Motyw buntu w literaturze
W literaturze pojawia sie wiele motywów identycznych lub bardzo do siebie podobnych, a róznice miedzy nimi dotycza sposobu ich opracowania, przedstawienia w tresci i w formie. Do takich motywow nalezy wedrowka jako cos, co ksztaltuje los bohaterow literackich. Przemieszczaja sie oni z roznych powodow. Czasem sa do tego zmuszeni przez kogos lub cos, czasem swiadomie wybieraja taki sposob zycia, by poznac rzeczywistosc, szukac prawd zyciowych, sensu istnienia.
Motyw wedrowki wystepuje w literaturze od najdawniejszych czasow. Spotykamy go w dziele epiki greckiej- ''Odysei'' Homera. Autor opisuje w niej basniowe przygody Odyseusza, wracajacego spod Troi na rodzinna wyspe Italie. Jego dziesiecioletnia tulaczke po morzu spowodowali nieprzychylni mu bogowie, mszczac sie za zaglade ulubionego miasta- Troi. W czasie tulaczki po morzu Odyseusz przezywa wiele przygod, doplywajac do roznych krajow. Wedrowka ta konczy sie szczesliwie- dzieki pomocy Ateny. Odyseusz wraca na Italie do swej wiernej zony Penelopy. Dzieki pokazanym tu przezyciom bohatera mozemy poznac jego postawe wobec roznych przeciwnosci, trudow i niebezpieczenstw, na jakie napotkal w swej wedrowce. Mozemy tez zastanowic sie, na ile los czlowieka zalezy od jego charakteru, a na ile jest od niego niezalezny. Czy rzadza ludzmi bogowie, jak w to wierzyli Grecy, czy sami mozemy kierowac wypadkami swego zycia.
W polskiej literaturze nowozytnej utworem, w ktorym motyw wedrowki wypelnia wieksza czesc tresci, jest dramat Juliusza Slowackiego pt. ''Kordian''. Bohater utowru po mlodzienczym okresie pesymizmu i zwatpienia, po nieudanej probie samobojstwa pragnie odnalezc sens swojego zycia i z tego powodu udaje sie w podraz po Europie, aby zebrac rozne doswiadczenia, poznac rozne wartosci i znalezc cos, dla czego warto by bylo zyc. Spotykaja go w tej wedrowce same rozczarowania. W Londynie, po rozmowie z dozorca parku, dochodzi do wniosku, ze swiat ocenia czlowieka wedlug jego stanu majatkowego i ze wszystko mozna kupic.We Wloszech, poprzez przyzyty zwiazek z Wioletta , przekonuje sie, ze nie ma szczerej, bezinteresownej milosci. Pozniej, w Watykanie, podczas audiencji u papieza, zachwiala sie rowniez jego wiara, kiedy spostrzegl ze papiez trzyma z rzadami zaborczymi, a nie popiera sprawy niepodleglosci Polski. Dopiero na Mount Blanc, po dokonaniu rozrachunku z dotychczaswoymi doswiadczeniami, odnajduje Kordian cel- walke o wolnosc ojczyzny. W wyniku dotychczasowej wedrowki po swiecie ksztaltuje sie w nim poczucie sensu zycia, dostrzega, ktore wartosci zasluguja na poswiecenie, a ktore nie. Wedrowka Kordiana konczy sie w Polsce, gdzie dobrowolnie podejmuje sie zabicia cara, aby dowiedziec sie potem gorzkiej prawdy o sobie, a mianowicie, ze nie jest zdolny do dokonania czynu.
Wiele krajow przemiezyli tez bohaterowie utworow Mickiewicza- Konrad Wallenrod i Jacek Soplica. Pierwszy z nich, Litwin, wychowany w Zakonie Krzyzackim, po poznaniu prawdy o sobie dzieki opiece Wajdelo??????????? , ktory postanawia zemscic sie na wrogach ojczyzny. Jedzie w odlegle kraje, gdzie podszywa sie pod nazwisko znanego rycerza krzyzowego. Konrada Wallenroda, walczy w wielu bitwach z poganami i wslawia sie tak bardzo, ze jego slawa dociera do zakonu. obi to, zeby zniszczyc potege krzyzacka, kiedy dzieki zdobytej slawie zostanie wybrany Wielkim Mistrzem Zakonu. Tak tez sie staje- zamierzenia Konrada zostaja zrealizowane. Jego wedrowka skonczyla sie w momencie, kiedy zrealizowal swoj zamiar. wtedy mogl sie juz ujawnic, zrzucajac znienawidzony plaszcz Krzyzacki i wypijajac trucizne. Wiele tez wedrowal Jacek Soplica jako ksiadz Robak, a celem jego wedrowki byla chec zrehabilitowania sie za popelniony mord na stolniku Horeszce. Nie tylko wstapil do zakonu, ale takze dzialal jako emisariusz przemieszczajacy sie na terenach wszystkich trzech zaborow, przekazujacy tam polecenia od organizacji konspiracyjnej, oprganizujacy opor ludzi przeciw zaborcom, uswiadamiajacy ich. Cierpial przesladowania ze strony wszystkich rzadow zaborczych- byl wieziony, torturowany, skazywany na ciezkie roboty. Swoja wedrowke zakonczyl ksiadz Robak w rodzinnym Soplicowie, gdzie przybyl, aby zorganizowac powstanie przeciw Rosji i w ten sposob wspomoc Napoleona. Zmarl po odniesionej ranie w czasie bitwy z Moskalami, zrehabilitowany i rozgrzeszony przez swojego najwiekszego wroga, Gerwazego.
Wiele wspolnego z bohaterami romantycznymi ma doktor Tomasz Judym z '' Ludzi bezdomnych'' Stefana Zeromskiego. W swoim zyciu tez nie znajduje spokoju, takze szuka sposobow, aby zrealizowac swoje idealy, tzn. poprawic warunki zycia najubozszych warstw spoleznych. Nigdzie nie zagrzewa dluzej miejsca, zraza sobie srodowisko, w ktorym sie obraca, poniewaz jest bezkompromisowy i uczciwy, a to nie jest popularna cecha. Doktor Judym wyszedl z dolow spolecznych, studiowal w Paryzu, potem pracowal w Warszawie, w Cisach, w Zaglebiu Dabrowiskim. Wszedzie gdzie sie znalazl, chcial naprawic swiat, nawet kosztem swojego zycia osoibstego. Na koncu powiesci rozstajemy sie z Judymem jakby w srodku drogi, po ktorej wedruje, w momencie wewnetrznego rozdarcia i cierpienia po rozstaniu sie z Joasia. Mamy wrazenie, jakby otwierala sie przed nim dalsza, dluga droga i nie wydaje sie nam, zeby byla ona latwiejsza niz ta ktora szedl dotad.
Wiele przewedrowal tez inny bohater Zeromskiego - Cezary Baryka z ''Przedwiosnia'', powiesci, ktora nalezy juz do literatury XX - lecia miedzywojennego. Najpierw wychowal sie w Baku, mlodosc spedzil podczas rewolucji w Rosji, a potem z ojcem udal sie do polski, lecz po smierci Dominika przybyl do niej sam. Jego droga prowadzila po eroznych miejscach kraju, w ktorych szukal obiecanych '' szklanych domow'', ale znajdowal tylko zaniedbanie, nedze i kontrasty spoleczne, nieudolne rzady. Byl w miasteczku nadgranicznym, w Warszawie, Nawloci, a jego uczestnik wojny polsko - rosyjskiej na terenach wschodnich Polski. Z wszystkich doswiadczen, obserwacji zebranychw tej wedrowce wysnul wniosek, ze w Poslce dzieje sie zle, ze niewiele sie zmienilo po odzyskaniu przez nia niepodleglosci i obawial sie , ze i tak moze dojsc do takiej rewolucji jak w Rosji, z jej strasznymi skutkami.
Kilka powyzszych przykladow pokazuje, jak roznie opracowany byl motyw wedrowki przez roznych pisarzy. Wydaje sie jednak, ze te wszystkie przedstawienia motywu maja cos wspolnego. Wedrowka sluzy bohaterom do gromadzenia doswiadczen, poszukiwania sensu zycia (Kordian, Cezary Baryka) , jest sposobem na osiagniecie zamiezonego celu (Wallenrod, Judym), a patrzac z punktu widzenia czytelnika. Dzieki temu motywowi jest w utworze wieksza roznorodnosc, przez co bardziej nas on interesuje.
Rybakos