Steven Runciman ; przeł. [z ang.] Jerzy Schwakopf ; posł. Benedykt
Zientara.
Dzieje Wypraw Krzyżowych
tom 11
Królestwo Jerozolimskie
i frankijski Wschód
1100—1187
STB/EN
RUNCIMAN
Przełożył
Jerzy Schwakopf
Posłowiem opatrzył
Benedykt Zientara
1000137006
SPIS TREŚCI
8pis ilustracji
Spis map i p janów
^zedmowa.
SS^^
Rozdziałm No"^ lrojcu- ••''"""•••••••
R°^aUV T^^^^^ii :;•••••••••
RozdziałV Km, R „ ^P01" ... ••••.....
RWalyiP aldwin1 • • . ""•••••••• '
'^^"wagana północy :;;•••••••...:;;
SSi^013^^" • KSIĘGAn^
a°^iaui "^Potolenie :;•••••••••.... .
ao2daa^ SSS^- ;••.•:::;;;; ;.•;•..•.•; :
sss r-^""——'
^^iaUnFS^^^^escijan ;;;••••••.......
'mer
^ksi Podstawowe zrn^ . ANEKsy
S^^-S^^---^^^^
^SS^^owaniaBaldwinardopodbo-^ • ; ; •" • • • ;
:nde^ ...••••..... OJOW ^^1187-1^ .
••••.... • • . . . 1101' (Zestawi}
Spis ilustracji ........................................ 8
Spis map i planów ...................................... 10
Przedmowa. ......................................... li
KSIĘGA I ZAŁOŻENIE KRÓLESTWA
Rozdział! Outremer i jego sąsiedzi. ............................ 15
Rozdział!! Krucjaty 1101 roku . .............................. 29
Rozdział III Normańscy książęta Antiochii ........................ 40
RozdziałIV Tuluza i Trypolis ............................... 60
Rozdziały KrólBaldwinI ................................. 73
RozdziałVI Równowaga na północy ............................ 105
KSIĘGA II ZENIT
Rozdział! KrólBaldwmII ................................. 133
Rozdział!! Drugie pokolenie . ............................... 168
Rozdział III Roszczenia cesarza .............................. 184
Rozdział IV Upadek Edessy ................................ 201
KSIĘGA III DRUGA WYPRAWA KRZYŻOWA
Rozdział! Spotkanie królów ................................ 221
Rozdział!! Niezgoda wśród chrześcijan .......................... 241
Rozdział III Fiasko ..................................... 252
KSIĘGA IV ODMIANA
Rozdział! Życie w Outremer ................................ 265
Rozdział!! Nurad-Din ................................... 297
Rozdział III Powrót cesarza ................................ 316
RozdziałIV CzarEgiptu .................................. 332
KSIĘGA V TRYUMF ISLAMU
Rozdział! Islam zjednoczony ............................... 369
Rozdziału RogiHittinu .................................. 396
ANEKSY
Aneks I Podstawowe źródła do dziejów łacińskiego Wschodu 1100-1187 ........ 433
Aneks II Bitwa pod Hittinem ................................ 442
Przypisy ........................................... 447
Chronologia od panowania Baldwina I do podbojów Saladyna 1187-1189 (Zestawił
Jerzy Schwakopf). ............... .... ................. 487
Indeks ............................................ 491
SPIS ILUSTRACJI
1. Mapa symboliczna z trzynastowiecznego Ewangeliarza z Jerozolimą w centrum ówczesnego świata. Paryż, Bibliotheque Sainte-Genevieve. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
2. Ecciesia. Salzburg lub Pasawa, trzecia ćwierć XII w. Miniatura z Ewangeliarza. Monachium, Bayerische Staatsbibliothek. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
3. Katedra w Chartres. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
4. Złota Brama w Konstantynopolu, ok. 400 r., widok od południa. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
5. Witraż w katedrze w Chartres z cyklu „Gestes du Roi". Cykl zawiera sceny z walk Karola
Wielkiego z niewiernymi na Wschodzie (gdzie nigdy nie był) i w Hiszpanii. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
6. Grobowiec Boemunda z Tarentu. Tarent, Apulia, XII w. Stan obecny. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
7. Pantokrator. Mozaika w klasztorze w Dafni w Grecji, ok. 1100 r. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
8. Katedra w Spirze, w Niemczech, nawa główna. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
9. Krużganek katedry w Monreale na Sycylii, koniec XII w. Stan obecny. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
10. Katedra w Pizie, XI-XII w. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
11. Papież Klemens IV. Fresk z XII w. Pernes, Francja. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
12. Zamek Morski w Sydonie. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
13. Pijący władca z dworzanami. Fresk w Capella Palatina w Palermo, połowa XII wieku. Repr.
fot. Teresa Żółtowska.
14. Rzeźba nagrobna z XIII w. rycerza Gerarda de Vaudemont i jego żony. Kościół franciszkanów
w Nancy. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
15. Mozaika w apsydzie katedry w Cefalu na Sycylii, ok. 1150 r. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
16. Krzyżowiec w zbroi. Londyn, British Museum. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
17. Meczet w Kordobie, tzw. Capella del Mihrab, druga połowa X w. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
18. Ślub królewny Melisandy z Pułkiem z Anjou. Pośrodku patriarcha Jerozolimy. Paryż,
Bibliotheque Nationale. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
19. Fortyfikacje miasta Avila w Hiszpanii, XI/XII w. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
20. Święty Bernard. Mai. Piero de la Francesca. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
21. Relikwiarz. Warsztat koloński, 1179-1180 r. Londyn, VictoriaandAlbertMuseum.Repr.fot.
Teresa Żółtowska.
22. Wnętrze Wieczernika w Jerozolimie. Stan obecny. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
23. Relikwiarz św. Demetriusza z przedstawieniem koronacji przez Chrystusa cesarza Konstan-
tyna Dukasa i cesarzowej Eudoksji, pół. XI w. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
Spis ilustracji 9
24. Ikona z przedstawieniem św. św. Jerzego, Teodora i Demetriusza, XII w. Leningrad, Ermitaż.
Repr. fot. Teresa Żółtowska.
25. Główne wejście do cytadeli w Aleppo, stan obecny. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
26. Chrystus, Kościół, kler i ofiarnicy. Średniowieczna miniatura włoska. Gaeta, Archiwum
Katedralne. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
27. Matka Boska z cesarzem Janem II Komnenem i cesarzową Ireną. Mozaika w kościele Bożej
Mądrości w Konstantynopolu, ok. 1118 r. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
28. Pielgrzymi. Miniatura z XIII w. Paryż, Bibliotheque Nationale. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
29. Capella Palatina w pałacu królów normańskich w Palermo, 1132-1140 r. Stan obecny. Repr.
fot. Hanna Balcerzak.
30. Mozaika w Palazzo Reale w Palermo, druga połowa XII w. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
31. Koronacja króla Rogera II sycylijskiego. Mozaika z połowy XII w. z kościoła Martorano
w Palermo. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
32. Fasada kościoła de la Madeleine w Vezelay. Stan obecny. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
33. Kielich mszalny z sardoniksu, ok. 1140 r. Podobno stanowił własność opata Sugera. Repr. fot.
34. Święty Bernard obejmuje we władanie opactwo w Clairvaux. Ilustracja z Chroniąue abregee
de Bourgogne, XV w. Biblioteca Ambrosiana Firmin-Didot. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
35. Portal kościoła de la Madeleine w Vezelay (ok. 1120 r.). Repr. fot. Hanna Balcerzak.
36. Nawa główna kościoła de la Madeleine w Vezelay, XII w. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
37. Król Francji Ludwik VII (Le Jaune). Miedzioryt, wyd. B. Moncornet, ok. 1670 r. Gabinet
Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Bepr. fot. Hanna Balcerzak.
38. Książę w otoczeniu dworzan. Miniatura z karty tytułowej Makam Al-Haririego. Egipt,
1334 r. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
39. Ogień grecki. Ilustracja z manuskryptu z XIV w. (przerys. Wanda Rawicz-Władyka). Repr.
40. Madonna z Apostołami. Mozaika w apsydzie kościoła w Torcello koło Wenecji, początek
XII w. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
41. Kościół opacki Saint-Denis. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
42. Fryderyk Barbarossa wyrusza na wyprawę krzyżową. Śmierć Barbarossy. Miniatury. Berno,
Burgerbibliothek. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
43. Cesarz Fryderyk Barbarossa. Miniatura z klasztoru Schaftlarn, 1188-1189 r. Rzym, Bibliote-
ka Watykańska. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
44. Fryderyk Barbarossa koronujący młodszego syna, Henryka VI, z pominięciem starszego,
Fryderyka Szwabskiego. Miniatura z Historia Welfonim Weingartensis, 1180 r. Fulda,
Hessische Landesbibliothek. Repr. fot. Izydor Grzeluk.
45. Cesarz Henryk VI obejmuje posiadłości nonnańskie w południowej Italii. Miniatura. Berno,
46. Karawana pielgrzymów muzułmańskich. Miniatura z Makam Al-Haririego, Bagdad 1273 r.
47. Refektarz w domu szpitalników w Akce. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
48. Syryjska lampa z emaliowanego szkła, XII/Xin w. Nowy Jork, Metropolitan Museum of Art.
49. Bitwa. Ilustracja ze średniowiecznej powieści o Aleksandrze Wielkim. Londyn, British
Museum. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
50. Tarcza landgrafa Konrada z Turyngii, 1240 r. Marburg, skarbiec kościoła Świętej Elżbiety.
Repr. fot. Hanna Balcerzak.
51. Fragment dekoracji relikwiarza bizantyjskiego, XI w. Leningrad, Ermitaż. Repr. fot. Teresa
Żółtowska.
10 Spis map i planów
52. Cesarz Aleksy V Murzuflos. Miniatura. Biblioteka Narodowa w Wiedniu. Repr. fot. Teresa
53. Widok ogólny katedry w Cefalu na Sycylii. Stan obecny. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
54. Krzyż procesjonalny z XII w. Muzeum w Chalon-sur-Saóne. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
55. Twierdza Krak des Chevaliers. Stan obecny. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
56. Model twierdzy Krak des Chevaliers. Paryż, Musee des Monuments Francais. Repr. fot.
Hanna Balcerzak.
57. Krajobraz półwyspu Synaj. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
58. Pastorał biskupi z końca XIII w. Miedź złocona z emalią. Muzeum w Poitiers. Repr. fot. Teresa
59. Widok na Kair i cytadelę. Litografia, 1849 r. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
60. Wkroczenie Chrystusa do Jerozolimy. Ewangeliarz jakobitów syryjskich, ok. 1220 r. Repr.
61. Portret Saladyna. Miniatura wschodnia, Repr. fot. Hanna Balcerzak.
62. Hełm bizantyjski z wizerunkami świętych, XIII w. Moskwa, Kreml. Repr. fot. Teresa
63. Meczet Kopuła Na Skale w Jerozolimie. Stan obecny. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
64. Święta skała w meczecie Kopuła Na Skale. Wedle wierzeń muzułmańskich na tym kamieniu
Abraham składał Bogu ofiary; z tego miejsca Mahomet został uniesiony do nieba. Repr. fot.
65. Gotfryd Plantagenet, książę Normandii i Andegawenii, protoplasta dynastii angielskiej.
Fragment plakiety nagrobnej. Le Mans, Musee des Beaux-Arts. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
66. Koronacja cesarza Henryka II. Iluminacja z SaJcramentarza Bamberskiego, pocz. XI w.
Monachium, Staatsbibliothek. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
67. Ruiny twierdzy Al-Markab koło Tortosy. Repr. fot. Hanna Balcerzak.
68. Bazylika Świętej Anny w Jerozolimie zbudowana przez krzyżowców. Stan obecny. Repr. fot.
69. Zaokrętowanie wojsk krzyżowych. Miniatura ze Status de 1'Ordre de Saint-Espńt, XIV w.
Paryż, Luwr. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
70. Cesarz Nicefor III Botaniates, św. Jan Chryzostom i anioł. Miniatura z rękopisu Homiliiś-w.
Jana Złotoustego, MS Coislin 79 fol. 2 v. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
71. Pala d'0ro, bazylika Św. Marka w Wenecji. Repr. fot. Teresa Żółtowska.
Na obwolucie:
1. Kapitel kolumny z VI w. w kościele Bożej Mądrości w Konstantynopolu.
2. Wojownik saraceński. Fragment miniatury średniowiecznej. Londyn, British Museum.
Na stronie tytułowej:
Ludwik Święty z małżonką Małgorzatą. Rzeźba z drewna wykonana w Salzburgu. W tylnej części
głowy figury króla znajduje się skrytka na relikwie.
SPIS MAP I PLANÓW
I. Państwa krzyżowe za panowania Baldwina I -T^
II. Jerozolima w czasach krzyżowców (XII w.) \0'2)
III. Ośrodki religijne w średniowiecznej Europie (IX-XIV w.) 'iV\
IV. Druga wyprawa krzyżowa (1147-1149) ,3/5"b
V. Syria i Palestyna po drugiej wyprawie krzyżowej (ok. 1149-1150) ^^
VI. Ważniejsze twierdze i ufortyfikowane miasta krzyżowców "yS^
VII. Syria i Palestyna w okresie podbojów Saladyna (1185-1189) /» ,-
"IŁ/"'
PRZEDMOWA
W tomie tym zamierzam przedstawić dzieje zamorskich państw frankij-
skich od wstąpienia na tron królewski Baldwina I do odebrania chrześcija-
nom Jerozolimy przez Saladyna. Historię tych wydarzeń odmalowało już
przede mną wielu pisarzy europejskich, przede wszystkim Róhricht z nie-
miecką dokładnością i Renę Grousset z francuską elegancją i inwencją,
a także, zbyt zwięźle, po angielsku W.B. Stevenson. Zajmuję się tym samym
tematem i korzystam z tych samych podstawowych źródeł co wspomniani
autorzy, podjąłem jednak próbę interpretacji materiału historycznego odbie-
gającą w pewnych kwestiach od poglądów moich poprzedników. Tok narracji
w tej książce nie zawsze może być potoczysty. Wynika to głównie z faktu, że
rozwój sytuacji politycznej w świecie muzułmańskim na początku XII stule-
cia wymaga wszechstronnej analizy, bez zrozumienia bowiem zachodzących
w nim przemian nie zdołalibyśmy zrozumieć fenomenu powstania państw
krzyżowych ani przyczyn późniejszego odrodzenia islamu.
W XII stuleciu nie występowały wielkie narodowe ruchy migracyjne, które
odegrały tak dużą rolę w wieku XI i które miały powtórzyć się w XIII stuleciu,
komplikując dzieje późniejszych krucjat oraz zmierzchu i upadku Outremer. *
Chwilowo więc całą naszą uwagę możemy skoncentrować na Outremer.
Jednakże ani przez moment nie wolno nam stracić z pola widzenia szerszej
zachodnioeuropejskiej areny politycznej, wojen religijnych prowadzonych
przez władców Hiszpanii i Sycylii, kłopotów Cesarstwa Bizantyjskiego i kali-
fatu wschodniego. Działalność świętego Bernarda, pojawienie się floty angie-
lskiej w Lizbonie, intrygi pałacowe w Konstantynopolu i Bagdadzie, wszystko
to stanowi ważne epizody tego dramatu, mimo że punkt kulminacyjny
osiągnął on na nagim wzgórzu w Galilei.
Głównym tematem tego tomu są sprawy wojenne, a rozwodząc się szeroko
...
ssonja