POLITYKA WYDAWNICZA I KULTURALNA W EPOCE PRL-u
22 lipca 1944 – manifest PKWN wytycza ramy ustrojowe i główne kierunki działań państwa ludowego zmierzającego do socjalizmu. Przeprowadzone zgodnie z tym reformy (np. rolna) oraz zmiana granic na mocy wcześniejszego układu w Poczdamie doprowadziły do stopniowej zmiany strukturalnej społeczeństwa: dla szerokich mas otworzyły się drogi awansu społecznego. Po XII 1948 (powstaje PZPR) polityka kulturalna zmierzała do demokratyzacji i upowszechnienia kultury (kultura jako narzędzie PROPAGANDY SOCJALISTYCZNEJ)
· Likwidacja analfabetyzmu (do 1951r)
· Przebudowa systemu szkolnictwa na zasadzie pełnej bezpłatności szkół wszystkich szczebli
· Pełne upowszechnienie szkolnictwa podstawowego oraz rozbudowa szkolnictwa średniego i wyższego
· Rozwijanie szkolnictwa dla pracujących
W planowanej „rewolucji kulturalnej” przykładano wagę do środków masowego przekazu : radio, film telewizja, prasa i wielonakładowe wydawnictwa. Polityka wydawnicza wynikała więc ze strategii kulturalnej ( a więc i ze strategii szerzenia ideologii)
Wyspecjalizowane agendy PZPR:
¨ Wydział Kultury – nadzorował środowiska intelektualne
¨ Wydział Oświaty – szkolnictwo i biblioteki
¨ Wydział Propagandy – nasycenie książek treściami ideologicznymi
¨ Wydział Prasy i Wydawnictw
CEL: maksymalna ilość publikacji dostępnych „dla każdego”, a więc po niskich cenach
Takie założenia musiały bazować na mecenacie i kierownictwie państwowym: PLANOWANIE CENTRALNE, ograniczenie czynnika komercyjnego
Dominujące zjawisko wówczas: głód książki wynikający z luki produkcyjnej spowodowanej
- stratami wojennymi
- zintensyfikowane potrzeby bieżące
Zapotrzebowanie na klasyków polskich i obcych oraz piśmiennictwo społeczno-polityczne
- pojawiały się reedycje książek przedwojennych, utworów przygotowanych w czasie okupacji oraz dzieł powojennych (J. Adrzejewski, T. Borowski, Z. Nałkowska)
- apele do autorów, hasła typu: „pisarze do produkcji!” – ponieważ literatura współczesna właściwie nie istniała
- braki w polskiej literaturze zapełniano przekładami z literatury radzieckiej ( tu zwłaszcza powieści „produkcyjne” J o przodownikach pracy itp., co by polskich robotników mobilizować do odbudowy socjalistycznej Polski J )
- poetyka zachwytu socrealistycznymi (czyli do 1956r., sam początek istnienia PRL) koszmarkami, które już wydrukowano
Działalność wydawnicza:
· w pierwszym okresie (1944-1949) wyrastały obok siebie z chaotycznym pośpiechem przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielcze i prywatne. Z ważniejszych instytucji uspołecznionych, wznowiły działalność Nasza Księgarnia (zał. 1921) i Zakład Narodowy im. Ossolińskich (zał. 1817), powstał: Państwowy Instytut Wydawniczy oraz wydawnictwa wyspecjalizowane. Własne oficyny uruchomiły główne partie polityczne
· do 1950 roku działało ok. 300 wydawców prywatnych – w 1945 stanowili oni ok. 50% rynku wydawniczego, do 1950 sektor prywatny zamarł niemal zupełnie
· 1950-1955 wzrost centralizacji planowania i zarządzania, wszystkie instytucje wydawnicze (z wyjątkiem resortowych) podporządkowane Centralnemu Urzędowi Wydawnictw, przemysłu graficznego i Księgarstwa. Prywatni edytorzy musieli mieć KONCESJĘ. 3 kategorie:
- nie budziły zastrzeżeń, zgodne z ideologią
- przeznaczone do likwidacji
- związane z Kościołem – wymagały dodatkowego zainteresowania
na wydawnictwa nakładano ograniczenia:
- przydziały papieru
- udzielanie zezwolenia na korzystanie z usług zakładów poligraficznych
Bezsensowne decyzje w planowaniu:
§ utworzono jednolitą sieć księgarską – katastrofa ekonomiczna, bo drukowano książki, na które – nie czytane i nie kupowane zalegały w magazynach – zapotrzebowania nie było, całe nakłady zwracano na przemiał, makulaturę.
§ Utworzono Komisję do Oceny Książek Wycofywanych
§ Dochodziło do absurdów, np. w 1954r. Książka i Wiedza prosiła o pozwolenie na zmielenie „Cementu” z 1950, bo chciano wydrukować już następną edycję!
§ Niechcianymi tytułami, które zalegały składy obdarowywano biblioteki – także bez sensu: szkoła baletowa dostała księgozbiór o przyrządach morskich J
§ Od 1975 formalną podstawą polityki wydawniczej był „Program rozwoju kultury na lata 1975-1990) , zakładający realizację zapotrzebowania na podręczniki, wydania encyklopedyczne i słowniki, udostępnienie literatury pięknej i społeczno-politycznej wszystkim czytelnikom – założenia niezrealizowane:
ú ponieważ wydawano błędne decyzje centralne
ú problemy gospodarcze przekładały się również na problemy w przemyśle papierniczym i poligraficznym
ú efekt: niedobór książek i wzrost ich cen
Biblioteki:
ú Tworzono księgozbiory partyjne
ú Usuwano z kierownictwa ludzi wychowanych w sanacyjnej atmosferze
ú Bibliotekarzami zostawali często ludzie niewykształceni
ú 1949 akcja wysyłania pisarzy w lud, np. Maria Dąbrowska do fabryki parowozów (pisarze mieli być delikatnie inwigilowani)
ú usuwano książki, które były wydane przez oficyny wrogie ustrojowi (np. „Treny” Kochanowskiego, bo wydane przez „Przełom” )
Choniczek.pl