

okrucieństwo, ograniczała się litość..."

Oto dlaczego w niektórych przypadkach ludzie nie czekają i sami odbierają sobie życie. Gra warta

świeczki - mówią. To prawda. W ten sposób można sobie zapewnić godziwy pochówek - nie gnije

człowiek przynajmniej na brzegu Tybru jak owi nieszczęśnicy, których opisywaliśmy przed chwilą.

Ponadto można też uchronić od ruiny rodzinę: unika się wówczas konfiskaty majątku, która czeka

niechybnie skazańca. Ci, którzy nie mają potomstwa, mogą oczywiście zdobyć się na ten luksus i dać

upust całej swej nienawiści w testamencie czy też okazać swą pogardę godną śmiercią. Ktoś

postanowił pewnego dnia zażyć truciznę w czasie obrad senatu, aby zaprotestować przeciwko

bezwolności swych kolegów. Wolny wybór chwili śmierci zakrawa na prowokację. Należy zatrzeć

złe wrażenie. Wloką go do więzienia, ręce oprawcy zaciskają się na gardle zesztywniałego już od

trucizny trupa. Poprzez ten „ceremoniał" śmierć jego staje się podła, jest to śmierć skazańca, a nie

człowieka, który umiera z własnego wyboru. Ten świat bowiem nikomu nie daje żadnego wyboru:

ani tego, co by chciał powiedzieć, ani wyboru milczenia. Ani nawet kary. Jest to 3

piekło, które podejrzliwa władza przykrawa na miarę każdego.

Bądź też tak się nam to tylko przedstawia. Jeśli bliżej się temu przyjrzeć, sprawy mają się nieco

inaczej.

Jeden z anglosaskich historyków - w książce, która jeśli nawet często zawiera ziarno prawdy, to

tylko iżby tym łacniej popaść w błąd - zauważył, że owe hekatomby, o których nam piszą,

sprowadzały się w końcowym rozrachunku do skazania paru dziesiątków ludzi pod rządami, które

obejmują okres dwudziestu, trzydziestu lat. Pisząc: „Nie widać końca zbrodni", lub też: „Trwają

masowe prześladowania", Tacyt popada niewątpliwie w retorykę. Po bliższej weryfikacji okazuje

się, iż chodzi o sześć osób, z których żadna ostatecznie nie została skazana. Widocznie umiłowanie

zasad prowadzi go do ignorowania faktów. To zaś dlatego, że punkt wyjścia stanowi dlań pogląd, iż

władza może być dobra; że taka nawet była niegdyś, za czasów republiki, i że stała się niedobra. Ta

manicheistyczna koncepcja prowadzi go do zaciemniania obrazu rzeczy. Stąd też owa dramatyczna

przesada. Stąd również szkodliwe uproszczenia: wszelkie zło pochodzi od cesarza, cesarz -jest złem.

Cesarz, a więc w konsekwencji człowiek, jego życie prywatne bowiem także podlega temu prawu.

Weźmy na przykład takiego Tyberiusza, który szuka schronienia na Kaprei, aby ukryć tam hańbę

„swoich zbrodni i żądz, którymi w tak nieposkromiony sposób zapłonął, że na modłę królów

barbarzyńskich młódź wolno urodzoną porubstwem kalał. Nie tylko piękność i powaby ciała, lecz u

jednych chłopięca skromność, u drugich blask przodków były dlań do chuci podnietą. Wtedy to

dopiero wynaleziono nie znane przedtem nazwy sellarii tudzież sprintriae, pochodzące od

plugawości miejsca i rozmaitości oddawania się; a wyznaczeni do poszukiwania i sprowadzania

ofiar niewolnicy stosowali dary wobec ochotnych, groźby wobec opornych, jeśli zaś tych krewny lub

ojciec zatrzymywał - gwałty, porywania i własne swe zachcianki, jak wobec jeńców."

Otóż owo rzekomo rozpustne życie Tyberiusza na Kaprei nie znajduje właściwie potwierdzenia.

Tacyt wszelako przedstawia je nam jako rzecz pewną: cesarz musi być rozpustnikiem, jest bowiem

tyranem. A każdy tyran odczuwa nieodpartą potrzebę upokarzania: doznaje rozkoszy brukając i

bezczeszcząc. Ciała, lecz również - poprzez nie - to, co najświętsze: postacie przodków, cześć

wielkich rodów, które zapracowały na chwałę Rzymu. Stąd owo natrętne podkreślanie niektórych

urywków cytowanego powyżej fragmentu -

tak jakby Tyberiusz, bardziej perwersyjny w ostatecznym rozrachunku od władcy haremu, którego

wybór jest na ogół zdrowszy, każdego poranka dokonywał w myślach przeglądu genealogii wielkich

rodów, wyszukując w nich tę niewinną i wolno urodzoną „młódź", która byłaby w stanie przywrócić

jego zmęczonym zmysłom chęć zadawania gwałtu.

Łatwo zrozumieć, dlaczego człowiek, który sam będąc uwikłany w dramaty, jakie przeżywało

imperium -

a tak było w przypadku Tacyta, że wspomnimy tylko jego - niczego nie obwija w bawełnę i uwypukla

najpotworniejsze z ludzkiego punktu widzenia aspekty tego reżimu ucisku, jaki zapanował od czasów

Augusta. Nawet kosztem podania nazbyt uproszczonej jego definicji: podła tyrania, która ciemięży

cały lud.

Bezsprzecznie w Rzymie istnieje tyrania, lecz nie przybiera ona aż tak prymitywnej postaci. Tak,

terror staje się tam czasami chlebem powszednim, ale terror nie jest jednostronny. Wizja to

manicheistyczna -

powiedzieliśmy wcześniej - która obarcza człowieka dzierżącego ster władzy wszelkimi przywarami

i zbrodniami. Jest to prawdą w odniesieniu do większości cesarzy, przede wszystkim zaś w stosunku

do Kaliguli: zagadka, jaką stanowi jego panowanie, nie może znaleźć wyjaśnienia, jeśli fakt ten

stracimy z pola widzenia.

Auguet Roland - Kaligula.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: