Edukacja prawna żołnierzy - humanitaryzm.PDF

(166 KB) Pobierz
Edukacja prawna żołnierzy w zakresie przestrzegania
międzynarodowego prawa humanitarnego konfliktów zbrojnych
i ochrony dóbr kultury
Znajomość praw i zwyczajów wojennych zawartych w normach
międzynarodowego prawa humanitarnego jest jednym z podstawowych
obowiązków żołnierzy.
Obowiązek
ten
wynika
z
porozumień
międzynarodowych, które zobowiązują strony do upowszechniania znajomości
zasad prawa wojennego wśród personelu wojskowego własnych sił zbrojnych.
Nieprzestrzeganie norm tego prawa podczas konfliktu zbrojnego prowadzi do
eskalacji zbrodni i narastania nienawiści po obu stronach, co zdecydowanie
utrudnia poszukiwanie w przyszłości rozwiązań pokojowych. Przede wszystkim
jednak rodzi odpowiedzialność karną w stosunku do sprawców naruszeń prawa.
Rzeczpospolita Polska jako strona konwencji genewskich 1 , konwencji
haskiej 2 i protokołów dodatkowych 3 oraz kodeksu postępowania w polityczno-
militarnych aspektach bezpieczeństwa 4 , zobowiązana jest do upowszechniania
międzynarodowego prawa humanitarnego poprzez zapewnienie szerokiej
znajomości tekstów konwencji i protokołów dodatkowych, organizowanie
szkoleń - w tym wojskowego, oraz stosownego formułowania obowiązków
dowódców w zakresie znajomości międzynarodowego prawa humanitarnego.
Ratyfikowanie przez Polskę wspomnianych dokumentów nałożyło na
nasz kraj, a w tym na siły zbrojne nowe obowiązki w zakresie realizacji
przepisów tam zawartych. W świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
1 Dz. U. z 1956 r., nr 38, poz. 171.
2 Dz. U. z 1957 r., nr 46, poz. 212, załącznik.
3 Dz. U. Z 1992 r., nr 41, poz. 175, 176. Tekst w: M. Fleming, Międzynarodowe prawo konfliktów zbrojnych.
Zbiór dokumentów, Warszawa 1992
4 Cz. Marcinkowski, Kodeks postępowania w polityczno-militarnych aspektach bezpieczeństwa. Treść.
Znaczenie. Zobowiązania, Warszawa 1996.
2
wszystkie ratyfikowane konwencje są źródłem obowiązującego prawa 5 . Artykuł
91 Konstytucji RP określa dokładnie miejsce prawa międzynarodowego
w wewnętrznym porządku prawnym, natomiast przestrzeganie norm prawa
międzynarodowego zostało sformułowane w art. 42-43.
Z artykułów konwencji oraz I protokołu dodatkowego wynika między
innymi potrzeba upowszechniania i stosowania prawa wojennego. Artykuł 83
I protokołu dodatkowego zobowiązuje nie tylko do zaznajamiania sił zbrojnych
z treścią tych aktów, ale i do włączenia ich do programów szkolenia
wojskowego. Dodatkowo art. 80 I protokołu dodatkowego zobowiązuje państwa
do wydania ustaw i regulaminów w celu zapewnienia należytego stosowania
przepisów protokołu w siłach zbrojnych.
Przestrzeganie zasad międzynarodowego prawa humanitarnego przez siły
zbrojne jest również treścią VII rozdziału „Kodeksu postępowania w polityczno-
militarnych aspektach bezpieczeństwa”, który nakłada na państwa uczestniczące
aktywnie w procesie OBWE 6 obowiązek szkolenia sił zbrojnych zgodnie
z normami prawa wojennego.
Szkolenie z prawa wojennego oczywiście nie ma nic wspólnego
z przygotowaniami do wszczęcia wojny. Ma za to głębokie racje humanitarne.
Konflikty zbrojne wybuchają zazwyczaj z pogwałceniem Karty Narodów
Zjednoczonych. Wszczęcie wojny obciąża z reguły osoby związane ze
sprawowaniem władzy w państwie, które ponoszą pełną odpowiedzialność za
wybuch konfliktu zbrojnego. Natomiast łamania reguł prawa wojennego
podczas działań wojennych może dopuścić się każdy żołnierz i urzędnik
administracji wojskowej. W tym ujęciu niezwykłej rangi nabierają normy
prawne regulujące sposób jej prowadzenia. W obszarze międzynarodowego
prawa humanitarnego mieszczą się także normy postępowania sił zbrojnych
z dobrami kultury znajdującymi się na obszarze działań taktycznych. Siły
5 Art. 87 i 91 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., /Dz. U. z 1997 r., nr 78, poz. 483/.
6 OBWE – Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
3
Zbrojne RP nie wykonują bezpośrednich zadań dotyczących zabezpieczenia
dóbr kultury na wypadek konfliktu zbrojnego (oczywiście za wyjątkiem tych,
które znajdują się w ich zarządzie), wypełniają jednak szereg zobowiązań
mających na celu maksymalne ograniczenie strat w dziedzictwie kulturowym
powstałych w wyniku działań zbrojnych.
Aspekt ten jest szczególnie istotny, gdyż jak pokazuje historia, straty
w dobrach kultury państw i narodów na skutek działań zbrojnych towarzyszyły
wszystkim epokom historycznym. Przykładów rabowania dóbr kultury, burzenia
zdobytych miast i terytoriów, grabieży i rekwizycji nie brakowało ani
w starożytności, ani w średniowieczu, czy też w czasach późniejszych,
dwudziestego wieku nie wyłączając. Przez wojny ludzkość traciła dorobek
całych pokoleń i dziedzictwo własnej tożsamości. Równocześnie w tych
okresach zaczęły stopniowo rozwijać się nowe poglądy na wojnę i jej rolę
w niszczeniu dziedzictwa kulturowego państw i społeczeństw.
Zmiana poglądów co do dorobku kulturalnego ludzkości i potrzeby
zapewnienia jego ochrony, uwidoczniła się dopiero w okresie Renesansu na
kanwie nawrotu do źródeł kultury antycznej, rozwoju myśli przyrodniczej
i technicznej 7 .
Postępowe poglądy co do metod prowadzenia wojny wyniesione
z humanistycznych ideałów okresu Renesansu miały też swój wpływ na postawę
wojskowych ówczesnej Polski. Począwszy od hetmana Tarnowskiego - również
wielu innych wybitnych dowódców polskich głosiło zbliżone poglądy co do
potrzeby zapewnienia ochrony dobrom kultury 8 . Stanowisko takie może być
pozytywnym przykładem dla współczesnych dowódców, w jakim kierunku
winni zmierzać w tworzeniu doktryn obronnych i regulaminów wojskowych.
7 W. Białek, Decyzja Ministra Obrony Narodowej RP w sprawie przestrzegania zasad ochrony dóbr kultury w
działaniach sił zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w ujęciu retrospektywnym, w: Edukacja obywatelska w
wojsku. Prawo w konflikcie zbrojnym, zeszyt nr 16, Warszawa 2006.
8 Nahlik S.E. Międzynarodowa ochrona dóbr kulturalnych. Zbiór tekstów. Bioz, t. IV, Warszawa 1962, s. 109.
4
Proces tworzenia się reguł prawa wojennego przebiegał z zasady przy
okazji regulowania skutków zakończonych wojen. W rezultacie tego
powstawały normy, na podstawie których można było konstruować także ogólne
zasady opieki i poszanowania dóbr kultury. Przełom w tym względzie stanowiła
konferencja haska z 1907 roku, która doprowadziła do formowania się
współczesnych norm międzynarodowego prawa publicznego, regulującego
sprawy ochrony dóbr kultury w sferze prawnej.
Wynikiem konferencji haskiej 1907 r. było podpisanie 13 konwencji,
z których 12 zostało ratyfikowanych, w tym dwie konwencje (IV i IX)
dotyczyły ochrony dóbr kultury podczas wojny. 9 . Obie konwencje pomimo, że
wąsko traktowały ochronę dóbr kultury, stanowiły jednak pierwszą
międzynarodową kodyfikacją. Polska przystąpiła do tych konwencji w 1935 r.
Konwencje haskie z 1907 roku były dokumentami o wielkiej wadze dla
uregulowania praw wojny oraz ochrony dóbr kultury przed jej skutkami. Były
zatem wyznacznikiem sposobu działania dowódców wojskowych na polu walki.
Doświadczenia
II
wojny światowej
uzmysłowiły
społeczności
międzynarodowej, jak również w Polsce, potrzebę skuteczniejszej ochrony dóbr
kultury. Przełom w tym względzie stanowiła konwencja haska z 1954 r., której
główną ideą było podjęcie przez państwa określonych czynności dotyczących
ochrony dóbr kultury jeszcze w czasie pokoju. Działania w tym względzie miała
prowadzić zarówno administracja publiczna, jak i siły zbrojne. Miało to
stworzyć odpowiednie warunki do skutecznej realizacji tej ochrony w wypadku
konfliktu zbrojnego.
Ratyfikowanie przez Polskę konwencji haskiej o ochronie dóbr
kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego stworzyło warunki prawne dla
opracowania planów zabezpieczenia dóbr kultury. Przyjęte wówczas dokumenty
normatywne stanowiły podstawę prawną jedynie dla administracji cywilnej do
5
organizowania prac przygotowawczych w zakresie ochrony dóbr kultury przed
skutkami konfliktu zbrojnego. Nie podjęto jednak wówczas prac nad wydaniem
aktu normatywnego, który stanowiłby podstawę do opracowania instrumentów
realizacyjnych w siłach zbrojnych.
Praktycznie, od momentu ratyfikacji konwencji haskiej przez Polskę
do 1989 r., realizacja jej w części odnoszącej się do wojska, odbywała się
w siłach zbrojnych tylko fragmentarycznie.
W polskim prawie wojskowym nie było ustalonych regulacji w sprawie
zasad przestrzegania międzynarodowego prawa humanitarnego i ochrony dóbr
kultury na wypadek konfliktu zbrojnego. W wojsku ograniczono się jedynie do
obligatoryjnego wprowadzenia tej tematyki do procesu kształcenia słuchaczy
akademii wojskowych i wyższych szkół oficerskich.
Patrząc z perspektywy minionych lat na kwestię funkcjonowania
elementów prawa wojennego w wojsku, można stwierdzić, że do 1989 roku
międzynarodowe prawo konfliktów zbrojnych (w tym zagadnienia dotyczące
ochrony dóbr kultury), traktowane było jako dyscyplina ściśle akademicka (co
było między innymi rezultatem obowiązującej wówczas doktryny wojennej),
która z trudem przekładana była na język praktyki wojskowej. Dopiero lata
dziewięćdziesiąte XX wieku przyniosły znaczące zmiany w organizacji sił
zbrojnych i programach szkolenia wojsk. W rezultacie dążenia do
pragmatycznego modelu edukacji kadr wojskowych, zrewidowany został model
teoretycznego nauczania międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych.
W okresie tym rozwinęła się również współpraca naszych sił zbrojnych
z
instytucjami
i
organizacjami
pozarządowymi
zajmującymi
się
upowszechnianiem międzynarodowego prawa humanitarnego. Nawiązano ścisłą
współpracę z Międzynarodowym Komitetem Czerwonego Krzyża oraz Polskim
Czerwonym Krzyżem. Oficerowie Wojska Polskiego weszli w skład Komisji do
9 Konwencja dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej podpisana w Hadze 18 października 1907 r., art. 1.
Regulamin dotyczący praw i zwyczajów wojny lądowej, art. 27. Flemming M. Międzynarodowe prawo

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin