Jan Szczepański - Elementarne pojęcia socjologii.pdf

(2066 KB) Pobierz

<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01//EN" "http://www.w3.org/TR/html4/strict.dtd">

Jan Szczepański - Elementarne Pojęcia Socjologii

Spis treści:

Od Autora

4

I. Wstęp

4

7

-

Zakres badań

8

-

Metody

9

-

Socjologia i inne nauki społeczne

9

-

Układ i zadania niniejszego opracowania

II. Przyrodnicze podstawy Ŝycia społecznego

10

-

Pojęcie Ŝycia społecznego

11

12

-

Społeczności zwierząt

14

-

Biologiczne podstawy Ŝycia społecznego ludzi

16

-

Geograficzne warunki Ŝycia społecznego

18

-

Demograficzne podstawy Ŝycia społecznego

21

III. Ekonomiczne podstawy Ŝycia społecznego

IV. Kultura

25

26

-

Definicje

29

-

Struktura wewnętrzna kultury

-

Wpływ kultury na Ŝycie społeczne .

33

39

V. Socjologiczna koncepcja człowieka i osobowości

40

-

RóŜne teorie człowieka

41

-

Pojęcie natury ludzkiej

43

-

Zagadnienie instynktów

45

-

Osobowość społeczna i jej elementy składowe

-

Integracja elementów osobowości .

51

-

Typy osobowości

53

55

-

Jednostka i społeczeństwo

VI. Więź społeczna

59

61

-

Styczność przestrzenna

-

Styczność i łączność psychiczna

62

-

Styczność społeczna

63

64

-

Wzajemne oddziaływania

68

-

Wzory działań społecznych

71

-

Stosunki społeczne

1

824678902.050.png

824678902.061.png

824678902.067.png

824678902.068.png

824678902.001.png

824678902.002.png

824678902.003.png

824678902.004.png

824678902.005.png

824678902.006.png

824678902.007.png

824678902.008.png

824678902.009.png

824678902.010.png

824678902.011.png

824678902.012.png

824678902.013.png

824678902.014.png

824678902.015.png

824678902.016.png

824678902.017.png

824678902.018.png

824678902.019.png

824678902.020.png

824678902.021.png

824678902.022.png

824678902.023.png

824678902.024.png

824678902.025.png

824678902.026.png

824678902.027.png

-

ZaleŜności społeczne

73

-

Instytucje społeczne

75

80

-

Kontrola społeczna

86

-

Organizacja społeczna

89

-

Więź społeczna

91

VII. Zbiorowości społeczne

91

-

Przykłady i definicje

95

-

Pary i dwójki

96

-

Krąg społeczny

-

Grupa

97

-

Struktura grupy

103

108

-

PrzynaleŜność do grupy

109

-

Rodzaje grup

-

Grupy małe i duŜe, pierwotne i wtórne

formalne i nieformalne

111

112

-

Rodzina

128

-

Grupy celowe

136

-

Biurokracja

-

Państwo

.

138

-

Zbiorowości terytorialne

140

145

-

Klasy społeczne

151

-

Warstwy społeczne

154

-

Kasty

-

Zbiorowości wyróŜniane na podstawie

odrębnej kultury

156

-

Zbiorowości oparte na podobieństwie

zachowań

160

167

-

Społeczeństwo globalne

-

Ontologiczne zagadnienia rzeczywistości

społecznej

170

VIII. Procesy społeczne

174

-

Pojęcie procesu społecznego

175

178

-

Rodzaje procesów społecznych

179

-

WaŜniejsze procesy społeczne

IX. Zagadnienia rozwoju społecznego

191

2

824678902.028.png

824678902.029.png

824678902.030.png

824678902.031.png

824678902.032.png

824678902.033.png

824678902.034.png

824678902.035.png

824678902.036.png

824678902.037.png

824678902.038.png

824678902.039.png

824678902.040.png

824678902.041.png

824678902.042.png

824678902.043.png

824678902.044.png

824678902.045.png

824678902.046.png

824678902.047.png

824678902.048.png

824678902.049.png

824678902.051.png

824678902.052.png

824678902.053.png

824678902.054.png

824678902.055.png

824678902.056.png

824678902.057.png

824678902.058.png

824678902.059.png

824678902.060.png

-

Wstęp .

191

-

Innowacje naukowe i techniczne

193

194

-

Przenikanie kultur

197

-

Ruchy społeczne

202

-

Prawo jako czynnik rozwoju społecznego

-

Zagadnienia rozwoju kierowanego i postępu

203

Dodatek do rozdziału III s. 206

Dodatek do rozdziału IV s. 210

3

824678902.062.png

824678902.063.png

824678902.064.png

824678902.065.png

824678902.066.png

Od autora:

Niniejsze wydanie jest przedrukiem rozszerzonego wydania, które ukazało się wiosną 1970

roku. Nakład rozszedł się tak szybko, Ŝe nie zdąŜyłem przygotować zapowiedzianego

słowniczka pomocniczego terminów socjologicznych. Zostały w tym wydaniu poprawione

tylko błędy rzeczowe, jakie zakradły się do poprzedniego wydania, oraz usunięte niektóre

potknięcia stylistyczne. Poza tym tekst pozostał bez zmian. Nie zdąŜyłem takŜe wykorzystać

Ŝyczliwych uwag kolegów, posługujących się tym podręcznikiem w nauczaniu. Dziękując im

za przychylne ustosunkowanie się do podręcznika i prosząc o dalsze uwagi krytyczne, chcę

ich zapewnić, Ŝe wykorzystam je, jeŜeli ksiąŜka będzie wznowiona. Państwowemu

Wydawnictwu Naukowemu a przede wszystkim jego Redakcji Socjologii serdecznie dziękuję

za Ŝyczliwość i pomoc w przygotowaniu kolejnych, mam nadzieję lepszych, wydań tego

podręcznika. Warszawa, lipiec 1970 I.

Wstęp

KsiąŜka ta jest pomyślana jako wprowadzenie do podstawowych pojęć, przy pomocy których

socjologia opisuje i wyjaśnia zjawiska i procesy zachodzące w zbiorowościach ludzkich. W

ten sposób został takŜe wstępnie określony przedmiot socjologii. Najogólniej mówiąc,

najczęściej spotykana definicja socjologii orzeka, Ŝe jest ona nauką o społeczeństwie.

Zatrzymajmy się więc krótko i rozwaŜmy, co przez ten termin na ogół się rozumie. KaŜdy

człowiek Ŝyje w społeczeństwie, kaŜdy teŜ na swój uŜytek jakoś sobie ten termin określa i coś

sobie wyobraŜa, gdy go uŜywa. Pytając w rozmowach z kolegami czy znajomymi, co przez

ten termin rozumieją, najczęściej usłyszymy, Ŝe jest to ogół obywateli naszego państwa, czy

dowolnego państwa, Ŝe jest to mniej więcej to samo co jakiś naród. Czasami ktoś powie, Ŝe

mieszkańcy jakiegoś miasta teŜ stanowią społeczeństwo, gdyŜ w prasie często moŜna spotkać

takie zwroty, jak: "społeczeństwo Warszawy zamanifestowało swoją wolę" lub

"społeczeństwo polskie jest niezłomnie przekonane", czasami "społeczeństwo Śląska" itp. JuŜ

na pierwszy rzut oka widać, Ŝe te trzy zwroty mówią o róŜnych typach zbiorowości ludzkich,

z czego moŜna by wyciągnąć wniosek, Ŝe termin "społeczeństwo" jest nazwą ogólną dla

wszystkich typów zbiorowości. Rzeczywiście, w języku potocznym nazwa ta jest uŜywana w

tym znaczeniu. Taki stopień precyzji w określeniu wystarcza dla porozumiewania się w Ŝyciu

codziennym, jest jednak niewystarczający dla opisu i wyjaśnień naukowych. Dlatego poniŜej

podamy dokładniejsze definicje, jakimi posługują się socjologowie w swoich teoriach

społeczeństwa. Socjologia jest więc nauką o zbiorowościach ludzkich, dokładniej -

przedmiotem jej badań są zjawiska i procesy tworzenia się róŜnych form Ŝycia zbiorowego

ludzi, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach,

wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i siły rozbijające te

zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące. Tutaj znowu łatwo stwierdzimy, Ŝe

zjawiska i procesy zachodzące w zbiorowościach ludzkich, a więc w rodzinach, klasach

szkolnych, sąsiedztwach, miastach, organizacjach społecznych, partiach politycznych,

państwach są zjawiskami otaczającymi kaŜdego z nas jak powietrze, są czymś naturalnym i

oczywistym, tak, Ŝe pytania w rodzaju: dlaczego ludzie znajomi kłaniają się sobie przy

spotkaniu na ulicy? Dlaczego władze ścigają przestępców? Dlaczego rodzice na ogół dbają o

swoje dzieci? Dlaczego w kaŜdym państwie istnieje rząd, lecz jego formy bywają róŜne?

Dlaczego niektórzy studenci uczą się lepiej od innych? Dlaczego niektórzy studenci z

zapałem angaŜują się politycznie, a inni nie - są uwaŜane za pytania raczej dziecinne i kaŜdy

student z łatwością moŜe na nie odpowiedzieć. MoŜna spróbować postawić te właśnie pytania

kilku znajomym, a zobaczymy, Ŝe kaŜdy z nich ma gotową odpowiedź wyjaśniającą. A więc

będą to takie odpowiedzi: ludzie kłaniają się sobie, bo taki jest obyczaj; władze ścigają

przestępców, poniewaŜ są powołane dla zapewnienia porządku i ochrony obywateli; kaŜde

państwo musi mieć rząd, poniewaŜ inaczej nie moŜe istnieć, a róŜne formy rządów wynikają z

tradycji, warunków gospodarczych, ideologii politycznych; niektórzy studenci uczą się lepiej,

poniewaŜ są zdolniejsi i pracowitsi, niektórzy angaŜują się politycznie, poniewaŜ polityka ich

interesuje. Takie wyjaśnienia w Ŝyciu codziennym całkowicie nam wystarczają, ale przy

4

bliŜszym wejrzeniu zauwaŜymy, Ŝe jedna niewiadoma została tu zastąpiona inną - lecz taką,

do której jesteśmy moŜe bardziej przyzwyczajeni, lub która nosi pozory wytłumaczenia.

Czym więc socjolog moŜe się zajmować, skoro taka wiedza potoczna, intuicyjna wystarcza

dla Ŝycia, działania, wpływania na innych ludzi, osiągania celów itd. UŜywając pewnej

analogii moŜemy powiedzieć, Ŝe kaŜdy człowiek tłumaczył sobie fakt, Ŝe ciała niepodparte

spadają, a Arystoteles tłumaczył ten fakt "naukowo", mówiąc, Ŝe miejscem ciał cięŜkich jest

"na dole" czy dół, a miejscem ciał lekkich jest góra. Dlatego dym się unosi, a kamień spada.

Taka wiedza wystarczała przez tysiące lat rozwoju cywilizacji dla wznoszenia wspaniałych

gmachów, budowania w nich kominów, i - analogicznie - taka potoczna wiedza o Ŝyciu

społecznym doskonale wystarcza dla załatwiania spraw Ŝyciowych, zaspokajania potrzeb i

układania sobie współŜycia z bliźnimi. Często jednak ta wiedza potoczna zawodzi, jak o tym

świadczy istnienie wielu ludzi zawiedzionych, rozczarowanych, ludzi, których zaskakują

nieoczekiwane reakcje - bliźnich. Gdybyśmy znowu przyjrzeli się bliŜej naszym własnym

zachowaniom i działaniom, łatwo zauwaŜymy, Ŝe kaŜdy z nas ma jakąś ogólną "teorię" Ŝycia

społecznego i zachowania się ludzi, która nam tłumaczy działania i postępowanie naszych

bliźnich i słuŜy nam jako podstawa naszego na nich oddziaływania. Ta teoria nie jest

oczywiście usystematyzowana, ale składa się ona z szeregu ogólnych "praw" ustalających

zaleŜności przyczynowe między faktami, sytuacjami a postępowaniem ludzi, między ich

motywami, dąŜeniami i działaniami. Są to np. takie uogólnienia czy "prawa naukowe", jak:

kaŜdy człowiek szuka przede wszystkim swoich korzyści; przyjaciel jest gotów pomagać w

potrzebie: ludzie na ogół przestrzegają przepisów prawa; kaŜdy człowiek szuka przede

wszystkim przyjemności; niektórym ludziom wytęŜona praca sprawia szczególną

przyjemność; kaŜdy człowiek jest próŜny, lubi się chwalić i lubi, gdy się o nim mówi dobrze;

kaŜdy człowiek dąŜy do znalezienia uznania; kaŜdy człowiek musi się komuś zwierzyć ze

swoich tajemnic itd. Kiedy więc chcemy kogoś o coś prosić, czy kogoś do czegoś namówić,

lub osiągnąć jakiś cel, wtedy dokonujemy kalkulacji i obliczamy, jakie cechy posiadają

ludzie, na których chcemy wywrzeć jakiś wpływ, to znaczy wywołać u nich pozytywną

reakcję wobec naszych dąŜeń, obliczamy, jakie ogólne reguły mają tu zastosowanie,

odpowiednio wybieramy metodę działania, środki działania i odpowiednio je stosujemy. Np.

jeŜeli student chce uzyskać od dziekana odroczenie egzaminu, to zaleŜnie od tego, czy

dziekana określa sobie jako "dobrego człowieka" czy jako "psa na studentów", dobiera

odpowiednie uzasadnienie swojej prośby. Jak więc widzimy, nawet taka prosta sprawa, jak

prośba złoŜona na ręce dziekana wymaga zastosowania ogólnej teorii działania, ustalenia

stosunku przyczynowego i znajomości zaleŜności przyczynowych między stosowanymi

środkami (słowa, przytaczane uzasadnienia) a przewidywaną reakcją. Słowem, kaŜdy

człowiek, zachowujący się jakoś w dowolnej sytuacji, jeŜeli chce osiągnąć zamierzony cel,

musi korzystać z określonej teorii socjologicznej i - o dziwo - okazuje się, Ŝe taką teorię

posiada, gdyŜ często zamierzony cel osiąga. Tak więc dochodzimy do stwierdzenia, Ŝe tak

poczciwy mieszczanin Moliera dowiedział się nagle, Ŝe całe Ŝycie mówił prozą nie wiedząc o

tym, tak i kaŜdy człowiek jest socjologiem teŜ nie wiedząc o tym. MoŜna by tu jeszcze

odwołać się do drugiego porównania literackiego i dodać za Stańczykiem, Ŝe kaŜdy człowiek

jest tak samo socjologiem, jak jest lekarzem i jego wiedza socjologiczna moŜe być

porównywana do jego wiedzy lekarskiej. Lecząc się na własną rękę ziółkami czy alkoholem,

kaŜdy człowiek opiera się takŜe na jakiejś teorii medycznej o zaleŜnościach przyczynowych

między procesem chorobowym a działaniem uŜywanego środka. Podobnie praktyka

społeczna opiera się na takiej socjologii praktycznej i kaŜdy człowiek w najprostszym

działaniu społecznym, np. w prośbie o poŜyczenie "kilku złotych", odwołuje się do naukowej

teorii o zaleŜnościach między podnietami a reakcjami społecznymi. Czym socjologia

naukowa róŜni się od socjologii potocznej? Socjologia potoczna jest oparta na zdrowym

rozsądku, na uogólnieniu codziennych doświadczeń w sposób często emocjonalny,

niesystematyczny i niezweryfikowany. Socjologia naukowa opiera się na systematycznych

badaniach, na posługiwaniu się ustalonym aparatem pojęciowym, na sprawdzaniu hipotez i

twierdzeń. RóŜnice między nimi mogą być nieraz uderzające. Np. w badaniach socjologów i

5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin