Szlachta Bogdan - Konserwatyzm. Z dziejów myślenia o polityce.pdf - E-Booki - Marggo_Raggnos

Wbrew utartemu mniemaniu konserwatyzmu nie należy identyfi

kować z wrogą wszelkim zmianom „postawą zachowawczą", którą zaj

mować może także radykał. Szczepi on mimo wszelkich przeciwności

„nowy porządek" i broni go, a przy tym przywołuje uzasadnienia teore

tyczne, świadczące o wyższości jego propozycji względem rzeczywisto

ści zweryfikowanej w doświadczeniu pokoleń minionych. Konserwatysta

z pewnością nie przyjmuje „postawy zachowawczej" wobec rzeczywisto

ści przekształconej wedle teoretycznego projektu radykała. Jest świado

my zasadniczej słabości intelektualnej i moralnej człowieka, obawia się

więc następstw wprowadzenia w życie konstrukcji, które nie uwzględnia-

ją dziedzictwa kulturowego i politycznego jego własnej wspólnoty.

Wiodą one do gruntownej przemiany rzeczywistości w imię zwiększenia

zakresu wolności jednostek, zaprowadzenia egalitarnego ładu lub speł

nienia sprawiedliwości społecznej. Próby budowy nowego wspaniałego

świata, podejmowane przez radykałów politycznych odwołujących się

zwykle do założeń racjonalistycznych lub utylitarystycznych, są w oczach

konserwatysty przykładem niebezpiecznej właściwości myśli nowożyt

nej, dążącej do wykazania prymatu rozumu i woli człowieka wobec świa

ta. Sprzeciw wobec tego rodzaju prób jest podstawową cechą doktryny,

której dzieje starał się będę prześledzić 10 .

Sprzeciwiając się radykalnym zmianom istniejącej i sprawdzonej

w czasie rzeczywistości konserwatysta przyjmuje stanowisko tradycjona-

listyczne. Wymaga ono przedkładania danych dostarczanych przez język,

powszechny zdrowy rozsądek, narodowego ducha lub tradycje nad racje

wskazywane przez rozum lub poczucie użyteczności. Szacunek dla daw

nych obyczajów i tradycji nie ma na celu obrony pozycji jakiejś warstwy

społecznej, ale wynika z uznania, że w kształtującej się ewolucyjnie kul

turze wspólnoty odnaleźć można zasady ładu polityczno-prawnego.

Są one sprawdzone w czasie i dlatego pewne, wiążą zatem rozum ludzki,

niedoskonały zaś człowiek nie jest w stanie odrzucić ich w rewolucyjnym

akcie bez narażania się na niebezpieczeństwo utraty podstaw swej egzy

stencji. Tradycjonalistyczne stanowisko zajmują jednak nie tylko konser-

watyści, ale i reakcjoniści (albo archaiści), przyjmujący, że dane dotyczą

ce ładu rzeczywistości pochodzą wprost z Objawienia. Różnią się tu

od konserwatystów uznających, że prócz Objawienia o treści ładu poli

tyczno-prawnego decydują też wzorce kształtowane przez ludzi, choć nie

są to wzorce określane w świadomych decyzjach, lecz pochodzące z gro

madzonej przez wieki praktycznej mądrości danej wspólnoty politycznej.

O ile reakcjoniści znajdują w historii wspólnoty moment pierwotnego

Objawienia, negując zmiany, które odchodzą od jego treści i postulując

odbudowę objawionego ładu, to konserwatyści nie akcentują powrotu do

stanu politycznej pewności, lecz potrzebę przechowania podstawowych

zasad i dopuszczają możliwość dokonywania zmian instytucjonalnych 11 .

Konserwatyzm przed Burke'em

Powszechnie przyjmuje się, że narodziny myśli konserwatywnej

nastąpiły na przełomie XVIII i XIX wieku wraz z wystąpieniem Edmunda

Burke'a (1729-1797). Kojarzony z jego imieniem styl myślenia politycz

nego nie zrodził się jednak w próżni.

We współczesnej literaturze przeważa pogląd, że źródeł konserwa

tyzmu szukać należy nie w związku z tragicznymi wydarzeniami wielkiej

rewolucji francuskiej, ale w sporach toczonych w drugiej połowie XVI

w., zatem w czasie kiedy rodziły się wszystkie nowożytne stanowiska

w myśli politycznej. Powiada się, że tradycja brytyjska, do której w pierw

szym rzędzie będzie sięgał Burke, ogniskowała się wówczas na dysputach

wokół wcześniejszej koncepcji dominium politicum et regale Johna

Fortescue (ok. 1395-ok. 1477). Łączyła ona władzę króla z radą wspólno

ty, dla dobra której monarcha włada wedle wymagań przez nikogo

nie projektowanej i kształtującej się spontanicznie niepisanej konstytucji.

Myśl tę miał kontynuować w czasach elżbietańskich w pracy „Of the Lawes

of Ecclesiasticall Politie" Richard Hooker (1553/54-1600), prezentując

w oparciu o założenia zapożyczone z filozofii św. Tomasza z Akwinu głów

ne elementy „późnośredniowiecznego konstytucjonalizmu". Kładł on

akcent na prymat prawa oraz konieczność współdziałania monarchy

z ciałem przedstawicielskim królestwa. Krytykując radykalizm purytanów

znajdujących w Biblii rozwiązania wszystkich zagadnień politycznych,

Hooker głosił, że nie Bóg, ale kształtująca się na mocy naturalnej skłon

ności wspólnota była pierwotnym podmiotem suwerenności. Ona to usta

nowiła władcę i zawarła z nim „źródłowy kontrakt", lecz właściwy ustrój,

określający zakres działania władcy oraz ład instytucjonalny państwa,

ustalił się w długo trwającym procesie. Konstytucja kształtowała się

bowiem powoli uwzględniając doświadczenia gromadzone przez kolejne

pokolenia. Hooker odrzucał jednak nie tylko radykalnie demokratyczne

konsekwencje koncepcji kalwińskiej, rozwijane w jego czasach choćby

przez Johna Knoxa i George'a Buchanana, ale także absolutną, arbitralną

monarchię, której władca miałby być traktowany na podobieństwo Boga.

Nakazując królowi uwzględniać tradycje, zwyczaje i wspólnotowe wzor

ce o konstytucyjnym charakterze, przedstawiał on szczególny ogląd prze

biegu procesu historycznego, akcentujący konieczność interpretowania

przeszłości przez teraźniejsze pokolenie, ale zakazujący wprowadzania

radykalnych zmian. Wedle Hookera nie sposób przywrócić nieznanych

w pełni warunków „źródłowego porozumienia", należy jednak przedło

żyć zakumulowaną mądrość praktyczną poprzednich pokoleń nad opinię

o wymaganiach własnej, bieżącej korzyści, by wypełnić zadanie kontynu

owania i wzbogacania dziedzictwa zweryfikowanego w czasach i oko

licznościach minionych. Nakazowi kontynuacji towarzyszył więc zakaz

wprowadzania kwestionujących ją rozwiązań. Hooker pisał bowiem,

że choć „mądrość kształtująca się w czasie znajduje prawa pochodzące

z minionych wieków, które później należałoby zanegować, [to jednak]

prawdziwa mądrość wskazuje, że zmiana praw gorszych na lepsze prowa

dzi niekiedy do naruszenia spójności i zwartości istniejącego systemu",

zwłaszcza, gdyby zmiany dotyczyły „praw, które dzięki zwyczajowi lub

stałej praktyce utwierdziły się w umysłach ludzi" 12 . Z drugiej jednak stro

ny, wspomniany zakaz nie petryfikował istniejącego stanu prawnego,

Hooker bowiem wprost twierdził, że prawa winny być zmieniane, gdy

przestają służyć dobru wspólnemu. Pragnął on jednak wykorzenić pasję

tworzenia nowych norm pojawiającą się wraz z recepcją na Wyspach

Brytyjskich prawa rzymskiego i nowych koncepcji prawa naturalnego,

która za nic miała ustalone, zakorzenione w zamierzchłej przeszłości nor

my. Świadom ludzkiej ułomności, nawet w razie konieczności wprowa

dzenia zmian, radził więc zachować normę gorszą, ale długo opierającą

się zmianie, by w ten sposób obronić stabilność i spójność ładu.

Zakazu radykalnego zmieniania ładu prawnego nie łączył jednak

Hooker z ideą monarchii absolutnej. Przeciwnie, wspólnota posiadająca

uprawnienia sięgające „porozumienia pierwotnego", zachowywała

możność zmiany władcy, gdy jego działania niweczyły publiczne dobro

i zagrażały istnieniu państwa. Politycznie istotna rola wspólnoty („ludu")

nie ujawnia się u Hookera wyłącznie w owej „sytuacji granicznej".

Gotów jest on głosić, że monarcha może korzystać z weta absolutnego

jako osobistej prerogatywy, współuczestnicząc w stanowieniu prawa

„z całym ciałem królestwa", czyli pełniąc rolę jednej z trzech izb parla

mentu. Konserwatyści brytyjscy, korzystający z dziedzictwa myśli poli

tycznej Fortescue i Hookera, nie odwoływali się więc do koncepcji abso-

lutystycznych, ale jak zachowawcy wielu innych krajów przyjmowali

średniowieczny styl myślenia o monarchii konstytucyjnej. Jej władca -

odpowiedzialny, a nie arbitralny - współdziała z ciałem przedstawiciel

skim, którego zgoda jest w pewnym zakresie wymagana przez kształtują

cą się w długim okresie czasu niepisaną konstytucję. Oczywiście, legity

macji swej nie czerpie on z woli ludu, podobnie, jak konstytucja nie

powstaje w następstwie konsensu sił politycznych reprezentujących lud.

Legitymacja i konstytucja mają uzasadnienie pozaludzkie, nie tyle

Boskie, co „zadawnione", albo - mówiąc ściślej - Boskie, bo zadawnione,

zapośredniczone w czasie, przy pomocy którego Stwórca określa Swą wolę.

To także najmocniejsza racja unii monarchii i Kościoła anglikańskiego,

nie mającego aspiracji politycznych, lecz będącego naturalną wspólnotą

wyrażającą uczucia religijne, unii będącej kluczowym elementem

tworzącej się w naturalny, ewolucyjny sposób angielskiej konstytucji.

Szlachta Bogdan - Konserwatyzm. Z dziejów myślenia o polityce.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: