funkcjonowanie dziecka niepełnosprawnego.pdf

Aleksandra Cieślińska

Małgorzata Karwowska

Obecność i funkcjonowanie dziecka

niepełnosprawnego w środowisku szkolnym

1. Uwagi wstępne

Na początku warto zastanowić się nad pojęciem niepełnosprawności, aby móc

przyjrzeć się funkcjonowaniu dziecka niepełnosprawnego w szkole współczesnej.

Co kryje się pod pojęciem niepełnosprawności i jakie wyzwania ze sobą niesie.

Pojmowanie niepełnosprawności zmienia się na przestrzeni lat. Współcześnie

stopniowo usuwa się z podręczników specjalistycznych terminy pejoratywne

takie jak: ułomność, kalectwo, defekt, niedorozwój a w ich miejsce wprowadza

się takie pojęcia, które sprzyjają integracji społecznej i podkreślają rzeczywiste

możliwości osób z różnymi niepełnosprawnościami. Poszukiwanie precyzyjnej

terminologii wydaje się kluczową sprawą dla rehabilitacji, jakości życia i wsparcia

społecznego. Pojęcie „niepełnosprawność”, które jeszcze ćwierć wieku temu było

bardzo rzadko używane, obecnie zaczyna wyraźnie dominować nad terminem

„inwalidztwo”, który także na dobre zadomowił się w języku polskim. Pojawiają

się też nowe określenia np. „sprawny inaczej”, „specjalne potrzeby edukacyjne”.

Na zależność między terminologią stosowaną w zakresie niepełnosprawności

a rehabilitacją zwraca uwagę Tadeusz Witkowski, dla którego inwalidztwo –

rewalidacja oraz niepełnosprawność – rehabilitacja to dwie współzależne pary

terminów. Pojęcia pierwszej pary wywodzą się od łacińskiego validus , natomiast

drugiego pochodzą od polskiego „sprawny” lub łacińskiego habilis (za Kirenko

2006).

Niestety terminy, które są dzisiaj powszechnie używane np. „niepełnospraw-

ność”, czy „sprawny inaczej” nie spełniają oczekiwań specjalistów. Pojęcia „nie-

pełnosprawny” i „sprawny inaczej” są nadal przedmiotem sporów i gorliwych

dyskusji wśród badaczy. Według Tadeusza Gałkowskiego termin „niepełno-

sprawny” bardziej przynależy do świata rzeczy niż ludzi. Niepełnosprawność

w przypadku człowieka nie oznacza przecież niepełnowartościowości. Tak więc

Aleksandra Cieślińska, Małgorzata Karwowska

wydaje się, że lepiej brzmiałoby sformułowanie – osoba z niepełnosprawnością,

a nie niepełnosprawna osoba ( J. Kirenko 2006). Wg K.azimierza J. Zabłockiego

(za: P.Gindrich, J.Kirenko,2007) w słownikach języka polskiego nie widnieje

w ogóle pojęcie „osoba niepełnosprawna”. Znaleźć można natomiast termin

„niepełnoprawny”, przez który rozumie się „nie mający pełnych praw, nie ko-

rzystający z pełnych praw”. Zdaniem tego badacza analogicznie można rozumieć

pojęcie „niepełnosprawny”, jako „nie mający pełnych sprawności, nie korzysta-

jący z pełnych sprawności”. Z kolei „sprawny inaczej” to określenie nieporadne

językowo. Czyż nie sugeruje, że osoba z niepełnosprawnością znajduje się mimo

wszystko wśród pełnosprawnych, będąc jednak sprawną, ale inaczej ? Ponadto

T. Witkowski (za: Kirenko 2002) uważa, że termin „sprawny inaczej” tworzy

fałszywy obraz osoby z niepełnosprawnością, na którym widzimy jej kompletną

niezdolność do realnej oceny siebie i własnych możliwości. Rehabilitacja bazuje

na wnikliwej diagnozie, czyli ocenie realnych braków i rzeczywistych możliwości

osoby poddanej temu procesowi, stąd adekwatne nazewnictwo ma tu wymiar

fundamentalny (por. J. Kirenko 2002). Humanizacja stosunku społeczeństw do

osób niepełnosprawnych spowodowała także zmiany wobec poszczególnych

grup tych osób, dotkniętych różnym rodzajem niepełnosprawności. Zmiana

taka dokonała się także w stosunku do osób określanych wcześniej jako oli-

gofrenicy, upośledzeni umysłowo, czy niedorozwinięci umysłowo. Osoby te

zaczęto określać jako niepełnosprawne intelektualnie. Spopularyzowanie tego

określenia nastąpiło niewątpliwie w wyniku zmiany nazwy przez Międzynaro-

dowe Stowarzyszenie do Badań nad Upośledzeniem Umysłowym na Między-

narodowe Stowarzyszenie do Badań nad Niepełnosprawnością Intelektualną

(za: Żółkowska 2004, s. 25).

Zwolennicy określenia „upośledzony umysłowo” zwracają uwagę, że termin

niepełnosprawny intelektualnie będzie zasadny dopiero wówczas, gdy będzie

można podać precyzyjną deinicję osoby pełnosprawnej. Stanowisko takie re-

prezentuje J. Pańczyk (2002s.65), który wyraża pogląd, (...) że o ile możliwe jest

ustalenie kto jest osobą upośledzoną umysłowo i w jakim stopniu, to trudno jest

zdeiniować kto jest osobą pełnosprawną intelektualnie. W tym miejscu konieczne

jest podkreślenie, iż w Polsce jak do tej pory, nie ma podstawy prawnej, która

by regulowała włączenie terminu dzieci upośledzone umysłowo do kategorii

osób niepełnosprawnych. Faktycznie, przyznać należy, iż samo słowo upośle-

dzony jest terminem bardziej precyzyjnym niż niepełnosprawny, ale niestety

określenie to nabrało już mocy pejoratywnej i dyskryminującej. Jak twierdzi

E.Zakrzewska–Manterys „Wprowadzenie do obiegu pojęcia niepełnosprawności

sprawiło, że nastąpiło przesunięcie akcentów w społecznym deiniowaniu. Nie

chodzi przecież o to, że współcześnie nie potraimy odróżnić chorych psychicz-

nie od upośledzonych umysłowo; osób z wrodzonymi wadami od takich, które

doznały urazu na skutek wypadku; ludzi poruszających się niezbyt zgrabnie od

takich, którzy w ogóle nie mogą samodzielnie wykonywać żadnych funkcji ży-

Obecność i funkcjonowanie dziecka niepełnosprawnego w środowisku szkolnym

ciowych. Potraimy odróżniać od siebie takie osoby jeszcze bardziej precyzyjnie

niż dawniej, gdyż jesteśmy wyposażeni w coraz lepszą wiedzę medyczną i dys-

ponujemy coraz doskonalszą aparaturą diagnostyczna. Problem jednak w tym,

że w wielu sytuacjach naszego życia różnicowanie takie nie jest potrzebne,

a nawet, że istnieje więcej takich sytuacji, w których różnicowaniem takim nie

jesteśmy zainteresowani (htp://sonia.low.pl/sonia/konf_bk/1zakrzewska.htm).

Toczące się więc dyskusje na temat poprawności językowej w określaniu osób

upośledzonych winny uwzględniać w głównej mierze aspekt moralny, społeczny

i indywidualny. Dlatego więc za prawnym i szybkim wprowadzeniem określenia

niepełnosprawność intelektualna przemawiać powinny przede wszystkim takie

przesłanki jak:

dorobek nauk społecznych,

dyskurs społeczny, który zmienić może dyskurs urzędniczy,

stygmatyzacja (narzędziem naznaczania jest język, bowiem odpowiednie

określenie staje się faktem społecznym przypisującym osobom kategorię

negatywna lub pozytywną),

wzmacnianie podmiotowości osób niepełnosprawnych intelektualnie,

osłabianie mocy dyskryminującej,

humanizm,

zmniejszenie dystansu społecznego,

zwiększenie inkluzji społecznej rodziny dziecka niepełnosprawnego (Kar-

wowska 2007).

2. Dziecko niepełnosprawne w środowisku szkolnym

Włączanie ucznia dotkniętego niepełnosprawnością do procesu nauczania

i wychowania budzi nadzieję na wszechstronny, najpełniejszy rozwój dziec-

ka, uczy społecznych zachowań, ułatwia adaptację w społeczeństwie dzieci

zdrowych.

Integracja służy nie tylko dziecku niepełnosprawnemu, ale jest reakcją

zwrotną: „Niepełnosprawne dzieci otrzymują od obecnych z nimi zdrowych

dzieci wiele bodźców. To stwarza niepełnosprawnym możliwości poznawania

zachowań i sposobów postępowania dzieci zdrowych. (...) Dzieci zdrowe również

zyskują na obecności dzieci niepełnosprawnych. Uczą się pomagania, nabywają

wrażliwości, rozwijają wyobraźnię, są bardziej uważne w kontaktach z innymi.”

(Hundertmarck, 1993, s. 24). Jan Amos Komeński głosił: ”szkoła powinna objąć

wszystkie dzieci, skoro do tej samej szkoły uczęszczają dzieci rodziców bogatych

i biednych, dziewczęta i chłopcy, starsze i młodsze – to mogą uczęszczać bardziej

i mniej zdolne. Dzieciom słabszym i ograniczonym szkoła powinna poświęcać

więcej czasu, wysiłku i troski” (cyt.za: Lipkowski 1977). Jednym z najważniej-

szych zadań, przed którymi stoi obecnie szkolnictwo Unii Europejskiej, jest

Aleksandra Cieślińska, Małgorzata Karwowska

pomoc uczniom niepełnosprawnym izycznie i umysłowo. Bardzo popularna

stała się w ostatnich latach idea szkół integracyjnych, gdzie w sposób zupełnie

naturalny następuje proces asymilacji uczniów zdrowych z niepełnosprawnymi.

Przemiany zachodzące w szkolnictwie specjalnym polegają przede wszystkim na

zmianie podejścia do niepełnosprawnego ucznia, na zwróceniu uwagi na jego

indywidualne, zmienione przez dysfunkcje potrzeby oraz na podejmowaniu

działań w celu stworzenia mu jak najlepszych warunków do normalnego funk-

cjonowania w społeczeństwie.

Doświadczenia wielu krajów pokazują, że integracji dzieci i młodzieży o spe-

cjalnych potrzebach edukacyjnych najlepiej służą szkoły integracyjne, które są

otwarte dla wszystkich dzieci w danej społeczności. To właśnie w szkołach i kla-

sach integracyjnych dzieci i młodzież niepełnosprawna mogą osiągnąć najlepsze

wyniki w nauce i zintegrować się ze społeczeństwem. Szkoły i klasy integracyjne

sprzyjają w dużej mierze również uczniom zdrowym, którzy uczą się pomagać

swoim niepełnosprawnym kolegom. Dzieci niepełnosprawne, które uczą się

w szkołach z pełnosprawnymi rówieśnikami, w większym stopniu rozwijają

swoje społeczne i zawodowe umiejętności, które są potrzebne w codziennym

życiu i na rynku pracy. Nauka w tej samej szkole jest nie tylko korzystna dla

dzieci niepełnosprawnych, ale także dla ich pełnosprawnych kolegów. Pozwala

im lepiej rozumieć, że osoby z niepełnosprawnością mają prawo do pełnego

uczestnictwa i równości w społeczeństwie. Szkolnictwo integracyjne jest więc

najskuteczniejszym środkiem budowania solidarności między dziećmi o specjal-

nych potrzebach i ich rówieśnikami. Dzieci i młodzież ze specjalnymi potrzeba-

mi edukacyjnymi to uczniowie, którzy dotknięci są upośledzeniem izycznym,

upośledzeniem sensorycznym bądź mają poważne problemy w nauce lub też

problemy emocjonalne.

Pojęcie „uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych” jest szersze i obej-

muje zarówno uczniów niepełnosprawnych izycznie, psychicznie, intelektualnie,

społecznie, jak również uczniów wybitnych. Zwrócenie uwagi na podmiotowość

osób niepełnosprawnych jest wynikiem głębokich przemian, jakie dokonały się

w świadomości naszego społeczeństwa. Wiąże się to ze zmianą hierarchii warto-

ści i metod działania w wielu dziedzinach życia, wyzbyciem się uprzedzeń oraz

dostrzeganiem partnera w każdym człowieku.

Działania reformatorskie zmierzające do zapewnienia każdemu dziecku dostę-

pu do edukacji podejmowane przez różne gremia zbliżają Polskę do standardów

obowiązujących w krajach Unii Europejskiej. Integracja jest nowym modelem

oświaty – przeciwieństwem segregacji. Chodzi tu o tworzenie środowisk, przed-

szkolnych i szkolnych. Konsekwencją byłaby wspólna zabawa i nauka dzieci

o różnym poziomie rozwoju. Oświata integracyjna stanowi szansę wychowania

nowego pokolenia inaczej. Zachodnie kraje wykorzystały już tę szansę jakieś

kilka lat wcześniej niż Polska. Stworzyły one szkoły masowe z udziałem dzieci

niepełnosprawnych. Ucząc tym samym wzajemnej tolerancji. Założeniem oświaty

Obecność i funkcjonowanie dziecka niepełnosprawnego w środowisku szkolnym

integracyjnej jest stworzenie dzieciom jak najlepszych warunków uczenia. Szkoły

integracyjne są z założenia szkołami środowiskowymi, które włączają do współ-

pracy rodziców. „Niepełnosprawni czują się mniej ułomni, kiedy przebywają

z osobami sprawnymi. Poczucie kalectwa jest silniejsze wówczas, gdy są wśród

niepełnosprawnych”. Tak sformułowała swoją tezę niepełnosprawna psycholog

– Gisela Hundertmarck (1993), która jako przewodnicząca niepełnosprawnych

pracowników pomocy spastykom wystąpiła na seminarium Towarzystwa Pesta-

lozzi-Frubel w Berlinie w 1979 r.

Wiele osób stara się dziś,by niepełnosprawne osoby nie musiały żyć w izolacji,

lecz aby ich obecność w codziennym życiu była oczywista. Dlatego też jest ko-

nieczne, aby to wspólne życie było zapoczątkowane już w dzieciństwie. Z reguły

małe dzieci sprawne i niepełnosprawne podchodzą do siebie bez uprzedzeń,

otwarcie. Zatem przedszkole jawi się jako miejsce spotkań i wspólnego życia

dzieci niesprawnych i sprawnych.

Integracyjne kształcenie w Polsce staje się już faktem. System kształcenia

integracyjnego „polega na maksymalnym włączeniu dzieci i młodzieży z od-

chyleniami od normy do zwykłych szkół i innych placówek oświatowych,

umożliwiających im – w miarę możliwości – wzrastanie w gronie zdrowych

rówieśników. (…) celem integracji jest bowiem umożliwienie poszkodowanym

na zdrowiu osobom prowadzenia normalnego życia (…). Integracja zakłada

umożliwienie młodzieży upośledzonej na zdrowiu korzystanie ze wszystkich

stopni szkolnictwa – podstawowego, ogólnokształcącego i zawodowego”(Hu-

lek A. 1977).

Poniższa tabela ukazuje udział uczniów niepełnosprawnych w procesie na-

uczania w szkołach podstawowych i gimnazjach.

Tabela 1. Uczniowie w szkołach podstawowych i gimnazjach według

rodzaju niepełnosprawności w roku szkolnym 2006/2007

Szkoły

podstawowe

Gimnazja

ogółem liczba uczniów

74960

62337

z tego według rodzaju niepełnosprawności:

niesłyszący

1106

913

słabo słyszący

3080

1700

niewidomi

219

słabo widzący

2090

1233

z niepełnosprawnością ruchową

4038

2414

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: