2013_TiR_egzamin.doc

PERCEPCJA, UWAGA, WYOBRAŹNIA

Wrażenie – prosty proces psychiczny o charakterze poznawczym powstający pod wpływem działania elementarnych bodźców na receptory jednego rodzaju, odzwierciedla pojedyncze cechy bodźca (jasność, kolor, głośność, siła dotyku).

·         Bodziec – takie zdarzenie w środowisku fizycznym organizmu, na które organizm potrafi zareagować w sposób specyficzny, związany jest z dopływem energii.

·         Receptor – typ komórki nerwowej wyspecjalizowanej w odbiorze bodźców fizycznych lub chemicznych i w przekształcaniu ich energii na impulsy nerwowe (transdukcja).

Wrażenia wzrokowe

Receptorami są komórki siatkówki:

·         pręciki (receptory szarości, widzenie skotopowe)

·         czopki (receptory barw, widzenie fotopiczne):

- alfa – fale krótkie (niebieski);

- beta – fale średniej długości (zielony);

- gamma – fale długie (czerwony).

Na poziomie neuronalnym – detektory barw przeciwstawnych.

Wrażenia słuchowe

Komórki rzęskowe błony podstawnej w uchu wewnętrznym (narząd Cortiego):

·         do 300-400 Hz - zasada częstotliwości (częstotliwość dźwięku jest kodowana na częstotliwość impulsu nerwowego);

·         500 – 5000 Hz – reagują zespoły komórek, ich częstotliwości sumują się;

·         powyżej 5000 Hz – zasada miejsca (błona podstawna drga tylko w określonym miejscu).

·        Węch – komórki dwubiegunowe nabłonka węchowego;

·        Smak – kubki smakowe na powierzchni języka;

·        Czucie skórne i ból – wolne lub obudowane specjalnymi „ciałkami” zakończenia nerwów czuciowych (wrażenia dotykowe, temperatury i bólu);

·        Zmysł równowagi –

o       Aparat przedsionkowy – reaguje na przyspieszenie liniowe.

o       Przewody półkoliste – pobudzane przyspieszeniem kątowym.

Wrażenia kinestetyczne

·         Wywołane przez podrażnienia pochodzące z proprioreceptorów – receptorów stawowych, ścięgnowych i mięśniowych.

Odgrywają istotną rolę:

·         przy uczeniu się nawyków ruchowych (w połączeniu z wrażeniami wzrokowymi)

·         w procesie automatyzacji ruchów (przejście od kontroli eksteroreceptorów do proprioreceptorów)

·         w koordynacji złożonych ruchów sportowych (w zespoleniu z wrażeniami wzrokowymi).

Spostrzeganie – proces poznawczy polegający na odzwierciedleniu złożonych bodźców (przedmiotów i zjawisk) oddziałujących na narządy zmysłów, doświadczanie złożonej charakterystyki bodźców. Zachodzi wówczas, gdy dokonuje się organizacja i interpretacja danych zmysłowych 

Percepcja przedmiotu jest możliwa dzięki podziałowi pola spostrzeżeniowego
na figurę i tło:

·         figura jest dobrze określona, ma określony kształt, zbiór charakterystycznych cech, które odpowiadają przedmiotowi (kształt, kolor, faktura)

·         tło jest bezkształtne, służy pomocą
w lokalizacji przedmiotu, stanowi drugi plan, który musi być odróżniony, aby wyodrębnić figury.

Percepcja

·         Twórczy proces polegający na aktywnym odbiorze, analizie i interpretacji zjawisk zmysłowych.

·         Doświadczanie i rozpoznawanie przedmiotów w otaczającym środowisku, polegające na interpretacji sensorycznej w kontekście posiadanej wiedzy zakodowanej w pamięci.

Schemat poznawcze

·         struktury poznawcze, za pomocą których ludzie organizują wiedzę o świecie;

·         pamięciowa organizacja uprzednich doświadczeń związanych z daną klasą bodźców (zdarzeń, osób, obiektów);

·         umysłowa reprezentacja elementu rzeczywistości wpływająca na sposób jego percepcji.

Czynniki wpływające na spostrzeganie

Właściwości jednostki

·         Wiedza

·         Nastawienie

·         Emocje

·         Motywy

·         Postawy

·         Stan psychofizyczny

Uwaga – funkcja psychiczna polegająca na selektywnym dysponowaniu energią psychiczną. Mechanizm redukcji nadmiaru informacji.

Funkcje uwagi:

o       selektywność– zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli, kosztem innych.

o       czujność – zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca (sygnału) a ignorowania pozostałych bodźców (szumu).

o       przeszukiwanie – aktywne, systematyczne badanie pola percepcyjnego w celu wykrycia obiektów spełniających kryterium

o       kontrola czynności jednoczesnych – jednoczesne wykonywanie czynności prostych lub zautomatyzowanych nie przeciąża zasobów uwagi.

Cechy uwagi

·         Stopień koncentracji (siła skupienia)

·         Pojemność (zakres – liczba objętych obiektów)

·         Podzielność (umiejętność skupienia się na kilku czynnościach)

·         Przerzutność (szybkie przenoszenie uwagi)

·         Trwałość (czas koncentracji).

Wyobrażenie – wywołany w świadomości obraz przedmiotu lub sytuacji, które w danej chwili nie oddziałują na narządy zmysłów;

Wyobraźnia - proces psychiczny umożliwiający przetwarzanie wyobrażeń.

Cechy wyobrażeń:

·         duże podobieństwo między realnym obiektem i obrazem konstruowanym
w wyobraźni;

·         świadomość, że obiektu nie ma w zasięgu zmysłów;

·         mniejsza wyrazistość obrazu, niestabilność, pulsowanie, słabsze nasycenie barw, cząstkowość, zmienność;

·         konieczność wykorzystania dodatkowych zasobów uwagi;

·         pierwszoplanowy obiekt wyobrażenia jest bardziej wyeksponowany niż towarzyszące tło.

Wyobrażenie odtwórcze – obraz przedmiotu spostrzeganego wcześniej, charakter wspomnieniowy, duża wierność wobec właściwości realnie istniejących obiektów;

Wyobrażenie twórcze – obraz obiektu wcześniej niespostrzeganego, dotyczą treści nierzeczywistej, bez charakteru wspomnieniowego. 

Trening ideomotoryczny jest przydatny:

·         w procesie uczenia się ruchu

·         do utrwalania stereotypu dynamicznego

·         gdy niemożliwe są ćwiczenia
w rzeczywistości

·         szczególnie w dyscyplinach złożonych technicznie.

MYŚLENIE. ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Pojęcia

Reprezentacja umysłowa, która zawiera opis istotnych właściwości pewnej klasy obiektów;

Pojęcia ogólne - reprezentacje całych klas przedmiotów lub procesów.

Pojęcia jednostkowe mają jeden egzemplarz.

Pojęcia naturalne –reprezentacja umysłowa odzwierciedlająca zespół cech wspólnych, które w różnym stopniu przysługują desygnatom (desygnaty mniej i bardziej typowe);

Pojęcia matrycowe – poznawcza reprezentacja skończonej liczby wspólnych cech, które w jednakowym stopniu przysługują wszystkim desygnatom danej klasy.

Funkcje pojęć

n      zapewnienie ekonomii – redukcja różnorodności informacji;

n      rozumienie i wyjaśnianie;

n      umożliwienie wykonywania operacji na materiale symbolicznym;

n      komunikowanie się.

Myślenie.

n      uwewnętrzniona czynność operowania informacjami, w szczególności ich  selekcja i wytwarzanie, dzięki którym dochodzi do pośredniego i uogólnionego poznania rzeczywistości.

n      proces tworzenia modeli rzeczywistości umożliwiających wykonywanie operacji na symbolach i testowanie hipotez

n      myślenie pozwala symulować procesy i zdarzenia rozgrywające się w świecie rzeczywistym,
z wykorzystaniem poznawczej reprezentacji świata

Czynność myślenia – łańcuch operacji umysłowych, za pomocą których przetwarzamy informacje.
Struktura myślenia:

o       informacje (materiał myślenia);

o       operacje (elementarne transformacje umysłowe);

o       reguły (sterujące łańcuchem operacji).

Informacje

•         wrażenia i spostrzeżenia (myślenie sensoryczno-motoryczne);

•         wyobrażenia (myślenie konkretno-wyobrażeniowe);

•         pojęcia (myślenie słowno-logiczne, abstrakcyjne).

Operacje umysłowe

Elementarne transformacje psychiczne, za pomocą których przetwarzamy informacje

Zinterioryzowana (uwewnętrzniona) czynność umysłowa, zintegrowana
i odwracalna, podporządkowana regułom logicznym. 

•         Analiza – myślowy podział całości na części;

•         Synteza – myślowe łączenie części w całości;

•         Porównywanie – zestawianie przedmiotów i zjawisk w celu wykrycia podobieństw i różnic;

•         Abstrahowanie – wyróżnienie jednej właściwości obiektu przy pominięciu innych;

•         Uogólnianie – łączenie cech wspólnych dla klasy obiektów.

Reguły - decydują o uporządkowaniu łańcucha operacji:

•         Algorytm – niezawodny przepis określający, jaki skończony ciąg operacji należy wykonać, aby rozwiązać wszystkie zadania danej klasy;

•         Heurystyka – zawodna zasada, reguła, taktyka, która nie gwarantuje rozwiązania zadania, ale może w nim pomóc.

Rodzaje myślenia

•         Produktywne - polega na tworzeniu informacji zupełnie nowych dla podmiotu, wynik myślenia wzbogaca wiedzę o dotychczas nieznane treści (np. napisanie oryginalnego eseju, planowanie eksperymentu).

•         Reproduktywne- polega na zastosowaniu uprzednio zdobytej wiedzy w nowych zadaniach, na wykorzystaniu poznanych metod rozwiązywania problemów w nowych warunkach (np. tłumaczenie tekstu z obcego języka, planowanie zakupów).

Myślenie krytyczne (jako szczególny przypadek myślenia realistycznego, ukierunkowanego),
prowadzi do celu jakim jest ewaluacja.

Celem myślenia krytycznego jest ocena wszystkich ważnych aspektów aktywności intelektualnej człowieka:
a) cele i problemy (czy warto je podjąć)
b) strategie i operacje (czy rokują skuteczne osiągnięcie celu),
c) wytwory (czy spełniają kryteria np. nowości lub wartości).
Jest osobnym rodzajem myślenia.

·      Myślenie twórcze - wynik myślenia produktywnego, jeśli powstało coś nowego nie tylko dla jednostki ale i dla innych,
jeśli wytwór ma wartość poznawczą, estetyczną, etyczną lub użytkową

·      Myślenie odtwórcze - np. uczeń odkrywa prawo Archimedesa czy wzór na obliczenie pola

Myślenie twórcze

·      Występowanie niepospolitych, niezwykłych, ale właściwych reakcji (oryginalność i stosowność).

·      Proces sterowany przez skuteczne metody heurystyczne, częściej występuje w nim zjawisko olśnienia, proces długotrwały, rozciągnięty w czasie.

·      Dotyczy problemów: obiektywnie nowych, uznanych za społecznie ważne, otwartych, w sytuacjach dywergencyjnych.

Składniki procesu twórczego

n      Uwaga rozproszona

n      Wyobrażenia wzrokowe

n      Specyficzne kategoryzowanie

n      Pamięć – nietypowe kodowane, selektywne zapominanie, reminiscencja

n      Używanie analogii, zdolność dostrzeżenia problemu i jego redefinicji

Rozwiązywanie problemów

Problem – rodzaj zadania, którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanej wiedzy i umiejętności, wymaga myślenia produktywnego, ma charakter podmiotowy
Rodzaje problemów:

•         Otwarte – bardzo niski poziom informacji, brak danych o możliwych rozwiązaniach;

•...