37. Z. Krasiński, Psalmy przyszłości

Hrabia Zygmunt Krasiński jest zaliczany do grona wieszczów narodowych polskiego romantyzmu (obok A. Mickiewicza i J. Słowackiego). Poeta, autor powieści i dramatów. Większą część życia spędził poza Polską, w krajach Europy Zachodniej (Włochy, Francja, Austria, Niemcy). Najbardziej znany z dramatu „Nie-Boska komedia”.

„Psalmy przyszłości”

Krasiński napisał je w Paryżu.

Pierwsze trzy części – „Psalm wiary”, „Psalm nadziei” i „Psalm miłości” powstały w latach 1844–45. To poetyckie dzieła religijno–historiozoficzne, będące swego rodzaju podsumowaniem przemyśleń i koncepcji Krasińskiego wielu rozmów przeprowadzonych z przyjaciółmi i ukochaną – Delfiną Potocką. Utwory stały się zapowiedzią przyszłych wydarzeń.

________________________________

Psalmy przyszłości – utwory poetyckie napisane przez Zygmunta Krasińskiego w Paryżu w latach 1844-1848. Pierwsze trzy części zostały wydane pod pseudonimem literackim Spirydion Prawdzicki w 1845. Jako całość, składająca się z pięciu psalmów, została opublikowana w 1850 roku. Od 1874 były drukowane pod prawdziwym nazwiskiem autora.

Początkowo składały się z trzech części (powstałych w latach 1844/45):

·         Psalm wiary

·         Psalm nadziei

·         Psalm miłości

W 1846-1848 Krasiński napisał:

·         Psalm dobrej woli

·         Psalm żalu.

Pierwsze trzy psalmy mają charakter historiozoficzny i religijny. Omawiają cnoty teologiczne w życiu współczesnego Krasińskiemu polskiego społeczeństwa. Polemizują z ideami rewolucyjnymi, analizują także ideały miłości i bratestwa, dążenia narodu polskiego (zarówno ludu jak i szlachty). W Psalmie żalu zwraca się do Słowackiego, ustosunkowując się do jego wiersza Do autora trzech Psalmów – Odpowiedź na Psalmy przyszłości. Zarówno w tym utworze jak i Psalmie dobrej woli (tu w formie modlitwy) nawiązuje Krasiński do ideału nieskalanej Polski, wierząc, że może zmartwychwstać – odzyskać wolność – wyłącznie mocą swojego i narodu ducha. Polemika Słowackiego i Krasińskiego na temat Psalmów przyszłości ma istotne znaczenie literackie. Wiele jej zwrotów weszło do mowy potocznej.

Psalmy przyszłości

Dam chwałę Bogu; prawdę powiem:
niech boli, jako chce!

Teofil Szemberg, Wyprawa na Wołoszczyznę

I.                    Psalm wiary

29. A odpowiadając, Jezus rzekł im: Błądzicie, nie będąc świadomi pisma ani mocy Bożej.
30. Albowiem przy zmartwychwstaniu ani się żenić, ani za mąż chodzić będą, ale będą Jako aniołowie Boży w niebie.
31. A o powstaniu umarlych nie czytaliście, co wam powiedziano od Boga, mówiącego:
32. Jam jest Bóg Abrahamów i Bóg Izaaków, i Bóg Jakubów? Bóg nie jest-ci Bogiem umarłych, ale żywych.

Św. Mateusz, rozdz. XXII

47. Pierwszy człowiek z ziemi ziemski, wtóry człowiek sam Pan z nieba.
48. Jaki jest ten ziemski, tacy też i ziemscy, a jaki jest niebieski, tacy też będą niebiescy.

Św. Paweł, List 1 do Koryntian, rozdz. XV

„Psalm wiary” wyraża wiarę poety w boski plan dziejów. To jedenastozgłoskowiec, w którym podmiot liryczny określił Polskę mesjańskim narodem wybranym, którego misją jest wybawienie ludzkości (...)

poprzez męczeństwo rodaków: „To w łasce Twojej poczęte narody! (…) / A są wybrane jedne przed innemi, By o Twą piękność walczyły na ziemi (…) / Takim jest naród Twój polski, o Boże! (…) / Niech w tym cierpieniu wytrwa niesłychanem (…)/ Boć on, zaprawdę, Twym ziemskim kapłanem”.

II.  Psalm nadziei

16. A ja prosić będę Ojca, a innego pocieszyciela da wam, aby
z wami mieszkał na wieki.
17. Onego Ducha prawdy, którego świat przyjąć nie może,
bo go nie widzi ani go zna. - Lecz wy go znacie, gdyż u was
mieszka i w was będzie.
18. Nie zostawię was sierotami - przyjdę do was.

Św. Jan, rozdz. XIV

6. I widziałem drugiego anioła, lecącego przez pośrodek nieba,
mającego Ewangelią wieczną, aby Ją zwiastował siedzącym
na ziemi i wszelkiemu narodowi, i pokoleniu, i językowi, i ludowi.

Objawienie Św. Jana, rozdz. XIV

„Psalm nadziei” zapowiadał ostatnią, najwyższą w dziejach ludzkości epokę – czas „Ducha Świętego”, charakteryzujący się działaniem: „Czas uderzyć w strunę drugą, w czynów stal!”. Polaków do aktywności ma popychać ich wiara, dzięki której zostali narodem wybranym: „Z wiary waszej - wola wasza/ Z woli waszej - czyn wasz będzie!”. Aktywność Polaków ma doprowadzić do powszechnej przemiany społecznej.

III.              Psalm miłości”

Cytat z Biblii: 1. Choćbym mówił językami ludzkimi i anielskimi, a miłości bym nie miał, stałem się jako miedź brząkająca albo cymbał brzmiący. 2. I choćbym miał proroctwo i wiedziałbym wszystkie tajemnice i wszelką umiejętność, i choćbym miał wszystką wiarę, tak, żebym góry przenosił, a miłości bym nie miał, nicem nie jest.

Św. Paweł, List do Koryntian, rodz.

„Psalm miłości” - domykający pierwotny kształt cyklu, wyraża protest przeciwko mordom i rzeziom, nawiązując do ogarniętego powstaniem kraju. Jednocześnie wynosi na piedestał polskie rycerstwo i patriotyzm szlachty. Pojawiła się tu koncepcja solidaryzmu narodowego – wspólnej drogi stanu szlacheckiego (jako przewodnika) i ludu do wypełnienia przeznaczenia. Dosłowny jest protest przeciwko imperializmowi carskiej Rosji: „Dwóch bójką wiar - / - Ty i Car. - / Car, życia trąd - / Ty, życia prąd / Ty, życia dar!”.

PSALM ŻALU

...mają oczy, aby widzieli, a nie widzą - uszy małą, aby
słyszeli, a nie słyszą...

Ezechiel, XII, S

Boć nie posiał Bóg Syna Swego na świat, aby sądził świat, ale
aby świat był zbawień przezeń.

Jan, III, 17

Psalm żalu

Psalm następny z następnego powodu: Przeciw trzem poprzedzającym, a szczególniej trzeciemu, zaraz po ich ukazaniu się, zatem na niemały czas jeszcze przed bezbożnej pamięci miesiącem lutym 1846 r.- napisano pieśń w podobnym ich kształtowi kształcie. -Ta pieśń w rękopiśmie, jedna z przedziwności języka polskiego, brzmiąca cudownymi dźwięki, a głębokiego mistycyzmu piętnem naznaczona, wyobrazicielką niektórych dążności i myśli, krążących po widnokręgach umysłowych Epoki naszej. - Jeden ją wybrzmiał z piersi swych - ale po wielu piersiach drzemią zawarte w niej tchnienia. -Nie sposób jej tu w całości wydać, bo imię wieszcza, który ją wyśpiewał, i wola jego o niej - nie znanymi. Pokrótce więc tylko treść w niej leżących zarzutów i pomysłów się opisze. -Teć albowiem nie tylko są jednego wyłączną, rzeczywistą, ale zarazem pewnej liczby drugich wspólną, idealną własnością. -Kształtu się nie przywodzi - ideę tylko się podaje!

Pieśń owa w uroczych a ironijnych strofach zaczyna od zarzucania Psalmowi miłości przeczuć zupełnie fałszywych i bojaźni niczym nie usprawiedliwionej przed pewnymi, wypaść mogącymi klęskami - i zapowiada absolutnym twierdzeniem, że nigdy nic podobnego na ziemi polskiej się nie zdarzy. - Dalej, szydząc, utrzymuje, że chyba upiory snuły się wieczorem po drodze zadumanego szlachcica i plemion dawno zmarłych po księżycu mgliły się kurhany - lub też nad zasypiającymi oczyma pobłysk padł od czerwonych kotary firanek - stąd krwi widzenie, stąd strach złowieszczy, bo "Ktoż, gdzie i kiedy nożem zagroził lub stanął ci sporem?" - Próżne mary -wcale ni mord, ni rzeź -ale z wieńca kwietnianego nadpowietrznych duchów obrywające się postaci, przelatujące w przestrzeniach -"a ty zląkł się, syn szlachecki".

Po takowym wstępie pieśń przechodzi do ocenienia stanowiska całej szlachty polskiej -przyznając, że jej niegdyś było ze sto tysięcy, ma ją teraz za zupełnie już nie istniejącą i oświadcza, że wcale i nigdzie "jej nie ma" - że w głębiach czasu gotuje się wichrowy płomień, co, wybuchnąwszy, zgasi i zdmuchnie jak świecę wszelkiego szlachty onej przypomniciela. - Przyjdą światła jakieś Boże, widzialne, śród burz apokaliptycznych pałające - i rzucą się na lud, i popchną go - a stąd cudowne powstaną strachy i przerażenia, żywe jakoby Śmierci, przechadzające się po ziemi -a w nich i z nimi będzie Duch!

"Słaby ,mówisz,rzeź wybiera; a czy wiesz, co on, ten Duch, wybierze?" - Po tym zapytaniu pieśń, Jehowicznym wzbierając natchnieniem - głosi, że zapewnię Duch on młody wybierze za środek wcielenia się swego -ludów zatracenie -z wichrów, komet i płomieni okropne odmęty, w których króle drżą, matki ronią, ziemia się rozpada i gruzy po gruzach tylko chłonie - aż onych zwalisk wszystkich korzysta Duch - którego definicja, że jest "wiecznym rewolucjonistą".

Nad tak w pył i popiół rozsypanym światem nowa zorza unosi się w górze - a pod jej blaskami, w jakichciś smętnych przestworach zatracenia, jęczy przeszłość historyczna kraju. - Nieskończone westchnienie słychać z tej otchłani ojczystych dziejów; ale ponad nią wszechwładny Duch "uciska, mroczy i błyska", aż stopniowymi uciski uzupełni nowego Boga i wiek absolutnie nowy.

Po takich przejściach kończy pieśń modlitwa gorąca i uroczystą o rychłe ziszczenie się dopiero co wyżej przytoczonych obrazów, z najmisterniejszą sztuką odmalowanych!

Na takiej treści wieszczby - odpowiedzią następny Psalm.

Psalm dobrej woli

ODPOWIEDŹ NA PSALMY PRZYSZŁOŚCI SPIRYDIONOWI PRAWDZICKIEMU

Odpowiedź na Psalmy przyszłości (Do autora trzech Psalmów) – poemat napisany przez Juliusza Słowackiego na przełomie lat 1845-1846. Został wydany bezimiennie, bez wiedzy poety, pod tytułem Do autora trzech Psalmów w 1848 roku, następnie ukazał się w pierwszym tomie Pism pośmiertnych wydanych we Lwowie w roku 1866. Do dziś dokładne okoliczności dostania się rękopisu do druku są nieznane; przypuszcza się, że mógł go przekazać Ryszard Berwiński lub E. Chojecki (niektórzy podejrzewali iż mógł to zrobić także Cyprian Kamil Norwid).

Poemat ma charakter polemiczny wobec poglądów Zygmunta Krasińskiego zawartych w trzech z pięciu Psalmów przyszłości Krasińskiego (kolejne dwa: Psalm żalu i Psalm dobrej woli stanowią odpowiedź na utwór Słowackiego), dotyczących głównie rozwoju historii i roli narodowej poety. Słowacki krytykuje idealizowane postrzeganie szlachty przez Krasińskiego (uznając za skończone jej działanie historyczne), stawiając ją w opozycji do młodych przedstawicieli społeczeństwa, którzy mogą być jego zdaniem realizatorami woli boskiej. Według Krasińskiego bardzo ważnym środkiem do osiągnięcia wolności narodu jest połączenie sił ludu i szlachty; Słowacki zaś twierdził, że droga ta prowadzi poprzez rozbicie przestarzałych zasad politycznych i społecznych. Według Słowackiego, to, co może przynieść zmiany dla narodu polskiego, nie może opierać się na abstrakcyjnym pojęciu etycznym, lecz na konkretnym czynie prowadzącym do wolności i możliwości doskonalenia społeczeństwa, a jeśli to koniecznie – także krwawej ofierze, wynikającej z samego Ducha "Wiecznego Rewolucjonisty". Zadaniem poety jest zrozumienie spraw, dążeń i cierpień swego narodu, pojmowanie sensu jego dziejów historycznych jak również przyszłości. Powinien więc być swego rodzaju wieszczem, osobą przewodnią. Tylko poezja pisana przez takiego poetę może wspomóc przemianę narodu jak i jego doskonalenie, o którym jako o celu narodu pisał Krasiński.

____________________

Psalmy poprzedzone są cytatami z Biblii, wszystkie mają podniosły charakter 
i nawiązują do cnót teologicznych w społeczeństwie polskim. Odmienność tej wersji mesjanizmu narodowego polega na tym, że oparty jest on przede wszystkim na wierności chrześcijaństwu, a nie na niewinnej ofierze. Polska ma zbawić własny naród i świat od nienawiści, która rozlała się na kontynencie europejskim od czasu rewolucji francuskiej. Krasiński stworzył więc ideę przemiany dziejów według chrześcijańskiej zasady miłości. Czyn u Krasińskiego ma głównie charakter moralno–duchowy.

Polemikę z poglądami poety podjął Juliusz Słowacki, wystosowawszy do autora „Odpowiedź na Psalmy przyszłości”, w której skrytykował on narodowo–klasowy mesjanizm. Zarzucił Krasińskiemu, że opiera się na abstraktach, które w rzeczywistości nie występują. Słowacki był zwolennikiem konkretnych działań, nawet złożenia krwawej ofiary, jeśli będzie to konieczne.

Jednak historia potwierdziła wizje Krasińskiego, który po rzezi galicyjskiej (zbrojnemu wystąpieniu chłopów przeciwko szlachcie) opublikował kontynuację cyklu: „Psalm żalu” i „Psalm dobrej woli”, w których zwrócił się do Boga z prośbą o moralne zwycięstwo braterskiej miłości i solidarności.

Polemika poetów odbiła się szerokim echem wśród aktywistów epoki. Zwroty zaczerpnięte z utworów na długo weszły do ówczesnego języka polityki (m.in. „z szlachtą polską polski lud”, „Duch – wieczny rewolucjonista”).