Dzień Żołnierzy Wyklętych. Cywilny opór czy III wojna Rozmowa o.pdf

Dzień śołnierzy Wyklętych. Cywilny opór czy III wojna? Rozmowa o 'Ŝołnierzach wyklętych' z dr hab. ...

http://wyborcza.pl/2029020,75248,13483112.html

Dzie ń ś ołnierzy Wykl ę tych. Cywilny opór

czy III wojna? Rozmowa o " Ŝ ołnierzach

wykl ę tych" z dr hab. Rafałem Wnukiem

Obecnie ich wszystkich wkładamy do jednego worka " Ŝ ołnierzy wykl ę tych", gdy tymczasem spora ich cz ęść

nie chciała mie ć ze sob ą nic wspólnego. Jedni - WiN - walczyli o demokratyczn ą , zwi ą zan ą z Zachodem

Polsk ę , inni chcieli Polski zamkni ę tej, etnicznej i nacjonalistycznej. Bo o stworzenie takiego pa ń stwa chodziło

radykalnym nacjonalistom z Narodowych Sił Zbrojnych

Paweł Wro ń ski: Od dwóch lat 1 marca, w rocznic ę egzekucji członków tzw. IV Komendy Zrzeszenia Wolno ść i

Niezawisło ść , czcimy " Ŝ ołnierzy wykl ę tych". Kim tak naprawd ę byli ci ludzie?

Dr Rafał Wnuk: Poj ę cie ukuto w okresie, gdy tych ludzi przywracano publicznej pami ę ci. " ś ołnierze wykl ę ci" to byli ci,

których przez lata skazywano na zapomnienie albo pisano o nich ź le jako o "le ś nych bandytach".

Dzi ś to poj ę cie jest daleko nieprecyzyjne. Jakby na sił ę Ŝ ołnierzy AK, NSZ, BCh, AL z czasów II wojny ś wiatowej

traktowa ć ogólnym poj ę ciem "podziemie", cho ć mi ę dzy nimi istniały ró Ŝ nice nieprzekraczalne. Tracimy z oczu to, co

istotne: o jak ą Polsk ę ci ludzie walczyli.

Zwyci ęŜ a narracja heroiczna przedstawiaj ą ca ich jako strace ń ców, którzy zdaj ą c sobie spraw ę z nadaremno ś ci

walki, postanowili swoje Ŝ ycie zło Ŝ y ć na ołtarzu Ojczyzny.

- Tu tkwi problem. Czynimy im krzywd ę , widz ą c w nich ludzi, którzy bezrefleksyjnie chcieli umrze ć z karabinem w r ę ku,

gdy ś wiat ju Ŝ nie interesował si ę ich walk ą . Zapominamy, jakie cele sobie stawiali.

Najwa Ŝ niejsz ą formacj ą antykomunistycznego powojennego podziemia jest Zrzeszenie Wolno ść i Niezawisło ść . Ju Ŝ w

nazwie miało wskazanie, Ŝ e walka ma si ę odbywa ć bez przemocy. W zało Ŝ eniach miało by ć organizacj ą społeczno-

polityczn ą , która domagała si ę realizacji postanowie ń jałta ń skich i poczdamskich: Ŝ e w Polsce odb ę d ą si ę wolne wybory,

a Polacy b ę d ą mieli prawo do okre ś lenia ustroju, jaki im odpowiada.

To zreszt ą był element fundamentalnego sporu w polskim podziemiu. W uproszczeniu: podziemie akowskie podzieliło si ę

na nurt zakładaj ą cy działanie na rzecz demokratyzacji Polski w warunkach zastanych w 1945 roku oraz ruch ś ci ś le

militarny, czyli Narodowe Zjednoczenie Wojskowe, drug ą najliczniejsz ą organizacj ę . NZW zakładało, Ŝ e trzeba

kontynuowa ć opór zbrojny i liczy ć na wybuch III wojny ś wiatowej. Przywódcy WiN zdawali sobie spraw ę z sytuacji

mi ę dzynarodowej. Nie liczyli na wybuch kolejnej wojny. Dla nich wa Ŝ ne było przekształcenie organizacji militarnej w

cywiln ą .

Obecnie ich wszystkich wkładamy do jednego worka " Ŝ ołnierzy wykl ę tych", gdy tymczasem spora ich cz ęść nie chciała

mie ć ze sob ą nic wspólnego. Jedni - WiN - walczyli o demokratyczn ą , zwi ą zan ą z Zachodem Polsk ę , inni chcieli Polski

zamkni ę tej, etnicznej i nacjonalistycznej. Bo o stworzenie takiego pa ń stwa chodziło radykalnym nacjonalistom z

1 z 4

01-03-2013 11:18

Dzień śołnierzy Wyklętych. Cywilny opór czy III wojna? Rozmowa o 'Ŝołnierzach wyklętych' z dr hab. ...

http://wyborcza.pl/2029020,75248,13483112.html

Narodowych Sił Zbrojnych.

Tylko Ŝ e zało Ŝ enia WiN okazały si ę równie nierealistyczne jak rachuby na III wojn ę ś wiatow ą .

- Nie było przestrzeni dla tego rodzaju działa ń . Komunistyczny aparat represji wpychał tych ludzi z powrotem do lasu.

Przed laty rozmawiałem z prof. Aleksandrem Gieysztorem, jednym ze współtwórców programu WiN.

Tłumaczył, Ŝ e komunistyczna władza dotrzymała słowa i nie stosowała represji wobec I komendy WiN. On za ś

uwa Ŝ ał, Ŝ e powinien dotrzyma ć przyrzeczenia i działa ć w warunkach pokojowych na rzecz ojczyzny, takiej,

jak ą była, a niestety, była to ojczyzna opanowana przez komunistów i znajduj ą ca si ę w sferze wpływów ZSRR.

- Tu dotykamy niesłychanego splotu polskiej historii. Trudno ś ci wyborów tego czasu. Członkowie I komendy WiN, tej pod

dowództwem płk. Jana Rzepeckiego, mieli szcz ęś cie w porównaniu z tragicznym losem skazanych na długoletnie

wi ę zienie lub zamordowanych członków III i IV komendy WiN.

Pami ę tajmy te Ŝ , Ŝ e inny był los AK-owca inteligenta w Warszawie , który poruszał si ę bez broni, od losu Ŝ ołnierzy AK,

którzy ju Ŝ w 1944 roku musieli w samoobronie walczy ć z NKWD, z obławami UB. Takich jak "Szary", Antoni Heda, którzy

rozbijali wi ę zienia, by uwolni ć kolegów, takich, którzy strzelali do prowokatorów czy szpicli UB albo członków PPR.

Dla tych ludzi władza komunistyczna nie miała oferty. Wi ę cej, cz ę sto si ę zdarzało, Ŝ e uwolnieni po jednej amnestii trafiali z

powrotem do wi ę zienia na mocy kolejnych wyroków. Tak si ę stało ze słynnym dowódc ą z Powstania Warszawskiego

"Radosławem" Janem Mazurkiewiczem. Sam si ę ujawnił i wzywał do ujawnienia, za co był niebywale krytykowany, a

potem znalazł si ę w wi ę zieniu.

Tragedia polegała na tym, Ŝ e im komuni ś ci czuli si ę pewniej w Polsce, tym bardziej krwawe represje stosowali.

Musimy pami ę ta ć , Ŝ e były i inne przypadki. Ludzi, którzy chcieli współpracowa ć z władz ą i z dopiero z czasem zrozumieli

jej natur ę . Słynny "Ogie ń ", Józef Kura ś , tworzył pierwszy Powiatowy Urz ą d Bezpiecze ń stwa Publicznego w Nowym

Targu. Kiedy jednak pojechał do Krakowa, usłyszał, jak ma wygl ą da ć nowy ustrój, gdy spotkał si ę z doradcami z NKWD,

to wraz z cał ą obsad ą posterunku poszedł do lasu, tworz ą c jeden z najsłynniejszych oddziałów. To wszystko były decyzje

trudne, niejednoznaczne.

Wskazuje si ę , Ŝ e Polska była jedynym krajem, gdzie opór przeciwko komunizmowi po wojnie był tak silny.

Czy to prawda?

- Nieporozumienie. Podziemie antykomunistyczne było elementem charakterystycznym dla całego naszego rejonu

geograficznego. Jego skala tak Ŝ e była du Ŝ a. Spójrzmy na Litw ę . W Polsce liczebno ść oddziałów ocenia si ę na 20 tys.

Ŝ ołnierzy. Ostatnim " Ŝ ołnierzem wykl ę tym" był "Lalek", Józef Franczak, który zgin ą ł w 1963 roku, w czasie gdy ju Ŝ grali

The Beatles.

Na Litwie równie Ŝ było ok. 20 tys. Ŝ ołnierzy antykomunistycznego podziemia. Tyle Ŝ e Litwa liczyła wówczas 2,6 mln

mieszka ń ców, a Polska - 22 mln. Ostatni oddział UPA na sowieckiej Ukrainie został rozbity w 1960 r. Pami ę tajmy jednak,

Ŝ e w Polsce istniała polityczna alternatywa dla WiN, NZW czy NSZ. Było ni ą legalnie działaj ą ce Polskie Stronnictwo

2 z 4

01-03-2013 11:18

Dzień śołnierzy Wyklętych. Cywilny opór czy III wojna? Rozmowa o 'Ŝołnierzach wyklętych' z dr hab. ...

http://wyborcza.pl/2029020,75248,13483112.html

Ludowe.

Jego przywódca Stanisław Mikołajczyk mówił o oddziałach le ś nych "bandyci".

- Musiał tak mówi ć , skoro chciał bra ć udział w legalnym Ŝ yciu politycznym. Wiele osób takich okre ś le ń u Ŝ ywało, bo był to

element oficjalnego j ę zyka. Jednak ju Ŝ jego zast ę pca Stefan Korbo ń ski popierał np. "Ognia". Tam, gdzie władze

komunistyczne wstrzymały kolportowanie prasy PSL, rozpowszechniały j ą oddziały WiN. WiN wzywał do głosowania na

PSL.

Narracja z czasów PRL, a tak Ŝ e ta, któr ą przedstawiali postkomuni ś ci, mówi o wojnie domowej. Przypomina o

ewidentnych zbrodniach wojennych popełnionych przez Ŝ ołnierzy podziemia. S ą przypadki mordów na

chłopach białoruskich, na ś ydach, na cywilach dokonanych przez oddziały le ś ne.

- I to te Ŝ jest problem, który utrudnia dyskusj ę . Ja tych przypadków nie neguj ę , powinni ś my je bada ć . Tylko zwró ć my

uwag ę , Ŝ e "czas krwi" nastał w Polsce nie w 1945 roku, ale ju Ŝ w 1939. Gdy przypatrzymy si ę dziejom polskiego

podziemia w latach okupacji hitlerowskiej, łatwo natkniemy si ę na przypadki bratobójczych star ć , nieuzasadnionych

represji czy po prostu pomyłek. To niestety była brutalna wojna, w której gin ę li niewinni ludzie.

To, Ŝ e AK czasami strzelała nie do tych, co trzeba, nie dezawuuje wielkiego znaczenia tej organizacji.

Mam wra Ŝ enie, Ŝ e obecne obchody s ą zdominowane przez narodowców i organizacje kibiców, którzy z

" Ŝ ołnierzy wykl ę tych" uczynili swój sztandar i czuj ą si ę teraz podobnie wykl ę ci.

- Je ś li tak by si ę stało, byłoby bardzo niedobrze. Słu Ŝ yłoby to raczej budowaniu to Ŝ samo ś ci plemiennej, by jaka ś grupa

mogła si ę zjednoczy ć przeciwko komu ś innemu.

Antykomunizm zawarty w przesłaniu " Ŝ ołnierzy wykl ę tych" jest atrakcyjnym sztandarem, pod którym mog ą jednoczy ć si ę

radykalne ś rodowiska. Nie wolno zapomina ć jednak o celu owej antykomunistycznej mobilizacji w kraju, w którym

przecie Ŝ komunizm upadł niemal ć wier ć wieku temu. Tu tkwi istota manipulacji. Chodzi o to, aby przedstawi ć " Ŝ ołnierzy

wykl ę tych" jako znak sprzeciwu wobec obecnej Polski, kraju dla niektórych uwikłanego w komunizm albo

niesuwerennego. Mam zreszt ą gł ę bok ą nadziej ę , Ŝ e w tym kierunku to ś wi ę to nie b ę dzie ewoluowa ć .

A czemu powinny słu Ŝ y ć te obchody?

- Refleksji nad histori ą . Ukazywaniu jej zło Ŝ ono ś ci. Ka Ŝ da tego rodzaju rocznica powinna mie ć w sobie potencjał

jednocz ą cy wokół wspólnej warto ś ci, powinna słu Ŝ y ć zgodzie obywatelskiej.

Zdaj ę sobie spraw ę z kompletnego ahistoryzmu pytania, ale czy twórcy WiN zaakceptowaliby współczesn ą

Polsk ę ?

- Członkowie I komendy, ludzie lewicowej wra Ŝ liwo ś ci, z pewno ś ci ą tak. Powiedzmy inaczej: akceptowaliby współczesn ą

Polsk ę , bo byłaby jaki ś spełnieniem ich ideałów. Zreszt ą zwró ć my uwag ę , jak wielu byłych działaczy i Ŝ ołnierzy

antykomunistycznego podziemia uczestniczyło w ruchach demokratycznych w latach 70.-80., np. w ROBCiO (Ruchu

3 z 4

01-03-2013 11:18

Dzień śołnierzy Wyklętych. Cywilny opór czy III wojna? Rozmowa o 'Ŝołnierzach wyklętych' z dr hab. ...

http://wyborcza.pl/2029020,75248,13483112.html

Obrony Praw Człowieka i Obywatela), jak wielu znalazło si ę w "Solidarno ś ci" w Komitetach Obywatelskich.

*Rafał Wnuk - dr hab., prof. KUL, badacz historii powojennego podziemia, redaktor "Atlasu polskiego podziemia

niepodległo ś ciowego", pracownik Muzeum Historii II Wojny Ś wiatowej

4 z 4

01-03-2013 11:18

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: