OPIS I ANALIZA PRZYPADKU
DZIECKO Z ROTACYZMEM W NORMIE INTELEKTUALNEJ
Praca ta poświęcona jest opisowi i analizie postępowania logopedycznego z dzieckiem, u którego występuje wada wymowy- rotacyzm. Dziecko to posiada diagnostykę pedagogiczną i psychologiczną stwierdzającą rozwój intelektualny w ramach normy.
1. IDENTYFIKACJA PROBLEMU
Mowa jest najdoskonalszym sposobem porozumiewania się ludzi ze sobą. Tylko człowiekowi dana jest zdolność mówienia, słuchania i reagowania na przesłane komunikaty. Mowa ludzka jest nie tylko kluczem do wiedzy- jest także ważnym czynnikiem kształtującym osobowość ludzką. Jest nierozerwalnie związana z myśleniem człowieka, jego psychiką.
W przypadku prawidłowo rozwijającego się dziecka środowisko ma wpływ na jego zachowanie, reakcje, postawy za pośrednictwem mowy. Zaburzenia mowy są przyczyną niechęci w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami. Reakcje dzieci na zaistniałą sytuacje są różne: od izolowania się, aż do agresji.
Poprzez kontakty z rówieśnikami, porównywanie się z nimi, dziecko odkrywa swoją odmienność uniemożliwiającą mu pełną integrację z grupą. Co za tym idzie rezygnuje ze współdziałania z rówieśnikami. W ten sposób nie rozwija swojej aktywności w grupie i poprzez grupę.
Zaburzenia mowy przejawiają się w sposób różnorodny. Mogą dotyczyć tylko artykulacji albo polegać na całkowitej niemożności mówienia.
Wada mowy to odchylenie od normy językowej powstającej wskutek zmian w budowie lub funkcjonowaniu mechanizmów mowy.
Największą grupę zaburzeń mowy tworzą wady artykulacyjne określane jako dyslalia.
Termin ten (z greckiego dys= zaburzenie, lalia= mowa) został wprowadzony przez J. Franka, profesora Uniwersytetu Wileńskiego w 1827 roku.
Szwajcarski lekarz Schulthess w roku 1830 zdefiniował dyslalię jako zaburzenie mowy polegające na niemożności prawidłowego wymawiania jednego lub kilku dźwięków.
Zgodnie z tym możemy wyróżnić dyslalię:
jednorodną: tylko jedna głoska realizowana jest niezgodnie z normą
wieloraką: kilka lub kilkanaście głosek realizowanych jest niezgodnie z normą
całkowitą: zwaną alalia, gdy wszystkie głoski są zaburzone, zachowany jest jedynie rytm i melodia.
Dziecko, które opisuję w tej pracy to przypadek dyslalii jednorodnej, polegającej na nieprawidłowej realizacji jednej głoski- głoski „r”.
Nieprawidłowa realizacja głoski „r” nosi nazwę rotacyzm. Na czym mogą polegać zaburzenia w realizacji tej głoski?
Głoska ta może być zastępowana przez inną (np. l lub j) albo wymawiana w sposób obcy polskiej fonetyce:
r języczkowe - uwularne: język bierny, wibruje języczek, przy uniesionym podniebieniu miękkim.
r policzkowe - lateralne: inaczej zwane bocznym, pod wpływem strumienia powietrza drga jeden policzek.
r wargowe - labialne: drgają obie wargi lub tylko górna.
r międzyzębowe: czubek języka w czasie artykulacji wsunięty zostaje między zęby.
r podniebienne: zbliżenie podniebienia miękkiego do tylnej części języka.
r gardłowe - faryngealne: zbliżenie nasady języka do tylnej części gardła.
Jaka może być przyczyna występowania rotacyzmu?
Podstawową przyczyną jest mała sprawność ruchowa czubka języka, który wskutek tego nie wykonuje drobnych ruchów wibracyjnych, koniecznych do wytworzenia prawidłowego r . Istotne znaczenie ma również budowa anatomiczna języka - jeśli jest zbyt duży i gruby albo napięcie mięśniowe języka jest wzmożone lub osłabione, wędzidełko zbyt krótkie - prawidłowa artykulacja głoski r nie będzie możliwa.
Ponadto wadliwa wymowa może być spowodowana obniżonym poziomem słuchu, opóźnionym rozwojem ruchowym i umysłowym oraz nieprawidłowymi wzorcami.
Chłopca, o którym piszę po raz pierwszy spotkałam, gdy miał 6 lat, był uczniem Oddziału przedszkolnego szkoły, w której pracuję. Zwróciłam na niego uwagę w czasie przesiewowego badania sondażowego. Piotruś nieprawidłowo realizował głoskę „r”, zamieniał ją na głoskę ”l”. Wytypowałam go do grupy dzieci, z którymi podjęłam ćwiczenia logopedyczne.
Aby postawić dokładną diagnozę logopedyczną musiałam przeprowadzić dodatkowe badania dziecka, lepiej poznać dziecko.
2. GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA
Zdając sobie sprawę, że diagnoza logopedyczna opiera się na wielu elementach składowych, przystąpiłam do zbierania informacji o chłopcu. Musiałam znaleźć główną przyczynę wady wymowy.
Podstawowym warunkiem prawidłowego przebiegu korekcji w każdym zaburzeniu mowy u dziecka jest właściwa diagnoza. Postawienie prawidłowej diagnozy możliwe jest jedynie w przypadku doskonałej znajomości dziecka Dobrze przygotowane badania logopedyczne winny dostarczyć informacji dotyczących:
· stanu ogólnej motoryki dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem motoryki narządów artykulacyjnych,
· stanu słuchu fonetyczno-fonematycznego, który w korekcji wad artykulacyjnych posiada istotne znaczenie,
· aktualnego stanu mowy dziecka z uwzględnieniem tak zasobu dźwięków artykułowanych, budowania tekstu (mówienia- nadawania), jak zdolności rozumienia (odbioru).
Podstawowym źródłem informacji mogących przyczynić się do poznania genezy i dynamiki zaburzeń były:
· badanie mowy
· obserwacja,
· wywiad,
· analiza dokumentów,
· informacje od wychowawcy klasy,
· opinia psychologa i pedagoga szkolnego
Badanie mowy:
Badanie mowy chłopca rozpoczęłam od orientacyjnego badania. W trakcie krótkiej rozmowy z Piotrusiem starałam się wychwycić zaburzoną realizację głosek. Prosiłam chłopca o odpowiedzi na pytania związane z jego życiem, szkoła, a także o opowiedzenie krótkiej historyjki obrazkowej. W rozmowie zwracałam uwagę na :
· umiejętność nawiązywania kontaktów ( werbalnych, niewerbalnych),
· umiejętność formułowania i wypowiadania własnych myśli,
· bogactwo słownika i gramatyczną poprawność wypowiedzi
· aspekt fonetyczny mowy
Kolejnym etapem pracy było zasadnicze badanie mowy. Dokonałam tego za pomocą kwestionariusza obrazkowego, czyli zestawu specjalnie dobranych obrazków, tak, by ich nazwy zawierały w sobie odpowiednie głoski we wszystkich pozycjach ( nagłosie, śródgłosie, wygłosie). Stwierdziłam u dziecka dyslalię jednoraką- wadliwą realizację głoski „r’. Chłopiec głoskę tę realizuje jako „l”.
Badanie słuchu fonematycznego, czyli słuchowego wyodrębniania, różnicowania, rozpoznawania i odtwarzania fonemów zgodnie z zasadami systemu fonologicznego danego języka- wykazało u chłopca dobry poziom analizy i syntezy głoskowej wyrazów.
Obserwacja
Przeprowadziłam uzupełniające badanie stanu i motoryki artykulatorów. Oceniłam budowę anatomiczną narządów mowy:
· budowę języka – język proporcjonalny do jamy ustnej, o skróconym wędzidełku podjęzykowym uniemożliwiającym unoszenie języka do góry, z charakterystycznym kształtem „serduszka” końcówki.
· podniebienie normalnie wysklepione, bez porażenia języczka ,
· zęby w trakcie wymiany mlecznych na stałe, brak wady zgryzu,
· migdałki podniebienne powiększone (konieczność konsultacji laryngologicznej migdałka trzeciego!),
· jama nosowa drożna,
Wywiad:
Piotruś jest dzieckiem z rodziny pełnej, najmłodszym, urodzonym po dosyć długiej przerwie ( starszy brat miał 12 lat jak się urodził Piotrek). Siostry są starsze od Piotrusia o 13, 14 lat. Rodzice Piotrka pracują- matka jest pielęgniarką, ojciec- kierowcą samochodowym.
Rodzice określają warunki życia jako dobre. Mają własny dom, Piotruś ma swój pokój. Atmosferę domową określają jak spokojną.
Dziecko urodziło się z ciąży piątej, matka miała jedno poronienie, rok przed narodzeniem się Piotrka. Ciążę mama znosiła dobrze, nie chorowała, była pod stałą opieką lekarza. Poród nastąpił o czasie, siłami natury. Urodził się z wagą 3600 g, 52 cm wzrostu. Otrzymał 10 punktów w skali Agar. Matka nie karmiła dziecka piersią, bo zachorowała na stan zapalny piersi, zażywała antybiotyk i jak mówi straciła pokarm. Dziecko było żywione pokarmem sztucznym, przez butelkę.
Rozwój fizyczny w pierwszym roku życia przebiegał normalnie. Piotruś często się przeziębia, ma katar, choruje na anginy, miał kilkakrotnie zapalenie oskrzeli, krtani. Piotr jest alergikiem, zażywa stale lekarstwa uodparniające.
Rozwój mowy opóźniony- pierwsze wyrazy pojawiły się około drugiego roku życia, zdaniami zaczął mówić w wieku czterech lat.
Chłopczyk nie chodził do przedszkola, W roku 2001 został zapisany do Oddziału przedszkolnego. W „ zerówce” radził sobie dosyć dobrze, miał kłopoty z wymową. Mówił niewyraźnie. Szybko nauczył się czytać. Potrafi dobrze dokonywać analizy i syntezy słuchowej wyrazów.
Obecnie Piotr chodzi do klasy trzeciej.. Uczy się dobrze, nie sprawia kłopotów wychowawczych.
Analiza dokumentów:
Piotr był badany w Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej ze względu na występującą wadę wymowy. Został przebadany przez psychologa i pedagoga. Przebadany skalą WISC- uzyskał wynik świadczący o normie intelektualnej. Posiada bogaty zasób słownictwa, dobrze orientuje się w stosunkach społecznych. Prawidłowo przebiegają u niego procesy myślenia. Rozwój umysłowy na poziomie wieku.
Rozmowa z wychowawczynią oddziału przedszkolnego:
Chłopiec jest uczniem zdolnym, ale leniwym. Wypowiada się chętnie, krótkimi zdaniami, posiada dużą wiedzę na tematy ogólne. Pracuje w wolnym tempie, nie zawsze nadąża za tempem klasy. Czyta głoskami. Jest koleżeński, potrafi pracować zespołowo. Jest samodzielny.
3. ZNACZENIE PROBLEMU
Nieprawidłowa realizacja głoski „r” powoduje, że mowa chłopca jest niewyraźna. Pomimo wady wymowy Piotr dobrze funkcjonuje w środowisku rówieśniczym. Z trudnością jednak nawiązuje kontakty z nowymi, zwłaszcza dorosłymi osobami, niechętnie uczestniczy w uroczystościach . Wstydzi się swojej „inności”.
4. PROPONOWANE DZIAŁANIE
Bezpośrednią przyczyną rotacyzmu jest niedostateczna sprawność ruchowa czubka języka, który wskutek tego nie wykonuje drobnych, subtelnych ruchów wibracyjnych, koniecznych do wytworzenia prawidłowego [r]. Istotne znaczenie ma również sama budowa anatomiczna języka, jeśli jest on zbyt duży i gruby albo też napięcie mięśniowe języka jest wzmożone lub osłabione czy wreszcie wędzidełko językowe jest zbyt krótkie, to wykonanie ruchów koniecznych do wytworzenia prawidłowej głoski [r] nie będzie możliwe. Ponadto wadliwa wymowa dźwięku [r] może być spowodowana obniżonym poziomem słuchu, opóźnionym rozwojem ruchowym i umysłowym oraz oddziaływaniem nieprawidłowego wzoru wymowy osób z otoczenia dziecka, a także słabą zdolnością dziecka do koncentrowania uwagi na dźwiękach mowy.
Głoska [r] powstaje wskutek szybkich i delikatnych uderzeń czubka języka o wałek dziąsłowy, znajdujący się za górnymi zębami. Prawidłowe jej tworzenie następuje wówczas, gdy język pozostaje szeroki, a jego boki dotykają zębów trzonowych, przyjmując pewną, stałą pozycję, przy czym środkowa, a zwłaszcza przednia, część języka powinna być ruchliwa i elastyczna. Tak więc głoska [r] powstaje wskutek szybko następującego po sobie zamykania i otwierania rezonatora artykulacyjnego za pomocą wibrującego czubka języka. Wargi są przy tym lekko rozchylone, podniebienie miękkie jest uniesione i zamyka drogi do jamy nosowej.
Proponowane działania zmierzają do usunięcia wadliwego dźwięku i wytworzenie na jego miejscu dźwięku nowego, prawidłowego. Zawiera się to w planowanej terapii logopedycznej. Terapia logopedyczna zawarta będzie w trzech etapach pracy:
· etapie przygotowawczym,
· wywołaniu dźwięku,
· utrwaleniu dźwięku.
5. PROGNOZA NEGATYWNA
Brak korekcji wadliwej realizacji głoski może doprowadzić do utrwalenia nawyku nieprawidłowego wymawiania tej głoski. Dziecko może zaniechać wypowiedzi werbalnych ze względu na brak zrozumienia jego mowy przez innych, lub te wypowiedzi ograniczać. Wraz z upływem czasu zacznie sobie uświadamiać swoją odmienność, zacznie się izolować od innych, unikać sytuacji, kiedy ma się wypowiadać. Może to doprowadzić do zamknięcia się przed innymi, izolacji od rówieśników, a co za tym idzie poczucia niższej wartości, frustracji
6. PROGNOZA POZYTYWNA
Dziecko podejmie terapię logopedyczną. Systematycznie będzie brał udział w spotkaniach z logopedą, w domu będzie intensywnie wykonywał ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny, zalecone ćwiczenia z ćwiczoną głoską. Wypracuje sobie prawidłowy wzorzec głoski zarówno w mowie, jak i myśli. Nauczy się stosować prawidłowy dźwięk w mowie potocznej. Będzie swobodnie posługiwał się mowa, bez jakichkolwiek zaburzeń- osiągnie sukces.
7. WDRAŻANIE ODDZIAŁYWAŃ
Tryb postępowania logopedycznego w dyslalii obejmuje:
· usprawnianie narządów artykulacyjnych;
· kształtowanie słuchu fonemowego i uwagi słuchowej;
· artykułowanie głosek w izolacji (wywołanie/korygowanie);
· artykułowanie głoski w połączeniu z zapisem literowym;
· automatyzowanie logotomu;
· wymowę głoski w sylabie (otwartej);
· wymowę głoski w wyrazach;
· wymowę głoski w wyrażeniach i krótkich wypowiedziach;
· poprawną wymowę głoski w mowie spontanicznej.
W korekcji głoski „r” tok postępowania jest trochę inny, nie wywołuje się od razu głoski „r”, tylko wpierw próbuje się realizować tę głoskę w grupach spółgłoskowych (tr, dr, kr. gr, br. pr, wr, gr, fr, )
W większości przypadków rotacyzmu prowadzi się ćwiczenia wstępne, których celem jest doprowadzenie do wibracji czubka języka. Do podstawowych ćwiczeń języka należą:
· Rozciąganie języka leżącego swobodnie w jamie ustnej tak, aby jego boki dotykały zębów trzonowych, a następnie wysuwanie szerokiego języka.
· Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i delikatne żucie.
· Układanie szerokiego języka i wykonywanie wdechów i wydechów przy lekko rozchylonych wargach.
· Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i unoszenie jego czubka do wałka dziąsłowego.
· Liczenie górnych, a następnie dolnych zębów.
· Masaż języka przez wysuwanie go i wsuwanie przez lekko zbliżone zęby.
· Zdmuchiwanie skrawków papieru z czubka języka.
· Unoszenie szerokiego języka za górne zęby.
· ...
blazej030103