WSZECHŚWIAT wszystko co istnieje: ciała niebieskie, przestrzenie między nimi, wszystkie formy energii oraz istoty je zamieszkujące
WIELKI WYBUCH Na jego wszechświat zaczął się rozszerzać we wszystkich kierunkach (jednak spada jego gęstość i temperatura.) Miał olbrzymią temperaturę i gęstość. Dopiero w 10 do –11 sekundy po wybuchu powstała materia (fotony, neutrony i swobodne kwarki).300 000 lat po Wybuchu, przy temp. 3000°K elektrony zaczęły się łączyć protonami i cząstkami α - powstały atomy wodoru i tlenu. Galaktyki powstały dopiero 1 mld lat po wybuchu. Dopiero 10 miliardów lat temu powstały układy planetarne.
GALAKTYKA ogromne skupisko materii składające się z planet, pyłów, gazów Budowa: jądro galaktyczne, centralna wypukłość, dysk galaktyczny, halo galaktyczne
KSIĘŻYC (satelita) – naturalny obiekt utrzymywany poprzez grawitację i krążący po orbicie wokół planety
GWIAZDA – świecąca własnym światłem kula gazowa, w ich wnętrzu zachodzi przemiana wodoru w hel
MGŁAWICA – obłoki gazu i pyłu międzygwiazdowego
CZARNA DZIURA - obszar czasoprzestrzeni, którego, z uwagi na wpływ grawitacji, nic, łącznie ze światłem, nie może opuścić
PLANETOIDY - ciała niebieskie mniejsze od planet, poruszające się po orbitach eliptycznych wokół Słońca, głównie w pasie planetoid
METEOROIDY - okruchy skalne, poruszające się po orbitach wokół Słońca.
KOMETA - ciało niebieskie, które przy małej masie uzyskuje duże rozmiary; porusza się wokół Słońca po znacznie wydłużonej orbicie Budowa: jądro, koma (otoczka gazowo-pyłowa), warkocz
ELIPSOIDA– bryła powstała przez obrót elipsy wokół krótszej osi symetrii.
GEOIDA – teoretyczna powierzchnia najbliższa faktycznemu kształtowi Ziemi. W każdym miejscu jej powierzchnia jest prostopadła do kierunku działania siły ciężkości.
ZIEMIA kształt: elipsoida obrotowa, geoida obwód: 40 076km średni promień: 6 371km (równikowy – 6 378km, biegunowy – 6 357km) powierzchnia: 510 mln km2 objętość – 1083 mld km3
RUCH OBROTOWY
Cechy *ruch wokół własnej osi *z zachodu na wschód *trwa 23h 56min *prędkość: 15 stopni/h Konsekwencje: *pozorna wędrówka Słońca po nieboskłonie (ekliptyka) *rachuba czasu – linia zmiany daty *pływy morskie (przypływy i odpływy) *spłaszczenie Ziemi na biegunach *następstwo dnia i nocy *rozciągnięcie troposfery nad równikiem *siła dośrodkowa *siła Coriolisa (powoduje odchylenie kierunku wszystkich przedmiotów będących w ruchu np. odchylenie kierunków wiatru, lotu rakiet, prodów morskich
PRĘDKOŚĆ KĄTOWA jest stała dla każdego punktu na Ziemi i wynosi 15 stopni /h
PRĘDKOŚĆ LINIOWA jest zmienna maleje w kierunku biegunów, największa na równiku
PROMIENIOWANIE KOSMICZNE - WPŁYW Deszcze promieniowania kosmicznego mogą zmieniać jonosferę ziemską, warstwę ozonową, i prawdopodobnie wpływać na nasza pogodę. Promieniowanie kosmiczne przekształcają atomy azotu-14 w izotop węgla-14, dając archeologom wspaniała metodę datowania artefaktów organicznych młodszych niż 50.000 lat.
TEORIA GEOCENTRYCZNA (Klaudiusz Ptolemeusz – II w) *Ziemia – centrum wszechświata *w odległości 20 tys. promieni ziemskich znajduję się sfera kryształowa, do której przytwierdzone są gwiazdy stałe * budowa: Z, K, M, W, S, M, J, S * planety obiegają Ziemie ruchem jednostajnym po kołowych orbitach (deferentach) * planety prócz ruchu obiegowego wykonują epicykle
TEORIA HELIOCENTRYCZNA (Kopernik – XVI w) *Słońce w centrum wszechświata *planety obiegają Słońce ruchem jednostajnym po kołowych orbitach *Ziemię obiega jedynie Księżyc * gwiazdy pozostają w spoczynku wewnątrz układu
rok świetlny (r. ś.) – odległość, jaką światło przebywa w próżni w ciągu roku (9,5 biliona kilometrów);
jednostka astronomiczna (AU/j.a.) – średnia odległość Ziemi od Słońca (ok 150 mln km)
parsek (pc) - (1 pc = 3,26 r. ś.)
POGLĄDY NA KSZTAŁT I ROZMIARY ZIEMI
1. Kiedyś ludzie sądzili, że Ziemia jest płaską tarczą leżącą na grzbiecie słonia, olbrzymiego żółwia itp.
2. W starożytności pojawiły się poglądy mówiące o kulistości Ziemi. Jako pierwszy o kulistości Ziemi mówił Pitagoras – jego dowody nie miały jednak podłoża naukowego.
Twierdził, że Ziemia jest stworzona przez Bogów – musi więc być najbardziej doskonałą kulą.
3. Dopiero w IV w p.n.e. Arystoteles przedstawił naukowe dowody na kulistość Ziemi. Uzyskał je na podstawie obserwacji: v Kształt widnokręgu v Kształt cienia Ziemi na Księżycu w czasie jego zaćmienia v Wyłaniania się spoza horyzontu najpierw masztów a potem reszty statków zbliżających się do portu v Widok najpierw szczytów a potem lądu, gdy statki zbliżały się do brzegu.
4. W III w p.n.e. Eratostenes dokonał pierwszych pomiarów Ziemi przy założeniu jej kulistości
5. Isaak Newton jako pierwszy stwierdził, że Ziemia jest spłaszczona na biegunach
KALENDARZ
Rok słoneczny/zwrotnikowy - Okres pełnego obiegu Ziemi dookoła Słońca wyznaczony na podstawie przejścia Słońca przez punkt Barana (równonocy wiosennej) - 356 dni 5h 49'
Kalendarz juliański – kalendarz słoneczny opracowany na życzenie Juliusza Cezara w 46r. p.n.e. (365 dni 6h – wystąpiła narastająca różnica między czasem zwrotnikowym)
Kalendarz gregoriański - zmodyfikowany kalendarz juliański, wprowadzony przez papieża Grzegorza XII. Różnica czasowa została usunięta po 4 X nastąpi 15 X. Lata przestępne: podzielne przez 4 (te co dzielą się przez 100 muszą dzielić się też przez 400)
RUCH OBIEGOWY
Cechy *dookoła Słońca *trwa 365 ¼ dni *prędkość: 30 km/h *kierunek przeciwny do ruchu wskazówek zegara *eliptyczna orbita *peryhelium (2 styczeń – 147mln km) *aphelium (3 lipiec – 152mln km) Konsekwencje: *kalendarz *zmiana pór roku *rożna długość dnia i nocy *zmiana wysokość górowania Słońca *zmiana miejsca wschodu i zachodu słońca *różne oświetlenie Ziemi w ciągu roku (strefy oświetlenia Ziemi: gorąca, umiarkowana x2, zimna x2)*strefy klimatyczne i glebowe *czas występowania i długość okresu wegetacyjnego *dzień i noc polarna
UKŁAD SŁONECZNY zespół planet i innych ciał niebieskich krążących wokół Słońca (gwiazda; planety związane siłami grawitacji)
Cechy: *ponad 99% układu stanowi Słońce *pomiędzy Marsem a Jowiszem znajduje się pas planetoid *planety: M(0), W(0), Z(1), M(2), J(63), S(47), U, N
Układ Słoneczny znajduje się w Galaktyce Drogi Mlecznej (nazwa od jasnej smugi przecinającej całe niebo)(galaktyka spiralna)i leży w jednym z jej ramion
PLANETY WEWNĘTRZNE
Cechy: *duża gęstość *małe rozmiary *mniej lub bardziej gęsta atmosfera *warstwowa budowa wnętrza. występowanie metalicznego jądra *planety skaliste *nie mają pierścieni
PLANETY ZEWNĘTRZNE
Cechy: *duże rozmiary *mała gęstość *gruba, gęsta atmosfera *zbudowane głownie z cieczy i gazów
ZAĆMIENIE SŁOŃCA następuje w fazie nowiu Księżyca
ZAĆMIENIE KSIĘŻYCA następuje w czasie pełni (księżyc znajduje się w cieniu ziemi)
KSIĘŻYC *elipsoida obrotowa *odległość od Ziemi: 385 tys km *świeci światłem odbitym od Słońca *jego czas obrotu wokół własnej osi równa się czasowi obiegu wokół Ziemi – dlatego zawsze jest zwrócony tą samą stroną *czas obiegu Ziemi: 27 ,3 dni (miesiąc syderyczny) *nie ma atmosfery *pokryty kraterami *cztery fazy (I kwadra, pełnia, III kwadra, nów) *miesiąc synodyczny (29,5 dni) – okres pomiędzy tymi samymi fazami *średnica = ¼ średnicy Ziemi
RACHUBA CZASU
Czas słoneczny - czas określony na podstawie momentu górowania Słońca na danym południku
Czas strefowy - czas dla każdej strefy obejmującej 15° długości geograficznej. Określa się go na podstawie górowania Słońca nad południkiem środkowym dla danej strefy. W strefach bezpośrednio z sobą sąsiadujących czasy strefowe różnią się o jedną godzinę.
Czas urzędowy - wprowadzany jest na podstawie zarządzenia władz państwowych.
Linia zmiany daty: południk 180 – E Azja → W: USA zyskuje się (np. 4 XI – 4XI) odwrotnie (4XI – 5 XI)
UKŁAD HORYZONTALNY służy do chwilowego określania położenia gwiazd; nie nadaje się do pozycjonowania ich na stałe, gdyż zmienia się wraz ze zmianą miejsca obserwatora. Podstawą układu jest oś zenit – nadir oraz horyzont i południk niebieski przechodzący przez biegun niebieski północny i południowy oraz zenit i nadir
Długość geograficzna (λ) to kąt zawarty między półpłaszczyzną południka 0° i półpłaszczyzną południka przechodzącego przez dany punkt na powierzchni Ziemi.
Szerokość geograficzna (ϕ) to kąt zawarty między płaszczyzną równika a promieniem ziemskim przechodzącym przez dany punkt na powierzchni Ziemi.
SFERY ZIEMI • Atmosfera • Hydrosfera • Litosfera • Pedosfera • Biosfera
summertime2