17. Zabezpieczenie na wypadek bezrobocia w Polsce.pdf

17. Zabezpieczenie

na wypadek

bezrobocia w Polsce

Zatrudnienie. Priorytetowym

celem w Polsce Ludowej bylo pelne zatrudnienie.

Przeciwstawiono

je zwlaszcza

sytuacji

miedzywojennej.

Szybkie uruchomienie

ocalalych

zakladów

pracy na trzy zmiany,

a nastepnie

powstajacych

z wielkich

nakladów

inwestycyjnych

zapewnialo

zatrudnienie

szerokim

masom

ludnosci.

Umozliwilo

równiez

przejecie

przyrostu

zasobów

pracy z rolnictwa

przez

sfere

przemyslu,

budownictwa

i uslug. Stanowilo

wielkie osiagniecie

socjalne.

Zatrud-

nienie

to jednak

nie zawsze bylo efektywne,

co stanowilo

przedmiot

nieustaja-

cych dyskusji, a zrównowazenie

bilansu

pracy stanowilo

istotny element

planów

gospodarczych.

Przy wysokim zapotrzebowaniu

na prace mezczyzn istnialy trud-

nosci z zatrudnieniem

kobiet,

zwlaszcza w ukladzie

lokalnym.

Wystepowaly

tez

okresy przesilen

- jak w koncu lat piecdziesiatych

oraz przelomu

lat siedemdzie-

siatych

i osiemdziesiatych.

Sytuacje

w tych okresach

(oprócz

srodków

ekono-

micznych)

starano

sie rozladowywac

równiez

za pomoca

rozwiazan

spolecz-

nych, takich jak ulatwienia

w uzyskiwaniu

lub podwyzszaniu

emerytur

i rent, za-

kazie

zatrudniania

uprawnionych

tych

swiadczen,

wprowadzenia

zasilków

wychowawczych,

przedluzania

okresu

nauki

dla mlodziezy.

Dzialalo

posrednic-

two pracy. W zmienionych

warunkach

gospodarczych

i w innej atmosferze

poli-

tycznej w 1983 r. ustawowo

powolano

Panstwowy

Fundusz

Aktywizacji

Zawo-

dowej,

majacy

na celu wspomaganie

aktywnosci

zawodowej

i finansujacy

po-

przednio

stosowane

zasilki dla osób czasowo pozostajacych

bez pracy.

Pojawienie sie bezrobocia. W Polsce bezrobocie

pojawilo

sie wraz z hiperin-

flacja w drugim

pólroczu

1989 r. W okresie

spadku

produktu

krajowego

brutto

w latach

1990-1991 i nieznacznego

jego wzrostu w okresie

1993-1994

stopa bez-

robocia

osiagnela

16%, aby przy jego przyspieszeniu

do 6-7%

w latach

1995-

-1997

obnizyc sie do poziomu

10% i nastepnie

wobec jego spadku

ponizej

w latach

1998-2000 wzrosnac

do 15%. Jednoczesnie

w 1997 r. mial miejsce sko-

kowy, tak pozadany

w przemysle

wzrost wydajnosci

pracy o 12%, ale i zwieksze-

189

nie zwolnien

grupowych.

Ulegla

równiez

zmianie

struktura

zatrudnienia,

upo-

dobniajac

sie do krajów zachodnich.

W 2000 r. zatrudnienie

w sektorze

prywat-

nym wzroslo

do 72% wobec

47% w 1989 r. Stalo sie tak wskutek

prywatyzacji,

formalnej

zmiany

klasyfikacji

charakteru

zakladów

pracy

(spóldzielczosci),

jak

i szybszego rozwoju

przedsiebiorczosci

prywatnej.

W urzedach

pracy 80% ofert

zglaszali prywatni

pracodawcy.

Szacuje

sie, ze powstala

nadwyzka

importu

nad

eksportem

spowodowala

utrate

ponad

700 tys. miejsc pracy, a statystyczny

roz-

miar

bezrobocia

zwiekszyl

sie o ponad

150 tys. w wyniku

rejestracji

osób

za-

grozonych

utrata

swiadczen

leczniczych

wskutek

reformy

opieki

zdrowotnej

w 1999 r. Jednoczesnie

przyplyw kapitalu

zagranicznego,

inwestujacego

w Pol-

sce, umozliwil powstanie

nowych miejsc pracy lub zachowanie

istniejacych.

Licz-

ba zarejestrowanych

bezrobotnych

w 2000 r. wyniosla 2,7 mln, czyli 15% - przy

znacznym

zróznicowaniu

terytorialnym,

z czego 43% stanowili mieszkancy

wsi z

reguly bez kwalifikacji.

Bylo to wiecej niz przecietne

bezrobocie

w Unii Euro-

pejskiej wynoszace

8% (od 13,7% w Hiszpanii

do 3,9% w Austrii).

Stan faktycz-

ny trzeba

ponadto

zwiekszyc o 344 tys. osób pobierajacych

zasilek i swiadczenie

przedemerytalne,

nie liczac wczesniejszych

emerytów

oraz ukrytego

bezrobocia

na wsi szacowanego

na 1 mln osób. Pod koniec

2001 r. bezrobocie

wzroslo

poziomu

16,3%, nienotowanego

od jesieni

1994 r., przy czym ponad

80% bez-

robotnych

nie mialo prawa do zasilku, a bezrobocie

osób w wieku 15-24 lat prze-

kraczalo

40%.

Obok

mlodziezy

w szczególnie

trudnej

sytuacji znalezli

sie dlu-

gotrwale

bezrobotni,

to jest

poszukujacy

pracy

ponad

12 miesiecy.

Na koniec

2000 r. stanowili oni az 41 % bezrobotnych,

a przecietny

czas poszukiwania

pracy

wyniósl dla mezczyzn

12,7 miesiaca,

a dla kobiet

14,9 miesiaca.

Szacowano

rów-

niez, ze 885 tys. osób pracowalo

w szarej strefie.

Wielkie

zróznicowanie

bezrobocia

wystapilo

ukladzie

terytorialnym.

W 2001 r., przy dalszym wzroscie

stopy bezrobocia

w kraju

do 17,5%, w woje-

wództwie

mazowieckim

(przy

znieksztalceniu

danych

z aglomeracji

warszaw-

skiej)

wynosilo

ono

13%,

w województwie

warminsko-mazurskim

az 28,9%,

w zachodniopomorskim

24,7%, lubuskim

24,4%. Podobnie

w ukladzie

49 woje-

wództw w 1998 r. w województwie

warszawskim

osiagnelo

ono tylko 2,6%, a w

koszalinskim

skrajnie

19,0%. W latach 2002-2003

stopa bezrobocia

przekroczy-

la 18%, urastajac

do katastrofalnych

rozmiarów.

Swiadczenia dla bezrobotnych. Pierwsza

ustawe

o zatrudnieniu

wydano

pod

koniec

grudnia

1989 r., obok ustawy o zwolnieniach

z przyczyn dotyczacych

za-

kladów

pracy regulujacej

zwolnienia

grupowe.

Ustawa

o zatrudnieniu

zastepo-

wala poprzednia

regulacje

w formie

uchwal

Rady

Ministrów

w zakresie

orga-

nizacji i dzialania

organów

posrednictwa

pracy. Wprowadzala

nieslychanie

libe-

ralny system zasilków dla bezrobotnych.

Wysokosc jego okreslala

na 70% wyna-

grodzenia

przez 3 miesiace,

nastepnie

50% przez 6 miesiecy i 40% przez dalsze

9 miesiecy.

Prawo

do zasilku

uzyskiwal kazdy, kto zadeklarowal

chec podjecia

pracy,

a wiec równiez

niepracujace

zony czy tez absolwenci

szkól, którzy

nigdy

nie pracowali,

w wysokosci placy minimalnej

lub nawet jej wielokrotnosci.

Taka

190

•...

sytuacja

trwala ponad

pól roku

i dopiero

wtedy wprowadzono

wymóg uprzed-

niego zatrudnienia

(poza rolnictwem

indywidualnym)

co najmniej

przez 180 dni.

Uchwalono

równiez

ustawe

o pomocy

spolecznej.

Uregulowano

takze

upraw-

nienia

do zasilku w gminach

o szczególnie

wysokim bezrobociu.

W 1991 r. wy-

dano nowa ustawe pod zmienionym

tytulem,

to jest o zatrudnieniu

i bezrobociu.

Obnizono

wysokosc

zasilku

33%

przecietnej

placy

pracowników

w kraju

przez caly okres pobierania

zasilku z osobna

regulacja

dla gmin o szczególnym

zagrozeniu

bezrobociem.

1993 r. bezrobocie

osiagnelo

najwyzszy

rozmiar

16,4% - mimo przejscia

ogromnej

liczby pracowników

na emerytury

i renty, aby

w kolejnych

latach ulec obnizeniu.

Z kolei poprzednia

ustawe

zastapiono

nowa

pod

tytulem

o zatrudnieniu

i przeciwdzialaniu

bezrobociu,

który

to tytul mial

zwrócic

uwage

role

srodków

aktywizujacych.

Wprowadzono

utrate

prawa

do zasilku

w razie

trzykrotnej

nieuzasadnionej

odmowy

przyjecia

pracy

oraz

podwyzszono

zasilki dla osób w wieku przedemerytalnym.

W 1996 r. ograniczo-

no krytykowane

zasilki dla bezrobotnych

absolwentów

po trzymiesiecznym

bez-

owocnym

poszukiwaniu

pracy na rzecz czesciowego

zwrotu

ich wynagrodzenia

pracodawcom,

którzy przyjeli ich do pracy w celu uzyskania

praktyki

zwane sty-

pendiami

dla

absolwentów.

forma

aktywizacji

byla

skuteczna,

poniewaz

znaczna

czesc uzyskujaca

tego rodzaju

swiadczenie

po wyczerpaniu

jego okresu

byla zatrudniana

przez danego

pracodawce

na stale. Pojawila sie - podobnie

jak

w innych krajach - bardzo

powazna

kwestia dlugotrwale

bezrobotnych.

Ustawo-

dawstwo dotyczace

problematyki

bezrobocia

w minionym

dziesiecioleciu

ulega-

lo nieustannym i licznym zmianom.

W 1997 r. wprowadzono

w polskim prawie kilka istotnych

zmian spowodo-

wanych

przez

coraz

bardziej

dokuczliwy

problem,

jakim

stalo

sie bezrobocie.

Byly to: wymóg

zatrudnienia

co najmniej

365 dni w ciagu

ostatniego

póltora

roku,

zwolnienie

bez winy pracownika,

zróznicowanie

wysokosci

zasilków

sto-

sownie do stazu pracy

(80% do 5 lat i 120% powyzej 20 lat kwoty zasilku pod-

stawowego),

zróznicowanie

okresu

wyplaty

zasilku

zaleznosci

stopy

bezrobocia

w rejonie,

a ograniczenie

zasilku

do 6 miesiecy

w rejonie

ponizej

przecietnej

stopy przy preferencji

dla gmin zagrozonych

strukturalnym

bezro-

bociem.

Rok pózniej w zwiazku z ograniczeniem

przechodzenia

na wczesniejsza

emeryture

pracowników

likwidowanych

zakladów

pracy wprowadzono

specjal-

ne swiadczenia

pod nazwa zasilku przedemerytalnego

(zniesionego

od poczat-

ku 2002 r. - jak motywowano

- ze wzgledów

oszczednosciowych)

i swiadczenia

przedemerytalnego

- obu w istocie spelniajacych

role wczesniejszych

emerytur,

ale

finansowanych

przez

Fundusz

Pracy

i wyplacanych

przez

urzedy

pracy,

a wiec porzadkujacych

system finansowy.

Zasilek przedemerytalny

przyslugiwal

bezrobotnym

posiadajacym

okres

zatrudnienia:

mezczyzni

35 lat, kobiety

30,

zatrudnionym

w szczególnych

warunkach

(w szczególnym

charakterze)

o 5 lat

krócej i uprawnial

do zasilku dla bezrobotnych

w wysokosci

120% (lub wiecej w

rejonach

szczególnie

zagrozonych

bezrobociem).

Swiadczenie

emerytalne

przy-

slugiwalo bezrobotnym

posiadajacym

wymagany

okres zatrudnienia

do emery-

tury

i wiek

63 lat mezczyzni

i 58 lat kobiety

(w razie

zwolnienia

grupowego

191

odpowiednio

wiek 60 i 55 lat lub posiadajacych

okres zatrudnienia

40 i 35 lat)

w wysokosci

80% emerytury,

jaka

by im przyslugiwala

w okresie

do jej uzyska-

nia. Wobec

stanu

finansów

publicznych

przewidziano

w 2004 r. stopniowa

lik-

widacje

swiadczenia

tego rodzaju.

Organizacja i finansowanie.

Wyplata

swiadczen

zostala

powierzona

rejono-

wym (powiatowym)

urzedom

pracy przekazanym

w wyniku reformy

administra-

cji terenowej

samorzadowi

powiatowemu

z pewnym

opóznieniem

(od 2000 r.).

Dla finansowania

swiadczen

stworzono

odrebny

Fundusz

Pracy jako fundusz

ce-

lowy oraz wprowadzono

skladke platna

przez pracodawców

w wysokosci 3% wy-

plat na wynagrodzenia

(obnizona

w 2000 r. do 2,45%),

a pobierana

przez

Za-

klad Ubezpieczen

Spolecznych

przy skladce

ubezpieczeniowej

i przekazywanej

Funduszowi.

Przytlaczajaca

czesc -

bo rzedu

80% - wydatków

Funduszu

po-

chlaniaja

zasilki, a nie srodki

aktywizacji zawodowej,

takie jak szkolenia,

prze-

kwalifikowania,

roboty

interwencyjne

i publiczne,

pozyczki

na usamodzielnie-

nie, pomoc

w tworzeniu

nowych miejsc pracy. W 2000 r. przecietna

liczba wy-

placanych

zasilków dla bezrobotnych

wynosila 535 tys., zasilków przedemerytal-

nych 221 tys. i 54 tys. swiadczen

przedemerytalnych.

Dla porównania

w 1995 r.

liczba zasilków przy mniejszym

bezrobociu

wyniosla

1346 tys., co ilustruje

przy-

jety kierunek podjetej polityki.

System zasilków dla bezrobotnych

stanowi w istocie okreslona

forme

ubez-

pieczenia,

choc bez uzycia tego okreslenia

w ustawie.

Spelnia

bowiem

kryteria

wyrózniajace

te forme instytucji prawnej,

a w szczególnosci

wspólnego

funduszu

i skladki. Brak skladki po stronie pracowniczej

nie przesadza

o braku charakteru

ubezpieczeniowego.

Brak

ten wystepuje

jako

znamienny

w ubezpieczeniu

wy-

padkowym i rodzinnym.

Ubezpieczenie

na wypadek

bezrobocia

zachowuje

równiez

pewna

odreb-

nosc w stosunku

do innych

rodzajów

ubezpieczenia

spolecznego

chroniacego

przed

typowymi formami

ryzyka losowego,

takimi jak choroba,

inwalidztwo

czy

smierc. Chociaz

chroni poszczególnych

pracowników

w indywidualnych

wypad-

kach,

to jest nastawione

na katastrofe

spoleczna,

jaka

stanowi

masowe

bezro-

bocie

w okresie

zalamania

gospodarczego.

Wymaga

wiec szerszego

zabezpie-

czenia

przed

nim

niz tylko lagodzenia

jego

okreslonych

skutków

za pomoca

srodków

ubezpieczeniowych.

Jako regula jest zwiazane

z publicznymi

organami

posrednictwa

pracy.

Przelom

wieku - podobnie

jak w innych krajach

(Niemcy, panstwa

anglo-

saskie)

przyniósl

tendencje

ograniczania

swiadczen

dla

bezrobotnych

pod

haslem

polozenia

wiekszego

nacisku

metody

aktywizacji

zawodowej.

Nie-

mniej jednak

wyniki powszechnego

spisu ludnosci

przeprowadzonego

w Polsce

z 2002 r. wykazaly realny stan bezrobocia

jako przekraczajacy

20%. Nadzieje

jego

zmniejszenie

poklada

sie w mniejszej

liczebnosci

roczników

mlodziezy

w nadchodzacych

latach,

w zwiekszeniu

legalnej

i nielegalnej

pracy w krajach

Unii Europejskiej

oraz - po przystapieniu

Polski do Unii - w doplywie unijnych

srodków

finansowych.

192

---

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: