Ocenianie opisowe a rozwój dziecka w młodszym wieku szkolnym, od kontroli i oceny do samokontroli i samooceny
Prawidłowo sporządzona ocena szkolna powinna odzwierciedlać aktualny stan wiedzy ucznia, jego postępy w nauce, a także włożony wysiłek. W ocenie cyfrowej bardzo trudno uwzględnić wszystkie wymienione czynniki. Natomiast opisowy sposób oceniania daje pełną informację o aktualnych postępach, stanie umiejętności i wiedzy dziecka oraz braków i trudności z jakimi się zmaga.
Ocenianie to proces dochodzenia do opinii lub przypisywania wartości. Wystawianie stopni jest aktem oceny, ponieważ nauczyciel określa, jakiej wartości odpowiada uzyskana informacja.
R. Więckowski (1998) uważa, że kontrola powinna być traktowana przez pedagogów i uczniów jako rzecz potrzebna i pożyteczna, ponieważ mobilizuje do systematycznej pracy nad sobą, wyrabia pozytywny stosunek do nauki. Prócz tego pozwala zorientować się w stopniu opanowania wiedzy. Wynik kontroli może być przedstawiony za pomocą stopnia szkolnego lub w formie pochwały, uwagi, w sposób opisowy wyrażający opinię o wykonanym zadaniu. Dlatego bardzo istotne jest umiejętne połączenie kontroli z oceną.
Można wyróżnić dwa rodzaje oceniania:
- jawne, w którym w sposób celowy i zamierzony przedstawiamy osobie pozytywne lub negatywne stanowisko wobec jej różnych form działalności,
- utajone, w trakcie którego oceniamy kogoś nieintencjonalnie, często nawet sobie tego nie uświadamiając.
Cele oceniania i funkcje oceny w szkole
Funkcje oceny w szkole według B.Śliwerskiego (1996) są następujące:
1. funkcja selekcyjna polega na tym, że nauczyciel dokonuje przez ocenę określonej selekcji społecznej, wydaje opinię o kompetencjach ucznia, stwarzając tym samym podstawę do ustalenia jego szans na sukces lub porażkę.
2. funkcja informacyjna ocen jest zwrotnym odzwierciedleniem nabywanych przez ucznia kompetencji, diagnozą aktualnego lub minionego poziomu osiągnięć.
3. funkcja motywacyjna ocen określa sens uczenia się. Najczęściej przez tę funkcję rozumie się pobudzanie i ukierunkowanie aktywności edukacyjnej uczniów.
4. funkcja emocjonalna ocen wiąże się poruszeniem sfery uczuciowej i emocjonalnej ucznia oraz jego wrażliwości moralnej (np. lęku, radości, ambicji, złości sumienia)
5. funkcja afirmacyjna ocen niesie z sobą możliwość pochwalenia się przez ucznia czy zaprezentowania na zewnątrz własnych osiągnięć.
6. funkcja kontrolna ocen polega na przystosowaniu zachowań ucznia do wymagań szkolnych i osiągania założonych przez pedagogów celów.
7. funkcja restrykcyjna ocen - to rodzaj udzielonej kary za brak postępów w uczeniu się
i zachowaniu.
8. funkcja dokumentacyjna ocen - to formalizacja prawna procesu oceniania.
9. funkcja instruktażowa ocen możliwa jest jedynie w odniesieniu do ocen opisowych, kiedy to nauczyciel w oparciu o diagnozę proponuje uczniowi określone formy aktywności ze względu na lepsze wykorzystanie jego potencjału rozwojowego.
B.Śliwerski wyróżnia następujące modele oceniania uczniów w naszych szkołach:
MODEL TRADYCYJNY - LEGALISTYCZNY
- stopnie szkolne wystawia się w postaci not szkolnych w skali od 6 do 1 z dominującym w nich kryterium opanowania wiedzy;
ZMODYFIKOWANY MODEL TRADYCYJNY: PUNKTOWO - OCENOWY lub LITEROWO - OCENOWY
- przyznawane uczniom za wiedzę i umiejętności punkty lub litery są przeliczane na stopnie;
ZMODYFIKOWANY MODEL TRADYCYJNY: SYMBOLICZNO - OCENOWY
- nauczyciel zamiast not szkolnych przekazuje dzieciom ich symboliczną postać, a więc słoneczka, rakiety, chmurki itp.;
MODEL ALTERNATYWNY - BEZ STOPNI ALE SELEKCYJNY
- uczniowie nie uzyskują w ciągu roku szkolnego żadnych stopni tylko ocenę opisową, ale jej następstwem jest promocja do następnej klasy lub też nie;
MODEL ALTERNATYWNY - BEZ STOPNI I BEZ PROMOCJI
- polega na tym, że uczniowie nie otrzymują żadnych not szkolnych i nie są selekcjonowani i klasyfikowani do następnej klasy. Przekazywana im ocena opisowa spełnia głównie funkcję diagnostyczno - informacyjną i motywacyjno - afirmacyjną .
Błędy w ocenianiu
- stawianie bardzo jednostronnych wymagań (odnoszących się przede wszystkim do sfery poznawczej),
- mechaniczne egzekwowanie wiadomości wyznaczonych, jako obowiązkowe przez program nauczania, poprzez np. odpytywanie,
- zbyt częste stosowanie różnych form bezpośredniego sprawdzenia zakresu wiedzy nabytej przez ucznia, zamiast tworzenia sytuacji umożliwiających podejmowanie zadań, dla wykonania których nowo nabyta wiedza byłaby konieczna,
- preferowanie i nagradzanie dzieci o dobrze rozwiniętych umiejętnościach werbalnych ("czysto szkolnych"),
- "wyćwiczenie" dziecka w zakresie różnych sprawności przy pomijaniu jego indywidualnych możliwości, uzdolnień, upodobań, zainteresowań,
- ignorowanie znaczenia samodzielnego dochodzenia do celu, wkładu pracy dziecka, jako poczucia sprawowania kontroli nad tym, co robi i nad otoczeniem,
- uruchomienie mechanizmu rywalizacji dzieci ("kto lepiej, więcej, szybciej?") co z kolei powodowało często dezintegrację klasy.
Konieczne jest, aby ocenianie:
- służyło dziecku i dorosłemu oraz pozwalało im właściwie korygować swe dotychczasowe postępowanie;
- uruchamiało refleksję nad sobą: jak działam, jak się angażuję w to co robię, co osiągam, jaki jest efekt mej pracy i czy spełnia on moje wcześniejsze oczekiwania, czy jest zgodny z tym, co zamierzałem osiągnąć, co mogę zmienić w swym sposobie działania;
- dostarczało informacji zwrotnych (od innych ludzi i od samego siebie) odnoszących się do tego, jak działam i co osiągam - tylko wtedy, gdy posiada takie informacje
- wymaga jasno sformułowanych kryteriów, ze względu na które analizowany jest i proces działania dziecka, i uzyskiwany przez nie efekt. Możliwe jednak jest to tylko wtedy, gdy nauczyciel dobrze wie, jaki program względem dziecka jest przezeń realizowany.
Ocena opisowa
Zgodnie z założeniami ocena opisowa ma zawierać indywidualna, swobodnie wyrażoną charakterystykę dziecka na podstawie obserwacji zachowań w sytuacjach szkolnych, co powinno umożliwić ukazanie jego swoistych cech, osiągnięć, trudności. B. Śliwerski podkreśla, że sens oceny opisowej tkwi w jej subiektywizacji.
Ocena opisowa powinna stanowić zbiór osobistych uwag i refleksji nauczyciela o dziecku, dlatego tak ważne jest uwzględnianie w niej nie tylko informacji o stopniu opanowania wiedzy i umiejętności, ale również o rozwoju cech osobowości dziecka, o jego zachowaniu w grupie, aktywności, samodzielności oraz o postępach w rozwoju procesów poznawczych. Istotna jest również umotywowana propozycja działań mająca na celu stymulowanie rozwoju dziecka oraz eliminowanie braków.
Bardzo ważne w ocenie opisowej jest docenianie wysiłków i zaangażowania dziecka. Każde dziecko rozwija się inaczej i dzięki ocenie opisowej możemy naprawdę ocenić jego postępy. Oceniać należy tak, aby dziecko czuło, że nauczyciel widzi i docenia jego wysiłek.
Dobre ocenianie to takie, które:
- daje dziecku informację o tym, co już umie, nad czym musi popracować, jak daleko jest na drodze do osiągnięcia celu,
- uwzględnia możliwości dziecka; nie wszyscy w tym samym czasie są w stanie opanować jakąś umiejętność, a niektórzy nigdy nie będą biegli w danym zakresie,
- bierze pod uwagę wkład pracy dziecka, jego wysiłek włożony w jakieś zadanie,
- nie etykietuje dzieci,
- zachęca do dalszej pracy, uświadamia, że wysiłek się opłaca,
- nie pełni funkcji kary czy nagrody,
- nie zawiera krytyki osoby,
- uwzględnia postęp, jaki dokonał się w dziecku.
Eli_88