Sinusoida epok literackich według Juliusza Krzyżanowskiego
WIEDZA, MATERIA, ROZUM
ANTYK podstawa późniejszych odwołań, wieki podczas których powstawały i utrwalały się klasyczne wzorce oraz wartości. Myśl i dorobek artystyczny twórców antyku będzie odwiecznym autorytetem. Krystalizują się gatunki literackie i normy tworzenia sztuki. Wśród pojęć pojawiają się kategorie: mimesis i katharsis, tragizm wśród ideałów: harmonia, ład, spokój, umiar, "złoty środek".
Homer: "Odyseja", "Iliada";
Sofokles: "Antygona", "Król Edyp";
Horacy: "Pieśni"; Biblia, mity,
"Gilgamesz".
RENESANS odrodzenie ideałów antyku. harmonia i umiar, antropocentryzm (człowiek w centrum zainteresowań), humanizm, reformacja (rozbicie uniwersalizmu jednej religii w Europie). Odkrycia geograficzne - rozwój nauki. Wzrost zamożności ludzi - zwrot ku wartościom doczesnym. Rozwój sztuk według ideałów klasycznych. Ideał człowieka wszechstronnie wykształconego: uczonego-artysty. Klasyczne gatunki: pieśń, tren, fraszka. tragedia, sielanka. Celem sztuki - oddanie urody i ładu świata. J. Kochanowski: treny, fraszki, pieśni, "Odprawa posłów greckich", M. Rej: "Krótka rozprawa między trzema osobami...";P. Skarga:"Kazania sejmowe";F. Petrarca: "Sonety do Laury"
OŚWIECENIE wiek oświecony-rozumu, powrotu do ideałów klasycznych. Wszechstronny rozwój nauki. Rozwój prasy, szkolnictwa i norm klasycznych w sztuce. Racjonalizm, empiryzm, sensualizm w ideologii-a zatem metody rozumowego i doświadczalnego pojmowania i badania zjawisk. Wśród innowacji wyznaniowych deizm i ateizm. we Francji działalność encyklopedystów i Wielka Rewolucja Francuska. W Polsce-reformy ustrojowe (Sejm Wielki, Konstytucja 3 Maja), gospodarcze. edukacyjne - w końcu kolejne rozbiory. Klasyczne gatunki: bajka, poemat heroikomiczny, satyra, komedia. sielanka.
POZYTYWIZM epoka prozy (powieść, nowela). Rozczarowanie romantycznym entuzjazmem i postawą "mierz siły na zamiary". Wiara w naukę, postulaty scjentyzmu, pracy organicznej, pracy u podstaw - czyli reformy społeczeństwa i edukacji warstw niższych. Wśród pojęć budujących ideologię: scjentyzm, utylitaryzm, agroscytyzm, organicyzm, postulaty stawiania i realizowania realnych, praktycznych celów.
DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE zaobfitowało osiągnięciami techniki. rozwojem nauki: fizyki, medycyny, przemysłu na wielką skalę i rozwojem dwóch mocarstw: Ameryki i Związku Radzieckiego. Wśród ideologii epoki odegrał rolę pragmatyzm, czyli przeświadczenie o praktycznym sensie sztuki i nauki, ale także egzystencjalizm (trwoga istnienia człowieka samotnego we wszechświecie) i katastrofizmu (przekonanie o nadchodzącym końcu świata). Wiele nurtów awangardowych w literaturze i sztuce: abstrakcjonizm, futuryzm, dadaizm, nadrealizm. W początkach niepodległości polskiej-odwrót od sentymentów i ideałów romantycznych -"zrzucenie poezji z piedestału" oraz idea poety "ultimus inter pares"- ostatniego wśród równym.
ANTYK
V-XV w
RENESANS
XVII w
OŚWIECENIE
I poł XIX w
POZYTYWIZM
Przełom wieków
XIX i XX
DWUDZIESTOLECIE
MIĘDZYWOJENNE
WIARA, DUSZA, UCZUCIE
do V w n.e
ŚREDNIO-
WIECZE
XVI w
BAROK
XVIII w
ROMANTYZM
II poł XIX w
MŁODA
POLSKA
Lata 1918 - 1939
XX wiek
n.e
p.n.e
ŚREDNIOWIECZE mistycyzm teocentryzm (Bóg w centrum wszechświata), uniwersalizm. Epoka religijna, uduchowiona, kierująca myśl ludzką ku Bogu i pozaziemskim wartościom. Modny temat śmierci (danse macabre). Ogromna rola symbolu, wiara w magię liczb, wymowę znaków natury. Dualizm wartości (podział na dobro i zło, niebo i piekło. duszę i ciało). Postrzeganie życia ludzkiego jako kruchego, przemijalnego, pełnego cierpień. rozdartego między wartościami niebiańskimi a ziemskimi (św. Augustyn). Nowe gatunki: kazanie. hagiografia, wiersz średniowieczny, moralitet G. Anonim: "Kronika polska"; W. Kadłubek: "Kronika polska";Dante:"Boska komedia";J. Długosz: "Historia Polski";
BAROK Epoka uduchowiona, mistyczna, podłoża filozofii leży poczucie przemijalności życia i kruchości istoty ludzkiej. Zwrot ku Bogu i religi, myśli o życiu pozaziemskim. Ozdobność w sztuce (równi słowa), celem wyrażenie uczt oraz zaszokowanie odbiorcy pomysłem. szatan, piekło, śmierć-typowe motywy sztuki. Kontrreformacja-reakcja kościoła wobec ruchów reformacji. Upadek nauki, edukacji młodzieży, rozwoju wiedzy.
ROMANTYZM uczucie, serce, wiara, intuicja, wyobraźnia, wrażliwość duszy, kontakt ze światem nierealnym - to "drogowskazy" romantyzmu. Rozczarowanie i nieufność wobec rozumu i wiedzy. Wśród wiodących pojęć: fantastyka, irracjonalizm, mesjanizm, mistycyzm, fantazja, tajemniczość. Wśród tematów: miłość wbrew konwencji, walka o wolność, choćby wbrew realiom, duchowa postać natury, egzotyka Orientu, tajemniczość romantycznego, samotnego bohatera. Nowe gatunki: dramat romantyczny, powieść poetycka, ballada, poemat dygresyjny. Epoka poezji, ekspresji uczucia-i mit wyobcowanego poety ponad tłumem.
MŁODA POLSKA inna nazwa: neoromantyzm, modernizm, dekadentyzm, symbolizm. Idea "sztuka dla sztuki", odrzucająca jakikolwiek praktyczny wymiar twórczości. Metodą badania świata ma być intuicja, symbol sposobem wyrażania treści wewnętrznych, dekadentyzm to schyłkowość, poczucie końca wieku i kresu istnienia ludzkości: kruchości ludzkiego życia i wszechpotęgi prawa przemijania. Wśród tematów sztuki i literatury: śmierć, szatan, koniec wieku, spleen, przeklęty, wyobcowany poeta-artysta. W Polsce mit powstań i wznowienie romantycznego dziedzictwa (np. odkrycie Norwida). Pogarda dla mieszczańskiego stylu życia. Epoka poezji i wielkiego dramatu na wzór romantyków.
WIEK XX
Przyniósł powojenne poczucie rozpadu wartości. Wskrzesił poglądy egzystencjalistów i katastrofistów.
XX wiek – II połowa okazała się tyglem postaw i wartości. Do prądów ważnych należą: surrealizm, postmodernizm, personalizm, humanizm współczesny.
V w. p.n.e.
10 wieków
Wiek XVI
Wiek XVII
Wiek XVIII
Wiek XIX
Wiek XX
Oś
czasu
476 r. n.e.
Upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego koniec starozytności
1450 r. – wynalezienie druku
1453 r. upadek Konstantynopola
1942 r. – odkrycie
1630
- schyłek odrodzenia
1700 r. czasy saskie
1730 r. schyłek baroku
1818 r. lub 1822
- początek romantyzmu
1863 r.
Powstanie styczniowe
1880 r.
- początek Młodej Polski
1918 r.
- odzyskanie przez Polskę
Niepodległości, koniec
1939 r. – wybuch II wojny światowej
1945 r.
Koniec II wojny światowej
Drazor94