2. Powstanie ubezpieczenia społecznego i jego podstawowy model. System zaopatrzenia społecznego.pdf
(
1317 KB
)
Pobierz
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01//EN" "http://www.w3.org/TR/html4/strict.dtd">
2
.
Powstanie
ubezpieczenia spolecznego
i jego podstawowy model.
System zaopatrzenia
spolecznego
2.1. Formy poczatkowe
Kasy wzajemnej
pomocy.
Genezy powstania
ubezpieczenia
spolecznego
nale-
zy szukac w róznego
rodzaju
kasach wzajemnej
pomocy.
Kasy takie powstawaly
w róznych
epokach
historycznych
i spelnialy
swoje zadanie,
pomagajac
swoim
czlonkom
dzieki wspólnie
zgromadzonym
srodkom.
Stanowily pewna forme
do-
browolnego ubezpieczenia.
Powstanie
w XIX wieku nowych stosunków
produkcji
zwiazanych
z rozwo-
jem przemyslu
i tworzeniem
sie klasy robotniczej
zrodzilo
nowe problemy.
Do-
chody
uzyskiwane
przez
robotnika
nie byly w stanie
zapewnic
jemu
i jego
ro-
dzinie
godziwych
warunków
egzystencji
w razie
wypadków
losowych,
wskutek
których
tracil, chocby przejsciowo,
mozliwosc
zarobkowania.
W celu zabezpie-
czenia
sie przed
takimi wypadkami
powstawaly,
wykorzystujac
znane
poprzed-
nio
rozwiazania
lub wiezy zawodowe,
lokalne
kasy wzajemnej
pomocy.
Naj-
pierw, w zwiazku z wczesniejszym
rozwojem
gospodarczym,
dzialalnosc
tego ty-
pu koncentrowala
sie w Wielkiej
Brytanii,
a nastepnie
rozwijala
sie w innych
uprzemyslawiajacych
sie krajach
Europy.
Poczatkowo
spotykala
sie z pewnym
oporem
wynikajacym
z upatrywania
w niej odradzania
sie pewnych
form
orga-
nizacji cechów rzemieslniczych,
które w imie wolnej konkurencji
byly w tej epoce
zwalczane.
W Wielkiej Brytanii kasy wzajemnej
pomocy zostaly uznane
przez panstwo
w 1793 r.
(Friendly Societies Act).
W 1801 r. liczyly juz
461 tys. czlonków.
Ich
rozwój
byl znaczny
w XIX
wieku.
U jego
schylku,
w
1899 r.,
kasy
liczyly
11,4 mln czlonków.
Staly sie organizacja
rzeczywiscie masowa.
We
Francji
zezwolono
na
tworzenie
kas
wzajemnej
pomocy
dopiero
w 1834 r. Od
1850 r. ustawodawstwo
sprzyjalo juz ich rozwojowi.
Pojawila
sie
równiez specjalizacja
dzialalnosci
kas w zaleznosci
od okreslonych
typów ryzyka,
nastapil
znaczny rozwój dobrowolnych
kas chorych.
Przed wybuchem
pierwszej
wojny swiatowej
we Francji
liczyly one
3,5 mln, w Belgii
0,5 mln,
w Szwecji
600 tys., w Danii
700 tys. czlonków.
W Belgii takze masowo
rozwinely sie w tym
33
okresie
w podobnych
kasach
dobrowolne
ubezpieczenia
na
starosc
(1,3 mln
czlonków).
W kraju tym powstaly
zalozone
przez trzy centrale
zwiazków zawo-
dowych odrebne kasy dla ich czlonków.
W Niemczech
tradycja
kas cechowych
na wypadek
choroby
byla bardzo
sil-
na. Prawo przemyslowe
z 1845 r. po raz pierwszy zezwolilo
na utworzenie
tego
typu kas w zakladach
pracy dla robotników
fabrycznych.
Cztery lata pózniej
za-
rzadzono,
aby skladke
w 2/3 oplacali
pracownicy,
a w 113 pracodawcy.
W tym
okresie
powstawaly
równiez
kasy na zasadzie
dobrowolnosci.
Ustawa
z 1876 r.
okreslila
zasady tworzenia
przez
samorzad
terytorialny
kas lokalnych
na wypa-
dek choroby.
W odniesieniu
do czeladników
i robotników
fabrycznych
mógl byc
nalozony
obowiazek
przynaleznosci
do tych kas, podobnie
jak do kas fabrycz-
nych i górniczych.
Jak widac, rozwój tego typu kas w Niemczech
poszedl
troche
inna droga niz w innych uprzemyslowionych
krajach
Europy,
przygotowujac
wa-
runki
do powstania
ubezpieczenia
spolecznego.
Na ziemiach
polskich,
poza
górnictwem,
nie
tworzono
robotniczych
kas
pomocy.
W Zaglebiu
Dabrowskim
do kas bratnich
w 1898 r. nalezalo
22 tys.
sposród
38 tys. górników.
Skladki wynosily 1-3%
zarobków.
Kasy byly admini-
strowane
przez
kopalnie.
Od
1900 r. kopalnie
oplacaly
skladki
równe
co naj-
mniej
113 skladek
robotniczych.
Na terenie
zaboru
rosyjskiego,
w przeciwien-
stwie do niemieckiego
i austriackiego,
dzialalnosc
tych kas nie byla okreslona
ustawowo
i stanowila
dobrowolne
zobowiazanie
poszczególnych
kopalni.
W Au-
strii
natomiast,
podobnie
jak
w Prusach,
obowiazek
tworzenia
kas
brackich
wprowadzily
ustawy górnicze
juz w 1854 r.
Dzialalnosc
samopomocowa
rozwinal
równiez
tworzacy
sie ruch zwiazków
zawodowych.
W Wielkiej Brytanii wydatki
100 glównych zwiazków zawodowych
skupiajacych
60% zrzeszonych
robotników
przedstawialy
sie w 1900 r. nastepu-
jaco: 10% zasilki strajkowe,
18% zasilki dla bezrobotnych,
47% inne zasilki, a tyl-
ko 25% pozostale
wydatki zwiazane z dzialalnoscia
zwiazków. W innych krajach,
gdzie zwiazki zawodowe
dopiero
powstawaly lub byly mniej aktywne, dzialalnosc
ta byla znacznie slabsza.
Pod koniec XIX wieku zasadniczego
znaczenia
dla klasy robotniczej
nabra-
lo zabezpieczenie
na wypadek
bezrobocia.
Pomoc
dla bezrobotnych
starano
sie
zapewnic
z róznym
skutkiem,
miedzy innymi w ramach
kantonów
w Szwajcarii.
Próby wprowadzenia
tam przymusowego
ubezpieczenia
od bezrobocia
nie po-
wiodly sie i zostaly odrzucone
w glosowaniu
przez
odpowiednie
organy
przed-
stawicielskie lub w referendach ludnosci.
W Belgii gminy na dwa sposoby pomagaly
bezrobotnym:
dofinansowywaly
zwiazki
zawodowe
z przeznaczeniem
na
wyplate
zapomóg
dla
pracowników
zrzeszonych
i niezrzeszonych
lub tez bezposrednio
wyplacaly zapomogi
bezro-
botnym.
W podobny
sposób
zaczely postepowac
niektóre
gminy w innych kra-
jach, takich jak Niemcy, Francja,
Dania, Norwegia,
Holandia
i Wlochy. W 1915 r.
w Niemczech
527 gmin subwencjonowalo
zasilki dla bezrobotnych.
Ostatecznie
w niektórych
panstwach
zaczeto
subwencjonowac
kasy ubez-
pieczajace
na zasadzie
dobrowolnosci
na wypadek
bezrobocia.
Taki system ist-
34
~
Wielkiej Brytanii równiez po wydaniu ustawy z 1911
L
o ubezpieczeniu
nialw
od
bezrobocia,
a to dlatego,
ze obejmowala
ona jedynie
waski krag pracowników.
System subwencji dla kas oraz warunki
ich przyznawania
w Norwegii uregulowa-
no w 1906
L,
a rok pózniej
w Danii, w 1934
L
przejela
go Szwecja. W tych dwu
ostatnich
krajach
funkcjonuje
on do tej pory.
Niezaleznie
od systemu
kas wzajemnej
pomocy
jeden
z nastawionych
na
zysk zakladów
ubezpieczen
w Wielkiej
Brytanii
wprowadzil
typ ubezpieczenia
osobowego
z mysla o robotnikach
przemyslowych.
Ubezpieczenie
to nosilo na-
zwe ubezpieczenia
ludowego
(national
insurance).
Mimo ze skladka
zostala
ni-
sko skalkulowana,
okazalo
sie ono za drogie,
co ograniczylo
jego zakres.
Funkcjonariusze
panstwowi.
Niezaleznie
od tych poczatkowych
form,
z któ-
rych mialo powstac
ubezpieczenie
spoleczne
robotników,
organizowano
zabez-
pieczenie
na starosc
dla funkcjonariuszy
panstwowych
tworzacej
sie zawodowej
W Prusach juz od 1775
L
organizowano
sluzby cywilnej i wojskowej.
obowiazko-
we dla urzedników
kasy zabezpieczenia
wdów. W 1805
L W
Bawarii,
a w 1825
L
W
Prusach
i w innych krajach
niemieckich
uregulowano
wyplate
rent
po odpo-
wiedniej
wysludze lat lub w razie niezdolnosci
do sluzby, a takze
rent
dla wdów
i sierot.
N a poczet
tych swiadczen
potracano
z uposazenia
skladke.
Skladke
te
w 1888
L
W Austrii
zniesiono
w Cesarstwie
Niemieckim
wyplate
emerytur
ure-
w 1866
L
We Francji
gulowano
kasy skladkowe
zaczeto
tworzyc w epoce
napo-
od 1811
L
W 1831
L
uregulowano
leonskiej
wyplate swiadczen
emerytalnych
dla
wojskowych. W 1853
L
ustanowiono
prawo porzadkujace
dotychczasowy
system
zróznicowanych
wyplat dla pracowników
sluzby cywilnej, które z pewnymi zmia-
nami
obowiazywalo
jeszcze
w okresie
miedzywojennym.
System
ten byl syste-
w 1827
L -
mem
skladkowym.
W Rosji
przepisy
o emeryturach
wydano
juz
byly one
zróznicowane
w zaleznosci
od liczby lat sluzby i grupy
urzedników.
Oprócz
tego utworzono
w róznych
dzialach
administracji
kasy skladkowe.
W Królestwie
Polskim ustanowiono
system emerytalny
juz w 1816
L, W
cza-
W 1824
L
utwo-
sie, gdy powstawala
i organizowala
sie administracja
Królestwa.
rzono
stowarzyszenie
do realizacji
zalozen
systemu.
Wysokosc
skladki potraca-
nej z uposazenia
poczatkowo
ustalono
na 4%. Pelna
emeryture
wyplacano
po
40 latach
sluzby panstwowej
bez wymogu ukonczenia
okreslonego
wieku. Rente
wyplacano
równiez
w razie utraty
zdolnosci
do sluzby, stwierdzonej
przez rady
Od 1850
L
ustalono,
lekarskie,
oraz wdowom
i sierotom.
ze osoba
odchodzaca
ze sluzby panstwowej
przed ukonczeniem
50 lat zycia traci prawo do emerytury.
w 1866
L
odreb-
Mimo utraty po powstaniu
styczniowym autonomii
budzetowej
ny system
emerytalny
dla urzedników
cywilnych w Królestwie
przetrwal
az do
odzyskania
niepodleglosci
i byl korzystniejszy
od systemu dla urzedników
w Ro-
sji carskiej.
Odrebne
systemy emerytalne
dla
funkcjonariuszy
panstwowych
cywilnych
i wojskowych
istnieja
nadal
w krajach
zachodnich,
przy czym nie traktuje
sie
ich jako ubezpieczenie,
ale jako zaopatrzenie
regulowane
odrebnymi
przepisami
prawa
administracyjnego
dotyczacego
sluzby panstwowej.
Równiez
w Zwiazku
35
Radzieckim
i innych bylych krajach
socjalistycznych
funkcjonowal
oddzielny
sys-
tem dla wojskowych
i funkcjonariuszy
porzadku
publicznego.
W Polsce tradycyjny system emerytalny
dla funkcjonariuszy
cywilnych i woj-
skowych zostal wprowadzony
ustawa z 1923 r. i stal sie jedna
z podstaw
organi-
zacji funkcjonowania
administracji
odrodzonego
panstwa.
Po wojnie w stosunku
do funkcjonariuszy
cywilnych zostal najpierw
ograniczony,
a w 1954 r. ostatecz-
nie zniesiony. W stosunku
do wojskowych i funkcjonariuszy
sluzb zmilitaryzowa-
nych zostal
zachowany
do czasu,
kiedy
to w wyniku
reformy
w 1999 r. prze-
ksztalcono
go w system wygasajacy.
Natomiast
rok wczesniej
przywrócono
go
dla sedziów i prokuratorów.
Z kolei od 2004 r. przywrócono
go dla wojska i sluzb
zmilitaryzowanych.
Systemy
te,
jako
podstawy
zabezpieczenia
funkcjonariu-
szom warunków
bytu w razie
niemoznosci
wykonywania
pracy lub nieprzydat-
nosci
do
sluzby, wykorzystuja
wysluge
lat.
Sa ograniczone
do swiadczen
ren-
towych, poniewaz
swiadczenia
typu zasilkowego
sa wyplacane
w ramach
prawa
do uposazenia.
Systemy te nie stanowia
ubezpieczenia
spolecznego,
lecz zaopa-
trzenie.
2.2. Powstanie
ubezpieczenia
spolecznego
w Niemczech
Okolicznosci powstania.
Powstanie
ubezpieczenia
spolecznego
w Niemczech
w drugiej polowie XIX wieku bylo oparte
na wczesniejszych
urzadzeniach
socjal-
nych i wynikalo z ówczesnej wewnetrznej
sytuacji politycznej
kraju. Za pierwszy
akt
ustawodawstwa
w dziedzinie
ochrony
robotników
uwaza
sie ustawe
pru-
ska z 1839 r. o ochronie
pracy
dzieci.
Inspekcja
pracy
zostala
zorganizowana
w 1854 r., niemniej
jednak
dopiero
z powstaniem
ubezpieczenia
spolecznego
panstwo
zaczelo
prowadzic
aktywna
polityke
spoleczna.
Liberalna
doktryna
ograniczala
role i zakres
dzialania
panstwa.
Rozwój
sytuacji spolecznej
i walki
klasowej - fala strajków
w 1879 r. - spowodowal
podejmowanie
przez panstwo
dzialan w celu zmniejszania
napiec
i konfliktów
miedzy swiatem pracy a kapita-
lem.
Powstale
antagonizmy
zwiazane
byly z szybkim rozwojem
gospodarczym
Niemiec,
który nastapil
okolo
1870 r. W 1882 r. w rolnictwie
bylo zatrudnionych
47% wszystkich
zawodowo
aktywnych,
w przemysle
i rzemiosle
juz 36%,
a w
handlu
i komunikacji
9%. W 1895 r.liczono,
ze robotnicy
w przemysle,
rzemios-
le i rolnictwie
stanowia
54% zawodowo
czynnych.
Wzrost liczby robotników
pociagal za soba rozwój ruchu robotniczego,
któ-
ry przybieral
coraz wieksze
rozmiary.
W 1875 r. doszlo
do powstania
Socjalis-
tycznej Partii
Robotniczej
Niemiec.
W 1878 r. kanclerz
Otto
von Bismarck
wy-
dal ustawe
skierowana
przeciw
socjalistom.
Dostepne
policyjne
srodki zwalcza-
nia ruchu
robotniczego
nie dawaly pozadanych
rezultatów
i Bismarck
zdecydo-
wal sie na nowa
metode
dzialania.
Usilowal
zjednac
sobie
robotników,
wpro-
wadzajac
reformy
lagodzace
nedze
i najbardziej
uciazliwe
problemy
bytowe.
Mialy tego
dokonac
ubezpieczenia
ratujace
robotników
w sytuacji,
kiedy wraz
ze swymi rodzinami
pozostawali
bez srodków
do zycia. Reformy
te lagodzily na-
36
lo..
piecia
spoleczne
i rozladowywaly
narastajace
konflikty.
Stanowily
srodek
walki
politycznej
z opozycja. Stosownie
do nowego programu
cesarz Wilhelm
I wyglo-
sil w 1881 r. oredzie
zapowiadajace
stworzenie
ubezpieczenia
spolecznego.
Te
date
uwaza
sie za zwrotna
tak
dla powstania
ubezpieczenia
spolecznego,
jak
i realizacji
aktywnej polityki
spolecznej
przez panstwo.
Model.
W ten sposób wprowadzono
po raz pierwszy w Europie,
a tym samym
w ówczesnym
swiecie, obowiazkowe
ubezpieczenie
spoleczne
finansowane
za-
równo
przez
pracowników,
jak i pracodawców.
Mialo
ono równiez
zmniejszyc
obciazenie
samorzadu
terytorialnego
w zakresie
opieki spolecznej.
Organizacje
ubezpieczenia
pod
ogólnym
nadzorem
panstwa
powierzono
specjalnym
orga-
nom
samorzadu
na zasadach
prawa
publicznego.
Uchwalono
trzy ustawy,
na
podstawie
których
zostaly utworzone
trzy piony ubezpieczenia:
chorobowy,
wy-
padkowy
i emerytalno-inwalidzki.
Ten model
ubezpieczenia
- z odrebnym
po-
dzialem
na trzy podstawowe
piony organizacyjne
i finansowe
- istnieje
do dzis
w Niemczech, a takze w innych panstwach.
W 1883 r. ustawa
o ubezpieczeniu
spolecznym
na wypadek
choroby
utwo-
rzono
pierwszy pion ubezpieczenia
spolecznego.
Wprowadzala
ona dwa zasad-
nicze rodzaje
swiadczen:
swiadczenia
lecznicze
i zasilki pieniezne.
Swiadczenia
lecznicze polegaly na pokrywaniu
kosztów leczenia, zasilki natomiast
mialy czes-
ciowo
rekompensowac
utracone
zarobki.
Prawem
do
zasilku
objeto
równiez
trzytygodniowy
okres
pologu,
przedluzony
potem
do 6 tygodni.
Ustawa
ta na-
wiazywala
do organizowanych
poprzednio
robotniczych
kas chorych
dzialaja-
cych na zasadach
dobrowolnosci
i wzajemnosci,
niemniej
jednak
ubezpiecze-
nie to zostalo
oparte
na przymusie.
Skladka
na sfinansowanie
swiadczen
obcia-
zono nie tylko pracowników,
ale równiez
pracodawców.
Powolano
na zasadach
prawa
publicznego
jako
samorzadowe
organy
liczne kasy chorych
(lokalne,
za-
kladowe
i zawodowe).
Ubezpieczenie
dotyczylo jedynie
samych
pracowników
bez rodzin
i obejmowalo
poczatkowo
ok. 13% ludnosci.
W
1884 r. wprowadzono
ubezpieczenie
od wypadków
przy pracy
(drugi
pion ubezpieczenia).
Spelnialo
ono wielka role spoleczna,
poniewaz
ofiary licz-
nych wypadków
pozostawaly,
wraz ze swymi rodzinami,
bez srodków
do zycia.
Juz wczesniej
wprowadzono
nadzór
panstwa
na przyklad
nad eksploatacja
kot-
lów parowych,
ale dopiero
z nowela
do prawa
przemyslowego
z 1878 r. mozna
laczyc poczatek
wydawania
przepisów
bezpieczenstwa
i higieny pracy. Ubezpie-
czenie to zostalo zorganizowane
niezaleznie
od ubezpieczenia
chorobowego
i na
calkowicie
odmiennych
zasadach.
Nawiazywalo
ono
do poprzednio
wydanych
przepisów
o rozszerzonej
odpowiedzialnosci
cywilnej pracodawcy
za wypadki
przy pracy.
Ubezpieczenie
to realizowaly
samorzadowe
kasy zawodowe
praco-
dawców oparte
na zasadzie wzajemnosci.
Przymus nalezenia
do nich obejmowal
pracodawców,
którzy oplacali
calosc skladki. W razie wypadku
zostawali
calko-
wicie zwolnieni
z ciazacej na nich odpowiedzialnosci
cywilnej, a wyplate odszko-
dowania
w formie
renty i innych swiadczen
na rzecz poszkodowanego
lub jego
rodziny przejmowala
kasa, wyplacajac je w zryczaltowanych
wysokosciach.
37
Plik z chomika:
monikapiotr21
Inne pliki z tego folderu:
20. Funkcje ubezpieczenia społecznego.pdf
(2103 KB)
18. Ochrona zdrowia w Polsce.pdf
(609 KB)
17. Zabezpieczenie na wypadek bezrobocia w Polsce.pdf
(375 KB)
16. Ubezpieczenia społeczne rolników w Polsce.pdf
(389 KB)
15. Reforma emerytalna w Polsce.pdf
(1071 KB)
Inne foldery tego chomika:
--- Wojna w Jugosławii
(1)
`Książki rachunkowosc
► Zdrowy styl życia
Adaptacja do pracy oraz pokrewne
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin