''Trzęsienie ziemi'' w środowisku bezpieczeństwa Izraela.pdf

„Trzęsienie ziemi”

w środowisku bezpieczeństwa Izraela

Aleksandra Dzisiów-Szuszczykiewicz

Obalenie reżimów w Tunezji i Egipcie oraz wzrost świadomości politycznej

społeczeństw świata arabskiego, skutkujący otwartym sprzeciwem wobec au-

torytarnych władz, spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem społeczności

międzynarodowej liczącej na demokratyzację państw regionu. Sceptycznie do

„arabskiej wiosny” podchodzą natomiast władze w Izraelu, określając ją mia-

nem „trzęsienia ziemi”. Obawiają się bowiem wzmocnienia regionalnej pozycji

Iranu, którego program nuklearny postrzegają jako zagrożenie dla egzystencji

państwa. Przede wszystkim jednak zaniepokojenie Izraela budzi utrata regio-

nalnych partnerów i sojuszników (Egipt, Turcja), możliwość utraty kolejnych

(Jordania), niepewna przyszłość reżimu w Syrii – choć wrogiego, to jednak

przewidywalnego, a także jednostronne działania Palestyńczyków na rzecz

międzynarodowego uznania państwa palestyńskiego.

Od momentu powstania w 1948 r. Izrael znajdował się we wrogim otocze-

niu państw arabskich, a jego status podważała znaczna część świata arabskie-

go, nazywając Izrael kiijn (tworem), mustamar (kolonią) czy amil (agentem) 1 .

W pierwszych 50 latach swego istnienia stoczył 6 wojen na pełną skalę ze swo-

imi arabskimi sąsiadami: wojnę o niepodległość w latach 1948-1949, kampa-

nię sueską w 1956 r., III wojnę arabsko-izraelską nazywaną wojną sześciodnio-

wą w 1967 r., ograniczoną wojnę z Egiptem nazywaną wojną na wyczerpanie

w latach 1968-1970, wojnę Jom Kipur w 1973 r. i I wojnę libańską w 1982 r.

Należy wspomnieć także o współczesnych kon iktach: operacji „Ochronna

Tarcza” na Zachodnim Brzegu Jordanu w 2002 r., II wojnie libańskiej w 2006 r.

i operacji „Płynny Ołów” w Stre e Gazy na przełomie 2008 i 2009 r.

Wpłynęło to w znacznej mierze na skoncentrowanie się izraelskiego es-

tablishmentu wojskowego na kwestiach obronnych, kosztem strategicznych.

Izraelskie problemy związane z bezpieczeństwem narodowym rozciągają

się jednak poza konwencjonalne pole walki. Izrael bowiem narażony był –

1 F. Halliday, Bliski Wschód w stosunkach międzynarodowych. Władza, polityka, ideologia , Wydaw-

nictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009 r., s. 88.

165

BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE nr 19, III – 2011

i nadal jest – na akty przemocy w formie ataków terrorystycznych i wojny

asymetrycznej (przede wszystkim ze strony Palestyńczyków i Libańczyków,

ale często sponsorowanych przez kraje arabskie i/lub Iran), powstań (pa-

lestyńskich intifad) i potyczek przygranicznych (wzdłuż granic z Egiptem,

Jordanią, Syrią i Libanem). Ponadto Izrael od początku lat 60. XX w., kiedy

Egipt użył w Jemenie trującego gazu, musiał być przygotowany na poten-

cjalny atak z użyciem broni chemicznej. Z kolei zagrożenie użyciem broni

nuklearnej i biologicznej stało się realne na przełomie lat 70. i 80. 2 . O tym,

że Tel Awiw poważnie traktował to zagrożenie, świadczy atak izraelskich sił

powietrznych na iracką instalację nuklearną w Osiraku w 1981 r.

Na przestrzeni lat Izraelowi udało się jednak w znacznej – mierze dzięki

potędze militarnej – wyeliminować lub zminimalizować część zagrożeń, wy-

pracowując poprawne relacje z niektórymi państwami regionu, zawierając

traktaty pokojowe z dwoma sąsiadami: Jordanią i Egiptem, budując „zimny

pokój” z Syrią oraz utrzymując kon ikt z Palestyńczykami na niskim pozio-

mie i pod kontrolą.

Obecnie Izrael jest mocarstwem regionalnym, militarnym i techno-

logicznym gigantem z rozwijającą się gospodarką. Jego pozycja pozostaje

silna, a poziom zagrożenia terrorystycznego spadł znacząco. Warto jednak

zwrócić uwagę na obserwowane w ostatnich miesiącach masowe prote-

sty w Izraelu, wywołane wzrostem kosztów życia i cen mieszkań. Sposoby

przeciwdziałania niezadowoleniu społecznemu i masowym demonstra-

cjom mogą zachwiać koalicją rządzącą i osłabić rząd premiera Benjamina

Netanjahu. Rosnące niezadowolenie społeczeństwa izraelskiego może rów-

nież przyczynić się do wzrostu znaczenia polityki wewnętrznej kosztem po-

zycji polityki zagranicznej.

Władze w Tel Awiwie muszą stawić czoła zarówno wyzwaniom wewnętrz-

nym, jak i zewnętrznym, mając świadomość, że każda zmiana, nawet jeśli

oznacza upadek regionalnego rywala, może zagrozić stabilizacji i prosperi-

ty . Tymczasem do gwałtownych i radykalnych zmian zaczęło w ostatnim

półroczu dochodzić w państwach Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu tj.

w sąsiedztwie Izraela i jego środowisku bezpieczeństwa.

„Arabska wiosna” zaskoczyła Tel Awiw, choć sygnały o pogarszającej się

sytuacji gospodarczej oraz o rosnącym niezadowoleniu społeczeństw arab-

skich z polityki ich władz pojawiały się już kilka lat temu. Izrael pesymi-

stycznie postrzega wydarzenia i procesy zachodzące w państwach Afryki

Północnej i Bliskiego Wschodu oraz ich możliwe konsekwencje. Niepewna

2 D. Rodman, Israel’s national security doctrine: an introductory overview , http://www.gloria-center.

org, wrzesień 2001 r. (dostęp: 22 lipca 2011 r.).

166

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTWA

przyszłość arabskich sąsiadów stała się wyzwaniem dla bezpieczeństwa naro-

dowego państwa. Przez przedstawicieli izraelskiego establishmentu wojsko-

wego i politycznego została nawet określona mianem regionalnego „trzęsie-

nia ziemi” 3 . Spod izraelskiej kontroli wymknął się też proces pokojowy, na

co, między innymi, wpływ miały procesy zachodzące w świecie arabskim.

„Arabska wiosna” skupiła na sobie uwagę Tel Awiwu, odwracając ją od

problemu irańskiego programu nuklearnego. Zagrożenie ze strony Teheranu

pozostaje jednak głównym zagrożeniem dla egzystencji państwa Izrael.

W opinii izraelskich analityków i dyplomatów, oprócz problemu Iranu i jego

programu nuklearnego, do najważniejszych wyzwań Tel Awiwu z zakresu

bezpieczeństwa należą: kon ikt izraelsko-palestyński i właśnie „arabska

wiosna”. Problemem staje się też prowadzona przez Ankarę polityka zagra-

niczna, negatywnie wpływająca na stosunki izraelsko-tureckie. Wymienione

kwestie stanowią największe i najbliższe Izraelowi problemy i zagrożenia.

Władze w Tel Awiwe dotykają także procesy i zjawiska globalne, co pokazu-

je Rysunek 1, przedstawiający globalne i regionalne trendy odnoszące się do

bezpieczeństwa Izraela.

„ARABSKA WIOSNA”

Egipt

Przez wiele lat Egipt był jednym z głównych wrogów Tel Awiwu, z któ-

rym Izrael stoczył wojny w 1948, 1956, 1967, 1968-1970 i 1973 r. Prezydent

Anwar Sadat zakończył permanentny wręcz stan wojny, zawierając w 1979 r.

traktat pokojowy i zmieniając Egipt z największego wroga w partnera Izraela.

Traktat pokojowy z Egiptem stanowił kluczowy fundament izraelskiej strate-

gii bezpieczeństwa przez ponad 30 lat. Następca A. Sadata prezydent Hosni

Mubarak nigdy nie zyskał takiej sympatii Izraelczyków, jaką cieszył się jego

poprzednik, ale zdołał utrzymać traktat pokojowy, współpracował w walce

z terroryzmem i podzielał strategiczne cele Izraela 4 . On i jego reżim wyda-

wali się wieczni. Jak zauważa izraelski analityk Aluf Benn, „w okresie, gdy

Izrael miał 8 szefów rządu, stoczył kilka wojen i zaangażował się w rozmowy

3 N. Mozgovaya, Barak: Israel facing regional ‘earthquake’ and diplomatic ‘tsunami’ , http://www.

haaretz.com, 23 marca 2011 r. (dostęp: 27 lipca 2011 r.).

4 D. Byman, Israel pessimistic view of the Arab spring , „ e Washington Quarterly”, http://www.tqw.

com, lato 2011 r. (dostęp: 18 lipca 2011 r.).

167

BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE nr 19, III – 2011

Rysunek 1. Globalne i regionalne trendy w środowisku bezpieczeństwa

Izraela

Wzrost znaczenia

nowych globalnych

i regionalnych mocarstw

Decentralizacja

światowej potęgi

Koalicje ad-hoc

Światowy

kryzys gospodarczy

Od organizacji

terrorystycznych

do quasi-państwowych

Iran

– ku państwu

progowemu

Świat

wielu kryzysów

Palestyński

multilateralizm

IZRAEL

Tu r c j a

– prowokujący rywal

Zagrożenie

balistyczno-rakietowe

Sieci

powiązań

Niestabilny

Bliski Wschód,

walka o legitymizację

Wyzwania

państwowości

Radykalny

islam

Transparentny

świat

Nowe ograniczenia

użycia siły

Wyzwania związane

z nieproliferacją

Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów z brie ngu w izraelskim MSZ, 21 czerwca 2011 r.

pokojowe z różnymi partnerami, zawsze obecny był Mubarak” 5 . Premier

B. Netanjahu i prezydent H. Mubarak podobnie postrzegali zagrożenie ze

strony rosnącej pozycji regionalnej Iranu, a ponadto Egipt odgrywał klu-

czową rolę w sunnickim, „umiarkowanym” sojuszu, który wraz z Izraelem

i Stanami Zjednoczonymi starał się zapobiec aspiracjom Teheranu i jego so-

juszników w Libanie, Syrii i Stre e Gazy. Reżim w Kairze gwarantował także

utrzymanie status quo w kon ikcie izraelsko-palestyńskim.

Dlatego też upadek reżimu H. Mubaraka i perspektywy rozwoju sytuacji

w Egipcie budzą szczególne zaniepokojenie Tel Awiwu. Władze izraelskie za-

kładają, że zmiana reżimu, szczególnie w przypadku dojścia do władzy w Kairze

radykalnych muzułmanów na czele ze Stowarzyszeniem Braci Muzułmanów

(BM), wymusi zmianę izraelskiej koncepcji bezpieczeństwa. W opinii części

izraelskiego establishmentu 6 , udział Stowarzyszenia Braci Muzułmanów w struk-

5 A. Benn, Overcoming fear and anxiety in Tel Aviv , „Foreign A airs”, http://www.foreigna airs.com,

8 lutego 2011 r. (dostęp: 20 lipca 2011 r.).

6 Część izraelskich analityków uważa Stowarzyszenie Braci Muzułmanów za bardziej umiarkowa-

nych islamistów i nie obawia się w krótkim czasie przejęcia przez nich władzy w Kairze. Ma bowiem

świadomość, że BM początkowo nie będą zainteresowani wzięciem odpowiedzialności za niestabilną

sytuację w kraju i pogarszający się stan gospodarki. Będą budować swoją pozycję stopniowo.

168

POLITYCZNO-STRATEGICZNE ASPEKTY BEZPIECZEŃSTWA

turach systemu politycznego Egiptu może bowiem oznaczać zerwanie traktatu

pokojowego z Izraelem. Ze względu na poparcie społeczeństwa egipskiego dla

takiej ewentualnej decyzji Kairu wydaje się to z punktu widzenia Tel Awiwu

możliwe. Pokazują to badania Pew Research Center. W odpowiedzi na pytanie:

czy Egipt powinien anulować czy utrzymać traktat pokojowy z Izraelem, więk-

szość ankietowanych opowiedziała się za jego anulowaniem (Rysunek 2).

Problemem dla izraelskich władz jest również to, że poglądy społeczeń-

stwa podzielają kluczowi egipscy politycy niezwiązani ze Stowarzyszeniem

Braci Muzułmanów, tacy jak Amr Mussa czy Mohamed ElBaradei. Premier

B. Netanjahu obawia się powstania w Egipcie islamskiej republiki na wzór irań-

ski. Dlatego preferowałby przyjęcie przez Kair modelu tureckiego: utrzymania

bilateralnych stosunków dyplomatycznych i handlowych z Izraelem, nawet

przy otwartej krytyce polityki Izraela wobec Palestyńczyków. Najlepszym

scenariuszem w opinii izraelskiego establishmentu byłby faktycznie model tu-

recki, ale sprzed ery premiera Recepa Tayyipa Erdoğana (tj. sprzed 2003 r.):

model proamerykańskiego państwa kontrolowanego przez armię 7 .

Zaniepokojenie Izraela w odniesieniu do przyszłości Egiptu i roli, jaką

będzie pełnić w nim Stowarzyszenie Braci Muzułmanów, budzą związki sto-

warzyszenia z palestyńskim Hamasem oraz możliwość wzmożonej współ-

pracy obu ugrupowań w razie sukcesu wyborczego BM w Kairze. Obawy

Tel Awiwu budzi też sympatia Egipcjan do mieszkańców Gazy i poparcie dla

oporu Hamasu wobec Izraela. Władze izraelskie uważają, że każdy egipski

reżim wrażliwy na opinię społeczeństwa zmniejszy presję na Gazę, decy-

dując się na bezpośrednią pomoc dla jej mieszkańców, łagodząc restrykcje

na przejściu granicznym w Rafah i być może przymykając oko na prze-

myt. Izrael obawia się dalszej utraty kontroli Kairu nad Półwyspem Synaj.

Według izraelskich władz, obszar ten stał się „ziemią niczyją”, co ułatwia

operowanie ugrupowaniom terrorystycznym, które mogą obrać za cel swo-

ich ataków Izrael. Już teraz organizacje terrorystyczne wykorzystują niesta-

bilną sytuację na Półwyspie Synaj do przemytu dużej ilości broni do Strefy

Gazy. Ponadto beduińscy przemytnicy przez otwarte przejście graniczne

w Rafah i pod nieobecność egipskich sił bezpieczeństwa na dużym obsza-

rze Półwyspu przerzucają pociski rakietowe do Gazy (ich liczba zwiększyła

się z 5 tys. pod koniec 2010 r. do ok. 10 tys. w pierwszej połowie 2011 r.) 8 .

W sierpniu 2011 r. odnotowano znaczący wzrost ataków rakietowych i moź-

7 A. Benn, Mubarak’s departure thwarted Israeli strike on Iran , http://www.haaretz.com, 13 lutego

2011 r. (dostęp: 1 sierpnia 2011 r.).

8 G. Stern, Egypt-Sinai-Gaza: e triangular threat to Israel , INSS Insight No. 271, http://www.inss.org.il,

28 lipca 2011 r. (dostęp: 28 lipca 2011 r.).

169

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: