dokumenty.pdf

Dokumenty stosowane w obrocie towarowym z zagranicą

Dokumenty podstawowe

W handlu zagranicznym wykorzystywana jest duża grupa zestandaryzowanych dokumentów

mających na celu podniesienie bezpieczeństwa obrotu. Każdy z nich służy czemuś innemu i

ochrania bezpieczeństwo stron w innym aspekcie przeprowadzanej transakcji. W związku z

tym, można wyróżnić następujące podstawowe grupy dokumentów:

1. Faktury świadczą o tym, że sprzedający postawił do dyspozycji kupującego towar

wymieniony w umowie.

2. Dokumenty składowe , które świadczą , że ich okaziciel jest właścicielem towaru

złożonego w domu składowym.

3. Dokumenty przewozowe są wystawiane, gdy towar będący przedmiotem kontraktu

został załadowany na środek przewozu lub został przez przewoźnika przyjęty do

załadunku.

4. Dokumenty ubezpieczeniowe stanowią gwarancję, że w momencie, gdy towar ulegnie

częściowemu uszkodzeniu lub całkowitemu zniszczeniu i nie dotrze do miejsca

przeznaczenia jego posiadacz otrzyma odszkodowanie, które zadośćuczyni jego stratom 1 .

Faktury handlowe

Faktura handlowa jest to podstawowy dokument stwierdzający wykonanie dostawy

lub usługi. Jest rachunkiem wystawianym przez sprzedającego (eksportera lub pośrednika)

za towary sprzedane, wydane lub wysłane kupującemu, a także za wykonane usługi 2 .

Pozwala ona zidentyfikować towar co do ilości, wartości i ceny. Zawsze jest wystawiana w

języku kontraktu. Należy pamiętać, że kopia posiada cechy oryginału. Jest dokumentem

księgowym (faktura ostateczna). Zawiera:

⇒ wyszczególnienie towarów,

⇒ informację o cenach i łącznej wartości,

⇒ terminie i trybie wysyłki,

⇒ rodzaju opakowania.

Bardzo często dodatkowo zawiera także inne koszty obciążające kupującego. Ponieważ nie

jest możliwe umieszczenie wszystkich danych na fakturze, dołączany jest dokument zwany

specyfikacją. Jest to uzupełnienie faktury handlowej. Zawiera dokładne wyszczególnienie

towaru co do gatunku, rodzaju przez co możliwa jest jego identyfikacja. Faktura nie może

być wystawiona przed wydaniem lub wysłaniem towaru. Jest ona podstawą do określenia

wartości celnej.

Elementy faktury:

⇒ data i miejsce wystawienia,

⇒ nazwa i adres sprzedającego oraz kupującego,

⇒ sposób wysyłki (np. podany numer wagonu),

⇒ wyszczególnienie towarów i ich ilość,

⇒ cena lub ceny jednostkowe,

⇒ rodzaj opakowania (jego cechy oraz numery),

⇒ dodatkowe koszty obciążające kupującego,

⇒ kwoty potrącane z należności (rabat),

⇒ sposób zapłaty,

⇒ prawomocny podpis sprzedającego 3 .

1 Białecki K.P., op cit, s.94

2 Białecki K.P., op cit , s.95

3 Białecki K.P., op cit , s.95-96

Ponieważ faktura stanowi podstawę zapłaty za towar wymagana jest jej pełna zgodność z

warunkami kontraktu. Natomiast, w przypadku, gdy formą płatności jest akredytywa,

wymagana jest zgodność faktury z warunkami akredytywy.

Rodzaje faktur.

Faktur, w wyniku której następuje całkowite rozliczenie transakcji nazywamy ostateczną .

Jest ona dowodem księgowym. Jeżeli kontrakt przewiduje możliwość częściowej zapłaty

(dostawy częściowe lub przy cenie orientacyjnej), podstawą tej zapłaty jest faktura

prowizoryczna. Faktura prowizoryczna i podobnie faktura pro forma nie jest dokumentem

księgowym. Wspomniana faktura pro forma (zwana także fikcyjną) nie jest dowodem

wykonania transakcji. Przesyłana jest zazwyczaj razem z ofertą. Ma za zadanie pomóc

importerowi w uzyskaniu niezbędnych pozwoleń (takich jakie w danym kraju są wymagane)

np. pozwolenia przywozu czy zezwolenia dewizowego. Może się również zdarzyć wysłanie

faktury pro forma zamiast oferty niewywołanej- zob. rozdział „Przygotowanie i realizacja

transakcji eksportowej i importowej”.

Niektóre kraje np. USA, kraje Ameryki Łacińskiej czy Turcja wymagają obok zwykłej

faktury handlowej także faktury konsularnej . Zazwyczaj jest ona bardzo szczegółowa,

może służyć jako dokument kraju pochodzenia m.in. do przeprowadzenia odpraw celnych w

krajach importerów oraz w tychże krajach może służyć do celów statystycznych. Najczęściej

zawiera stwierdzenie, ze ceny fakturowane odpowiadają cenom rynkowym kraju sprzedaży

(ważne przy postępowaniu antydumpingowym) oraz że nie wystawiano innych faktur. Faktury

celne wymagane są w niektórych krajach przede wszystkim w celu ustalenia wysokości cła

w kraju importera ewentualnie z uwzględnieniem taryf celnych preferencyjnych, wynikających

z umów międzynarodowych 4 .

Dokumenty składowe

Dostarczanie towaru do kupującego, czy co więcej wydanie towaru kupującemu zaraz

po jego zakupie i w miejscu zakupu jest bardzo uciążliwe. Trudno sobie wyobrazić, jak

musiałaby wyglądać giełda towarowa, gdyby każdy musiał dostarczyć tam towar (np. każdy

rolnik musiałby dostarczyć tam swoją pszenicę, rzepak czy wieprzowinę). Z pewnością

zajmowałaby obszar kilkunastu hektarów. Z drugiej strony taka forma ograniczała by

możliwości skutecznego zawierania transakcji (np. ze względu na potrzebę zbadania jakości

towaru, negocjacje itp.). W znaczący sposób ogranicza to liczbę transakcji zawieranych, co

po pierwsze uniemożliwia giełdom sprawowanie ich funkcji w całej gospodarce (regulatora

obrotu, dawcy cen itd.), po wtóre nie przynosi oczekiwanych zysków organizatorom giełdy.

Z tych powodów giełdy powoli rezygnowały z rzeczowej formy obrotu. Początkowo

działano na zasadzie swoiście pojętej „rękojmi osobistej” 5 . Polegała ona na tym, że

dokonywano transakcji w zamkniętym kręgu osób (co w pewnej formie pozostało do dziś, np.

członkowie giełdy) i nie wymagano fizycznej wymiany świadczeń, bowiem niedotrzymanie

warunków transakcji (niedostarczenie towaru) powodowało „wypadnięcie” z rynku (utratę

wiarygodności). Wraz ze swoim rozwojem giełdy zwiększały swój zasięg geograficzny. Z

rynków lokalnych poprzez regionalne stawały się gospodarczymi centrami na skalę kraju czy

nawet kontynentu. Duże odległości pomiędzy zorganizowanym rynkiem a dostawcą towaru

oraz potrzeba zwiększenia obrotu spowodowały odejście od fizycznej realizacji transakcji już

w miejscu jej zawarcia do handlu instrumentami reprezentującymi ten towar. W chwili

obecnej na giełdach towarowych dokonuje się obrotu właśnie takimi instrumentami.

Wykorzystanie tej formy handlu wiąże się z jeszcze jednym problemem. Kto miałby być

4 szerzej: Białecki K.P., op cit, s.96-97, Zboińska B., 1985, Formy zapłat w obrotach

międzynarodowych, SGPiS, Warszawa, s. 14-18

5 Drewiński M., op cit , s.13 i kolejne

wystawcą tego typu instrumentów, tak by był on w pełni wiarygodny? W tym celu giełdy

zaczęły tworzyć bądź udzielały licencji istniejącym wcześniej domom składowym.

Domy składowe to przedsiębiorstwa zajmujące się odpłatnym składowaniem towarów

na zlecenie klientów. Dodatkowo badają one kondycję, stan oraz jakość przyjmowanego

towaru. Bardzo często działają one na podstawie koncesji państwowej bądź licencji giełdy

(giełd) towarowej, które honorują wystawiane przez nie dokumenty. Przedsiębiorstwo

składowe prowadzi tzw. księgę składową, zwaną również księgą jukstową 6 , gdzie wpisuje się

wszelkie informacje pozwalające zidentyfikować przyjmowany na stan składu towar (imię i

nazwisko właściciela, określenie klasyfikacji towaru itd.). Księga składowa pełni w obrocie

towarowym podobną rolę, jak księga hipoteczna w obrocie nieruchomościami. Stanowi

rękojmię wiary publicznej. Przyjęte na skład towary jak i same składy muszą być objęte

ubezpieczeniami majątkowymi, jak i od wypadków losowych, a sam właściciel składu musi

dawać gwarancję wykonania umowy. Umożliwić to może np. system kontroli finansowej

przedsiębiorstwa składowego przez państwo lub udzielającą koncesji giełdę. W praktyce

bardzo często w tworzenie domów składowych angażuje się państwo podnosząc tym samym

wiarygodność wystawianych przez nie dokumentów (chociaż państwo nie daje żadnych

gwarancji finansowych).

Domy składowe wystawiają dwa podstawowe rodzaje dokumentów: kwity składowe i

dowody składowe (zwane też czasem warrantami).

Kwit składowy jest to dokument imienny wystawiany przez zarząd magazynu lub składu,

stwierdzający, że towar został przyjęty na skład i zostanie wydany określonej w nim

osobie. Nie jest papierem wartościowym i nie podlega obrotowi. Nie służy on do

przenoszenia prawa własności na inne osoby, a jest jedynie potwierdzeniem istnienia

prawa własności. Wydanie całości lub części złożonego w składzie towaru osobie

trzeciej (innej niż reprezentującej dom składowy i właściciel towaru wskazany na

kwicie) może nastąpić tylko po wystawieniu przez składającego towar (właściciela)

odpowiedniego zlecenia, które może uprawniać do odbioru określoną osobę lub być

wystawione na okaziciela 7 .

Zapis na kwicie zawiera te same elementy i treść co zapis w księdze składowej. W

przypadku innej treści obu tych dokumentów, daje się wiarę zapisowi w księdze składowej.

Kwit składowy zawiera:

datę przyjęcia towaru na skład,

oznaczenie właściciela towaru,

dokładną specyfikację towaru,

wagę,

ilość,

stawki opłat za składowanie,

ogólne warunki składowania,

osobę upoważnioną do dysponowania towarem.

Dowód składowy (warrant) - zawiera te same elementy co kwit składowy (i podobnie jak i

kwit jego treść musi być zgodna z zapisem w księdze składowej), ale wydawany jest

wyłącznie z koncesjonowanych domów składowych najczęściej związanych z giełdami

towarowymi, na żądanie składającego towar. Umożliwia także zaciągnięcie kredytu

bądź pożyczki pod zastaw towaru znajdującego się na składzie. Składa się z:

rewersu - składowego dowodu posiadania (zwanego też cedułą składową),

warrantu - składowego dowodu zastawniczego 8 .

Obie te części powołują się na siebie i zawierają te same treści.

6 Mojak J., 1999, Prawo papierów wartościowych. Wprowadzenie. Zbiór przepisów, Lubelskie

Wydawnictwa Prawnicze, Lublin, s.25

7 Kaczmarek T.T, 1998, Poradnik eksportera do krajów Unii Europejskiej, ODDiK, Gdańsk, s.122,

Zboińska B., op cit , s.18,

8 Mojak J., op cit , s.25

Jest papierem wartościowym, co oznacza, że służy do przenoszenia własności

towaru na inne osoby. Posiada klauzulę umożliwiającą przenoszenie tego dokumentu , a

więc i własności towaru na osoby trzecie przy pomocy indosu. Dla przeniesienia praw dla

całego dowodu składowego wystarczy indos na rewersie , ale można przenosić prawa do

obu części dowodu oddzielnie. Indos rewersu i jego wręczenie powoduje przeniesienie praw

własności do towaru bez jego podejmowania ze składu i i przekazania nabywcy. Natomiast

indos warrantu i jego wręczenie służy do zaciągania pożyczki zabezpieczonej na towarze 9 .

Jednakże osoba, która chciałaby zaciągnąć kredyt pod zabezpieczeniem na towarze i

dokonać pierwszego przeniesienia warrantu musi posiadać obie części dowodu składowego.

Gdy przenosimy warrant oddzielnie pierwszy indos musi zawierać:

imię i nazwisko indosatariusza,

dokładne określenie należności głównej oraz odsetek z kosztami ubocznymi, na

których zabezpieczenie ustanowiono zastaw na towarze,

termin płatności kwoty dłużnej,

podpis indosanta 10 .

Rysunek . Miejsce dokumentów składowych w transakcji na giełdzie towarowej.

Giełda tow arow a

m akler m akler

4. zaw arcie transakcji

3. środki pieniężne

+ zlecenie kupna

5. środki pieniężne

+informacja o partnerze

5. informacje o realizacji transakcji

+ informacje o partnerze

3. okazanie dowodu składowego

+ zlecenie sprzedaży

Kupujący

6. dowód składowy

Sprzedający

7. dowód składowy

2. dowód składowy

8. TOWAR

Skład towarowy

1. TOWAR

Żródło: Opracowanie własne autora na podstawie Regulaminu obrotu kontraktami terminowymi na pszenicę z

WGT S.A.

Niekompletne indosy są nieważne. Pełna treść indosu, nieważne czy wystąpił on na rewersie

(niezależnie od tego czy dotyczy tylko rewersu, czy też całego dowodu) czy na warrancie

winna być wpisana do księgi składowej wraz z adnotacją o wpisie na tych dowodach. Bez

adnotacji o wpisie do księgi składowej indos jest nieważny. Jednocześnie należy zaznaczyć,

że towar nie może być zajęty przez wierzycieli, zajęciu podlega jedynie warrant. Prawo do

oglądania towaru na składzie przysługuje zarówno posiadaczowi rewersu, jak i warrantu.

9 Mojak J., op cit , s.25

10 Kaczmarek T.T., op cit , s.122

Towar objęty dowodem składowym może być odebrany w całości lub częściowo. W

przypadku wydania częściowego, skład wydaje towar na podstawie delivery order (polecenia

wydania) 11 . Niezbędne jest posiadanie oprócz delivery order także dowodu składowego dla

odnotowania na nim częściowego wydania.

Dowód składowy (warrant) jest podstawowym instrumentem w obrocie na światowych

giełdach towarowych (rys.). Wystawiany jest przez licencjonowane przez te giełdy domy

składowe. Umożliwia on obrót towarami bez możliwości ich fizycznego przemieszczania.

Dzięki temu możliwa jest spekulacja na towarach i istnienie dla nich rynków terminowych.

Posiadając dowód składowy zbywca może sięz nim udaćdo maklera działającego na giełdzie

towarowej i wydać mu zlecenie sprzedaży, okazując ten dokument jako zabezpieczenie

dokonywanej operacji (dowód może też zostać zatrzymany w depozycie). Po rozliczeniu

transakcji zbywca przekazuje kwit nabywcy, który dzięki temu może dysponować towarem.

Dla łatwiejszego obrotu na rynkach giełdowych wydaje się dowody składowe (warranty) na

okaziciela 12 . Wtedy przeniesienie prawa własności następuje przez wydanie dowodu 13 .

W chwili obecnej w Polsce zagadnienie dokumentów składowych nie ma

uregulowania prawnego. Po wojnie wykreślono ( i do tej pory nie przywrócoco) dotyczące

tychże artykuły Kodeksu handlowego (art. 654 -681). Jednakże ostatnio pojawiły się

możliwości zmiany tej sytuacji. Wiąże się to z rozwojem giełd towarowych, a szczególnie

Warszawskiej Giełdy Towarowej, która przewiduje dla rozliczenia zawieranych na niej

transakcji wydanie kupującemu przez sprzedającego „dowodu na okaziciela”, definiowanego

jako dokument reprezentujący prawo własności do towaru wymienionego w tym dokumencie

wydanym przez licencjonowany przez WGT S.A. skład towarowy 14 .

Podobne rozwiązania stosowane są w innych krajach o znacznie większej tradycji

rynków towarowych. Dla przykładu w Stanach Zjednoczonych mamy dwa rodzaje

dokumentów składowych. Non-negotiable warehouse receipt odpowiada naszemu kwitowi

składowemu. Natomiast negotiable warehouse receipt jest papierem wartościowym

reprezentującym tytuł własności o formie określonej przez amerykański Uniform Commercial

Code 15 (Jednolity Kodeks Handlowy) .

Dokumenty przewozowe

Dokumenty w transporcie lądowym

Znaczna część międzynarodowej wymiany towarowej Polski następuje w transporcie

lądowym. Wiąże się to m.in. z geograficzną bliskością naszych najważniejszych partnerów

handlowych tj. Niemcy, Włochy, Holandia, Rosja czy Francja. Z tych też względów do

najczęściej używanych dokumentów przewozowych w polskim handlu zagranicznym należą

kolejowe i samochodowe listy przewozowe . Łatwo się domyśleć, że podział taki wynika z

rodzaju zastosowanego transportu. Dokumenty te wystawiane są zgodnie z

międzynarodowymi porozumieniami. Polska jest stroną w dwu porozumieniach dotyczących

transportu kolejowego (konwencji o przewozie towarów z 1890r. i Porozumienia

Warszawskiego - 1954r.) i dwu w transporcie drogowym (konwencji o umowie

międzynarodowego przewozu drogowego towarów z 1955r. i konwencji TIR z 1956r. , a

nowelizowanych odpowiednio w 1978 i 1975r.) 16 .

Międzynarodowy kolejowy list przewozowy powinien być zaopatrzony w kolejowy

stempel nadania przesyłki. Stanowi dwustronną umowę pomiędzy nadawcą a przewoźnikiem

(firmą kolejową) i jednocześnie stwierdza on nadanie przesyłki. Ze względu na udział w

11 Zboińska B., op cit , s.19

12 Mojak J., op cit , s.25

13 Mojak J., op cit , s.25

14 zobacz Regulamin obrotu kontraktami terminowymi na pszenicę WGT S.A.

15 Clark L.S., Kinder P.D., 1991, Law and Business. The Regulatory Environment, McGraw-Hill Inc.,

New York, s.787 i kolejne

16 Białecki K.P., op cit , s.101i kolejne, Rymarczyk J., /red/, op cit , s.215 i kolejne

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: