KH_2005_03.pdf

22.09.2005 r.

botników. Są to komunikaty, oświadczenia,

stenogramy z procesu robotników, w którym

obrońcą był mecenas Jan Olszewski.

Z tego samego roku pochodzą dokumenty

Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela

oraz Ruchu Młodej Polski, protestujące prze-

ciwko łamaniu praw i swobód obywatelskich

przez peerelowskich władców.

Kolejne materiały i pisma związane są

z Konfederacją Polski Niepodległej, m.in.

autorstwa Leszka Moczulskiego i Romualda

Szeremietiewa.

- Materiały bardzo wymownie wskazują na

pewne kierunki działania wobec panującego

wtedy w naszym kraju systemu - mówi Marek

Wojtylak, przypominając tym, którzy tego nie

pamiętają, jakie były realia połowy lat 70.: -

System ten kazał obywatelowi bezwzględnie

podporządkować się poleceniom partii - PZPR.

„Jedynie słuszna ideologia” wtłaczana była do

głów w szkołach, wylewała się z radia, telewi-

zji oraz prasy. Dokumenty są świadectwem

Sprzedaż łącznie z Nowym Łowiczaninem

i Wieściami z Głowna i Strykowa

Rok III, nr 3 (11) ISSN 1730-9581

Wrzesień 2005

Okruchy historii Solidarności

O wystawie zorganizowanej na 25-lecie NSZZ „Solidarność” w łowickim muzeum pisze Mirosława Wolska-Kobierecka.

P rzez miesiąc, od 25 września do 24

października w łowickim muzeum

dostępna będzie wystawa przygoto-

wana z okazji 25. rocznicy powsta-

nia Niezależnego Samorządnego

Związku Zawodowego „Solidarność”.

Organizatorem wystawy jest zarząd

oddziału NSZZ Solidarność Ziemi

Łowickiej, komisarzami wystawy są:

Marek Wojtylak - kierownik Oddzia-

łu Archiwum Państwowego m. st.

Warszawy w Łowiczu oraz Walerian

Warchałowski - dyrektor Muzeum

w Łowiczu.

też na obszarze Lublina, Gdańska i War-

szawy. Stykał się tam z różnymi ludźmi.

Podarowane przez niego materiały do pew-

nego stopnia odzwierciedlają to, czym się

zajmował. Archiwalia te przekazał Wysocki

do archiwum w Łowiczu w dwóch walizkach.

Tam bardzo oględnie i nie wdając się zbytnio

w szczegóły opowiedział, jaka jest zawartość

obu walizek. Kustosz archiwum nie do końca

wiedział, co w nich jest, bo do złożonych

materiałów nie było żadnego spisu. Nie-

mniej zobowiązał się je zinwentaryzować i

wstępnie opracować. Już pierwsze wejrzenie

w treść tych materiałów uzmysłowiło Wojtyla-

kowi ich rangę i znaczenie.

Z przekazanych materiałów powstał zbiór

archiwalny, który nazwany został „Zbiór

Wiesława Wysockiego (druki i materiały

opozycji politycznej)”. Liczy on 142 jednostki,

ale kustosz archiwum jest przekonany, iż po

wystawie zbiór jeszcze się powiększy i będzie

służył opracowaniom naukowym.

Najstarsze archiwalia pochodzą z roku

1976 i związane są w wydarzeniami radom-

skimi, kiedy powstał Komitet Obrony Ro-

odwagi ludzi, którzy potraili powiedzieć „nie”

łamaniu praw obywatelskich i swobód demo-

kratycznych oraz powszechnemu zakłamaniu.

Dziś już niewielu pamięta, jak strasznie zostali

potraktowani strajkujący robotnicy w 1976

roku, by przypomnieć słynne milicyjne „ścieżki

zdrowia” czy procesy sądowe. W obronie

strajkujących wystąpili tylko nieliczni.

Dlaczego dzisiaj, 29 lat od tamtych wy-

darzeń, a 25 lat od rejestracji i legalizacji

Solidarności mówimy o tym? Bo gdyby nie

tamte wydarzenia, nie byłoby sierpnia 1980

roku, nie byłoby Solidarności i tego, co ona

nam dała - poczucia, że coś można zmienić,

że nie musimy tak dalej żyć, że możemy być

wolni. Wiara w zmianę spowodowała to, że już

nic - nawet ogłoszenie stanu wojennego - nie

mogło Polakom tej nadziei odebrać.

P odczas naszych rozmów z osobami

zaangażowanymi w przygotowanie tej

- mamy nadzieję - nietuzinkowej i

interesującej wystawy na pierwszy plan wy-

suwają się dwa nazwiska - Wojciecha Gędka

i prof. Wiesława Jana Wysockiego. Jak

mówi szefowa łowickiej Solidarności Teresa

Kowalska, to właśnie Wojciech Gędek pod-

sunął pomysł zrobienia wystawy na jednym

ze spotkań zarządu oddziału i sam również

przekazał materiały związane z Łowiczem.

W sukurs pomysłodawcy projektu poszedł

prof. Wysocki, który w maju tego roku prze-

kazał do zasobów archiwum swoje cenne

materiały dotyczące opozycji politycznej w

latach 1976-1989. W ten sposób wyłonił się

zasadniczy trzon przyszłej ekspozycji. Mate-

riały i swoje pamiątki związane z działalnością

opozycyjną przekazali ponadto lub udostępnili

na wystawę: Wanda i Edward Lebiodowie,

Zdzisław Mazurkiewicz, Ewa Zbudniewek,

Krzysztof Faiński, Andrzej Jankowski, Sta-

nisław Bieguszewski, Leokadia Podrażka,

Marek Wojtylak, Łukasz Kazłowski, Eugeniusz

Rybus, Hieronim Pietrzak, Zoia Kujawiak,

Katarzyna Guzek, Wojciech Waligórski.

Rok 1980

Kolejną część zbioru prof. Wysockiego sta-

nowią materiały ze Stoczni Gdańskiej z sierp-

nia 1980 roku. Formalnie był Wysocki w sto-

czni fotografem ks. Janowskiego. →

Plakat z głośnej w 1981 roku sprawy aresz-

towania w Łodzi Lindy Winsh, Czeszki

zaangażowanej w strajk studentów.

Byłem żołnierzem Armii Poznań

Swój wrzesień 1939 roku wspomina Henryk Krzeszewski.

Z głasza się podoficer służbowy

3. komp. 7 Batalionu Telegraficznego

w Poznaniu. Mówi oficer służbowy

7. Batalionu Telegraicznego ppor. Ciupak.

Nadaję telefonogram: Zarządzam alarm

7. Batalionu Telegraficznego w Poznaniu.

Podpisał dowódca Batalionu ppłk. Jamke.

Było to 27 sierpnia 1939 r. o godz. 0.30.

W takich okolicznościach zakończył się okres

mojej dwuletniej służby zasadniczej w 7. Bata-

lionie Telegraicznym w Poznaniu. Rozpocząć

się miała wojna obronna 1939 r.

Było to dla mnie nerwowe przeżycie. Jako

żołnierz funkcyjny (telemechanik) nie znałem

dobrze instrukcji alarmowej. Nie wiedziałem

co czynić w takich okolicznościach. Moje

zdenerwowanie nie trwało długo. Wkrótce po

odebraniu telefonogramu, do kompanii przyje-

chał d-ca kompanii por. Baranowski, dowódcy

plutonowi i szef kompanii st. sierż. Łuczak. W

tej sytuacji d-ca kompanii przejął obowiązki

związane z telefonogramem.

Co było w walizkach

profesora

Prof. Wiesław Wysocki działał w opozycji

demokratycznej na terenie Łowickiego, ale

Dokończenie tekstu pt. „Rzemio-

sło łowickie w okresie międzywojen-

nym”z poprzedniego numeru Kwar-

talnika Historycznego ukaże się

w następnym numerze kwartalni-

ka.

Przemarsz ulicami Poznania do kościoła III kompanii telegraicznej 7. Bat. Telegr.

dok. na str. IV

Poznań, październik 1938 r.

22.09.2005 r.

Poczta internowanych w łowickim więzie-

niu miała bardzo wiele wzorów pieczęci. Ich

treść jest wyrazem patriotyzmu, niechęci

do cenzury, tęsknoty do wolności.

Makatka wykonana przez Wandę Lebiodę

z wykorzystaniem motywu zaprojektowa-

nego przez inżyniera z Opoczna interno-

wanego w łowickim więzieniu.

Ta patriotyczna kamizelka była własnością

córki państwa Wysockich, Asi.

Mały napis na dole tego plakatu sugeruje,

że jest on z Wielkopolski.

Zrobione przez siebie zdjęcia prze-

kazywał do Episkopatu Polski.

Dzięki temu na wystawę łowicką

i do zasobów archiwalnych traiły zdjęcia

ze strajku, ale również biało-czerwona

opaska Międzyzakładowego Komitetu

Strajkowego. Komitet ten miał w nazwie

„międzyzakładowy”, bo strajk w stoczni

gdańskiej rozpoczął się na fali strajków

w całym kraju, a kierował nim komitet

międzyzakładowy, grupujący przed-

stawicieli kilkuset zakładów pracy i

instytucji.

Pamiątkami z Gdańska są oświad-

czenia, komunikaty komitetu strajko-

wego, biuletyny informacyjne przygoto-

wane na powielaczach spirytusowych,

a także oryginalny stempel Komitetu

Strajkowego Stoczni Remontowej

w Gdańsku, podpisy stoczniowców

biorących udział w strajku, wśród

nich oczywiście podpis Lecha Wałęsy

(podpisy te Wysocki zabezpieczył

przed zniszczeniem umieszczając je

za szkłem, oprawione w ramce). Wy-

socki był obecny na sali BHP, gdzie 31

sierpnia 1980 roku podpisywane było

porozumienie. Robił zdjęcia, które nie

są jedynymi pamiątkami przywieziony-

mi do Łowicza. Inne to przepustka na teren

stoczni oraz tekst słynnych 21 postulatów.

wydawnictw ponad 1700. Przykładów

tego typu wydawnictw organizatorzy wy-

stawy mają do dyspozycji ponad 200.

Do organizatorów wystawy nie traiły

zakładowe wydawnictwa łowickie, nie

ma też pewności, czy takowe były.

- Widoczna jest w nich wielka fala

entuzjazmu, nadziei na poprawę życia

w kraju - mówi o zakładowych wydaw-

nictwach kustosz archiwum.

Nie tylko NZS

w 1981 roku

Ciekawy materiał przygotowywany na

wystawę związany jest ze strajkiem stu-

dentów łódzkich w styczniu i lutym 1981

r., mającym na celu skłonienie władz do

wyrażenia zgody na autonomię uczelni

i rejestrację Niezależnego Zrzeszenia

Studentów. Jest np. oryginalny tekst

porozumienia z ówczesnym ministrem

edukacji Januszem Górskim - który

notabene był autorem podręczników

akademickich, z epoki odróżniających

ekonomię polityczną kapitalizmu od tzw.

ekonomii politycznej socjalizmu. Są też

zdjęcia ze strajku, mającego miejsce

w Instytucie Filologii Polskiej i Angielskiej

UŁ, jednak nie wiadomo dokładnie, kto był ich

autorem.

Kolejne materiały przekazane na wystawę

pochodzą z największego wydawnictwa tzw.

„drugiego obiegu” - Niezależnej Oicyny Wy-

dawniczej „NOWA”. Wydawnictwo to poruszało

tzw. zakazane tematy: zbrodni katyńskiej, gu-

Plakat domagający się wolności środków masowego przekazu. Tym razem chodzi o telewizję,

w której „Solidarność” nie istniała.

ogólnopolski związek zawodowy o strukturze

federacji pod nazwą NSZZ „ Solidarność ” .

Tydzień później złożone zostały dokumenty

do rejestracji w sądzie. Władza „ludowa” wy-

raziła zgodę, bo było to przecież przedmiotem

jednego z 21 postulatów - choć nie bez prób

manipulacji, od których odstąpiła w obliczu

ostrzegawczych strajków z początku paź-

dziernika 1980. Od tego momentu wszystkie

biuletyny i komunikaty opatrzone są nazwą

NSZZ Solidarność. Od tego czasu datuje się

bardzo duża ilość różnego typu gazetek i biu-

letynów wydawanych w cyklu tygodniowym,

miesięcznym lub jednorazowo przez komisje

zakładowe Solidarności. Znawcy szacują, że

na przełomie lat 1980/1981 pojawiło się takich

Solidarność po raz pierwszy

Po długich naradach 17 września 1980

roku ustalono, iż zostanie utworzony jeden

Stanisław Brzózka, Ignacy Skorupka. św. Maksymilian Kolbe i Jerzy Popiełuszko.

Jedna z serii znaczków Poczty Solidarności przedstawiała polskich męczenników

i bohaterów duchownych.

Propagandowy, antyamerykański plakat rządowy. Oprócz treści od plakatów Solidar-

ności różni się ilością kolorów i jakością papieru.

III

22.09.2005 r.

Jeden z rysunków Jacka Fedorowicza, który nie został kupiony podczas pobytu satyryka

w kościele o.o. pijarów w Łowiczu.

Boże Ciało w Łowiczu w 1982 roku. Na pierwszym planie bp Władysław Miziołek, za nim

charakterystyczny napis „NADZIEJA”.

łagów na Wschodzie, wydarzeń grudnia

70., rewolucji węgierskiej, powstania

warszawskiego, strajków w Poznaniu,

Ursusie i Radomiu. Publikacje te do-

starczały prawdziwej,niezafałszowanej

wiedzy historycznej. Oferowały też

dziesiątki tytułów literatury pięknej i pu-

blicystyki politycznej, które nie mogłyby

się ukazać oicjalnie.

Nie zabraknie też na wystawie zdjęć

z odsłonięcia pomników w Gdańsku

i Gdyni, wykonanych przez prof. Wy-

sockiego, a także zdjęć zrobionych w

Łowiczu 3 maja 1981 roku, gdy miesz-

kańcy miasta spontanicznie przyszli

pod pomnik Artura Zawiszy Czarnego.

Będą kadry z procesji Bożego Ciała w

1982 roku, jakże innej niż wszystkie

poprzednie.

Być może pokazane również zostaną

materiały do pierwszego numeru pisma

łowickiej Solidarności pt. „Antykwa”,

które przygotowywał Wiesław Wysocki.

Pismo nie ukazało się na rynku wydaw-

niczym z powodu ogłoszenia stanu

wojennego.

czeniem, że kupili te obrazki. Chciano

w ten sposób oskarżyć Fedorowicza

o nielegalny handel. Nie udało się to, bo

nikt oświadczenia nie podpisał.

Aż do współczesności

Łowicka wystawa, choć przygoto-

wywana z okazji 25-lecia związku, tak

naprawdę zamyka się w latach 80.,

a dokładnie w 1989, kiedy po rozmo-

wach przy Okrągłym Stole doszło do

pierwszych pół-wolnych wyborów.

Podsumowaniem tego okresu są książki

wydane przed grudniem 1981 roku,

jak choćby wydane w serii Express

Reporterów „Osiemnaście długich lat”

czy „Gdańsk Sierpień 1980”. Z póź-

niejszych lat warto wspomnieć o wyda-

nym 5 lat temu albumie „Solidarność

- XX lat historii”, czy wydanym w Łodzi

w 2001 roku tytule „Internowani z regio-

nu łódzkiego”, aż po ostatnią, jeszcze

pachnącą farbą drukarską, książkę M.

Wyrwicha „Kapelani Solidarności”.

Na co warto zwrócić uwagę oglądając

wystawę? Jej twórcy mają nadzieję, że

jej wyjątkowość skłoni nas do releksji,

że wolność nie jest nam dana raz na za-

wsze i dlatego warto o tym wciąż przy-

pominać. To, co będzie pokazane w łowickim

muzeum ocalało dzięki ludziom, którzy nie bali

się przechować tych rzeczy przez okres stanu

wojennego. Pamiętać warto, że UB rewidowa-

ło wtedy wiele mieszkań, a znalezienie takich

materiałów, jak na wystawie miało zawsze

przykre konsekwencje. Ci, którzy pamiętają

stan wojenny, pamiętają też na pewno uczucia,

jakie wtedy przeżywali - strach, bezsilność

i bezradność. Podziwiać można więc tych,

którzy mieli wystarczająco dużo odwagi, aby

nie zaprzestać działania.

Wystawa z założenia nie będzie przeglądem

wydarzeń historycznych, ale próbą wskazania

na niektóre z licznych świadectw dokumentów

i pamiątek, które są świadectwem wielkiego

ruchu społecznego, jakim była Solidarność.

Bo nie można inaczej nazwać struktury, do

której w pewnym momencie należało blisko

10 milionów Polaków, niezależnie od tego,

jakimi pobudkami kierowali się, wstępując

do związku. A siła tego ruchu tkwiła w tym,

że choć nikt do końca nie wierzył, że zmiana

systemu w Polsce była możliwa, to nosił w

sercu nadzieję na jego poprawę, uzyskanie

prawa do głoszenia wolnego słowa, odmianę

warunków życia.

Skorzystajmy więc z zaproszenia organi-

zatorów i obejrzyjmy tę wystawę, która jest

swoistą podróżą w czasie. Niech to będzie

podróż ze szczęśliwym powrotem do realiów

dzisiejszej Polski.

Mirosława Wolska-Kobierecka

Jeden z wielu plakatów domagających się uwolnienia więźniów politycznych. Ten pochodzi z marca

1981 roku z Łodzi.

Plakaty, aisze

związkowe i rządowe

dzieja” stylizowanym w sposób tak charaktery-

styczny, jak nazwa związku NSZZ Solidarność.

Na zdjęciach z procesji widzimy sprawującego

mszę bp. Władysława Miziołka.

Kolejne paczki przygotowanych na wy-

stawę pamiątek zawierają m.in. kamizelkę

z włóczki z czerwonym napisem Solidarność,

w której chodziła kilkuletnia Asia Wysocka,

makatkę z napisem Solidarność i symbolem

Polski walczącej zrobioną z wełny, na dru-

tach, przez Wandę Lebiodę według projektu

internowanego w łowickim więzieniu inż.

Ireneusza Prędkiego z Opoczna. Maka-

tek takich powstało więcej, a jedną z nich

w 1986 roku Wiesław Wysocki zawiózł do

Rzymu i oiarował Janowi Pawłowi II.

Przygotowane zostały do pokazania na

wystawie okolicznościowe medale, znaczki,

plakietki i żałobna biżuteria stylizowana na

tę, którą Polacy nosili po upadku Powstania

Styczniowego.

Prawdopodobnie na wystawie nie będą

eksponowane wszystkie z 15 kalendarzy

podziemnej „Solidarności”, lecz część z nich.

Nie zabraknie na pewno graik Jacka Fedoro-

wicza, który odwiedził Łowicz w czasie stanu

wojennego. Wystawa i możliwość nabycia

tych rycin była w kościele o.o. pijarów. Kopie

rysunków mógł otrzymać każdy, a pieniądze

w formie oiary każdy dawał według uznania.

Podobno po tej wystawie ówczesny szef SB

w Łowiczu wzywał obecnych tam wówczas

urzędników do siebie na przesłuchanie,

chcąc wymusić na nich popis pod oświad-

Ciekawym uzupełnieniem zdjęć

i dokumentów będą z pewnością afisze i

plakaty związku z lat 1980-1981, a nawet

późniejsze oraz wydawnictwa rządowe. Wśród

tych ostatnich nie może na wystawie zabrak-

nąć obwieszczenia o wprowadzeniu stanu

wojennego, które zostało najpierw rozklejone,

następnie zdjęte, wreszcie przez 24 lata prze-

chowywane przez jednego internowanych z

Łowicza, Andrzeja Jankowskiego.

Plakaty Solidarności, wykonane często na

papierze kiepskiego gatunku, np. pakowym

były formą wyrażenia protestu, ukazania spo-

łecznych oczekiwań lub artykułowania konkret-

nych żądań. Mowa w nich o zakłamaniu radia i

telewizji, dwuznacznym sposobie prowadzenia

przez władze dialogu ze społeczeństwem albo

też żądające rejestracji NSZZ Solidarność.

Bardzo ciekawy jest rządowy plakat propagan-

dowy z 1982 r. pokazujący paczkę, jaką naród

polski otrzymuje w prezencie od prezydenta

USA Ronalda Reagana. Upominkiem tym

miało być wstrzymanie dostaw pasz do Polski,

podniesienie ceł na polskie towary, odmowa

otrzymania kredytów.

Kolejne eksponaty dotyczą już stanu wojen-

nego. Jest więc bardzo dużo opieczętowanych

kopert poczty internowanych w Łowiczu,

znaczki „Poczty Podziemnej Solidarności”,

pieczęcie, medale, komunikat Konferencji

Episkopatu Polski, teksty homilii bp. Włady-

sława Miziołka i prymasa Józefa Glempa,

decyzja o internowaniu Andrzeja Jankowskie-

Gazeta plakatowa wydana przez KC PZPR

na temat stanu wojennego w Polsce była

dodatkiem do tytułu „Fakty i komentarze”.

Nic dodać, nic ująć.

go z Łowicza, oryginalny więzienny gryps,

projekt łowickiego ołtarza na Boże Ciało

w 1982 r. i brzozowym krzyżem i napisem „Na-

22.09.2005 r.

dok. ze str. I

Byłem żołnierzem Armii Poznań

na 18 września trzech żołnierzy 10. Kompanii

Łączności przeprawia się na wschodni brzeg

Bzury. Dołączamy do organizującej się grupy

rozbitków w celu przebicia do Warszawy. Do

wieczora 18 września marsz odbywał się bez

przeszkód. Nocujemy w Puszczy Kampino-

skiej. Rano 19 września maszerujemy dalej na

wchód. Około godz. 14.00 zostaliśmy zaatako-

wani i okrążeni przez oddziały niemieckie. Po

nierównej bitwie zostajemy rozbici, są zabici i

ranni. Niektórzy ratują się ucieczką. Pozostali

zostają wzięci do niewoli. Trzech żołnierzy

10. Kompanii Łączności AP zostaje jeńcami.

Zostałem jeńcem.

J a zostałem zwolniony ze służby podoi-

Dywizje Armii Poznań wycofują się z zaj-

mowanych stanowisk i przenoszą do wyzna-

czonych rozkazami miejscowości w kierunku

wschodnim. Dziesiąta kompania łączności

przenosi się do Izbicy z zadaniem wykonania

ośrodka łączności. W Izbicy i drogach prowa-

dzących do Izbicy jest duże skupisko ludności

cywilnej. Uciekinierzy z terenów przygranicz-

nych idą do Warszawy. Izbica jest bombardo-

wana. Spadają bomby zapalające, samoloty

atakują uciekinierów z broni maszynowej. Jest

dużo zabitych i rannych. Postój dowództwa

Armii Poznań w Mchówku nie trwa długo.

W dniu 6 września 10. Kompania otrzymuje

w ludziach i sprzęcie. Są również straty po

stronie polskiej.

W dniach 11-12 września oddziały AP na-

cierają dalej, zdobywają tereny na południe

od drogi Łęczyca - Piątek - Bielawy, nacierają

w kierunku Ozorkowa - Strykowa - Głowna.

Zwycięstwa Armii Poznań poprawiają samo-

poczucie żołnierzy. Wszyscy się cieszą, że

skończyła się ucieczka. Mój dowódca kom-

panii por. Gil powiada mi, że Francja i Anglia

wypowiedziały Niemcom wojnę. Francja bę-

dzie atakować Niemców od zachodu. Anglia

bombarduje tereny niemieckie. Na pewno

wojnę wygramy.

cera służbowego kompanii i odesłany

do swojej drużyny. W drużynie żołnierze

są przygnębieni. Widzą, że nie jest to alarm

ćwiczebny. Jeżeli będzie wojna, to 20 wrze-

śnia nie będzie zwolnień do cywila. W dniu

27.08. rano zgłaszają się pierwsi rezerwiści

w ramach mobilizacji. Przed bramą wejścio-

wą do batalionu duże zgrupowanie ludności;

matki, żony, dzieci, przyjaciele żegnają swych

najbliższych. Jest trochę płaczu. Ja w tym

samym dniu rano dostaję rozkaz zgłoszenia

do magazynu mobilizacyjnego. Sprawdzam

aparaty telefoniczne pod względem spraw-

ności technicznej. Wieczorem, gdy wróciłem

do kompanii, miałem już przydział do 10.

kompanii bojowej jako d-ca drużyny łączno-

ści. Dowódcą 10. kompanii został kpt. Gil,

szefem kompanii st. sierż. Łuczak. Z dowódcy

i szefa kompanii byłem zadowolony. Dobrze

ich znałem. W batalionie mieli dobrą opinię

wśród żołnierzy.

Moja drużyna składała się z rezerwy i żoł-

nierzy służby cywilnej. Do drużyny dostał przy-

dział żołnierz służby zasadniczej, mieszkaniec

Głowna Jan Gibka. Cieszyłem się z tego

przydziału, co dwóch głownian to nie jeden.

Dzień 28 sierpnia poświęcony był na wyposa-

żenie kompanii w sprzęt bojowy. Pobieraliśmy

z magazynu mobilizacyjnego nowe karabiny,

ostrą amunicję, telefony, centrale, mundury,

tabliczki tożsamości (medale śmierci), środki

czystości.

Wieczorem 28 sierpnia 10. bojowa kom-

pania łączności gotowa była do wymarszu.

Rano 29 sierpnia wyruszyliśmy z Poznania

na wschód - kierunek Gniezno. Była piękna

pogoda. Witające nas po drodze społeczeń-

stwo częstowało owocami i mlekiem. Do

Gniezna doszliśmy 30 sierpnia około godz.

14.00. W dniu 31 sierpnia kompania otrzy-

mała rozkaz wykonania ośrodka łączności

w dworze znajdującym się 2 km od Gniezna.

W pałacu znajdowało się już kilku wyższych

oicerów. Wśród oicerów i żołnierzy na temat

wojny były różne zdania. Niektórzy mieli na-

Henryk Krzeszewski

Henryk Krzeszewski ma obecnie 88 lat.

Jest rodowitym głownianinem. Urodził się

8 stycznia 1916 roku w Osinach. W dzieciń-

stwie i przez część dorosłego życia mieszkał

na terenie ówczesnych zakładów Norblina,

później WZM-ot. Obecnie mieszka przy ul. Si-

korskiego. Pochodzi z rodziny rzemieślniczej.

Jego ojciec Karol był ślusarzem, a matka We-

ronika - kucharką. Od wczesnych lat dzieciń-

stwa życie ciężko go doświadczyło. Kiedy miał

dwa lata zmarł mu ojciec. Ciężar utrzymania

rodziny spadł na matkę, której wraz ze swoją

siostrą i trzema braćmi pomagał od najmłod-

szych lat. W 1938 roku Henryk Krzeszewski

powołany został do czynnej służby wojskowej

w 7. Batalionie Łączności w Poznaniu. Po

wybuchu wojny został przydzielony do Armii

Poznań, w której szeregach przeszedł szlak

bojowy od Gniezna do Puszczy Kampinoskiej

służąc jako telemechanik. W Puszczy Kampi-

noskiej dostał się do niewoli, gdzie przebywał

do 1943 roku.

Za swe zasługi w walce z okupantem

otrzymał szereg odznaczeń i medali. Najważ-

niejsze to: medal za udział w wojnie obronnej

1939 roku, medal za udział w walkach o

Berlin w 1945 roku oraz Krzyż Kawalerski

Odrodzenia Polski. Po wojnie Henryk Krze-

szewski pracował w głowieńskim WZM-ocie.

W 1965 roku ukończył zaocznie Technikum

Energetyczne w Łodzi. W 1978 roku nabył

prawo do emerytury. Od tego czasu poświęca

się głównie życiu rodzinnemu oraz swojemu

hobby, jakim jest naprawa starych zegarów

oraz zbieranie nagrań starych przedwojennych

piosenek w wykonaniu różnych artystów. Za

namową najbliższych, ale przede wszystkim z

własnej chęci pozostawienia po sobie czegoś

potomności, kilka lat temu zaczął spisywać

swoje wojenne dzieje. Część z nich możecie

Państwo przeczytać w tym wydaniu Kwartal-

nika Historycznego „Łowiczanin”.

Przysięga wojskowa. Na pierwszym miejscu od lewej strony dowódca 3. kompanii por.

Baranowski. Poznań, 12 kwietnia 1938 r.

N iestety, optymistyczne prognozy i en-

rozkaz przeniesienia się do dworu Leszcze k.

Łęczycy. Do dworu Leszcze przemieszcza się

sztab Armii Poznań.

W rejon Łęczycy, Piątka, Bielaw, Łowicza

przemieszczają się dywizje Armii Poznań.

Zajmują pozycje na północnym brzegu Bzury.

W dniu 8 września dowództwo Armii Poznań

i 10. Kompania Łączności przemieszcza się

do miejscowości Głogowiec k. Kutna. Do

czasu odwrotu w rejon Łęczycy 10. Kompania

tuzjazm nie trwały długo. Niemiecka

armia wzmacnia siłę uderzenia i

przystępuje do ofensywy. Następuje odwrót

na północny brzeg Bzury. Dowództwo AP

przemieszcza się do miejscowości śleszyn

na wschód od żychlina.

W dniu 15 września 10. Kompania Łącz-

ności znajduje się w okolicach żychlina. Jest

duże zgrupowanie jednostek wojskowych AP.

Następuje zmasowany nalot lotniczy. Samo-

loty niemieckie bezkarnie bombardują i koszą

z broni maszynowej. Po nalocie trwającym

około półtorej godziny 10. Kompania traci

sprawność bojową. Są zabici, ranni, zagu-

bieni. Nie mogę odnaleźć swego dowódcy.

Jest koło mnie drugi mieszkaniec Głowna

Jan Gibka. Przez wszystkie ciężkie chwile

trzymaliśmy się razem. Był jeszcze żołnierz

z mojej drużyny, porucznik Zygmunt Witkow-

ski. Staliśmy się rozbitkami, postanawiamy

maszerować na wschód w kierunku Warsza-

wy. Dołączamy się do dużej grupy żołnierzy

dzielącej nasz los. Jak się okazało, byli to

żołnierze 29. p.p. z 25. dywizji. Wieczorem

w dniu 16 września jesteśmy na zachodnim

brzegu Bzury w miejscowości Witkowie mię-

dzy Sochaczewem a Wyszogrodem. Do tego

rejonu przybywają wszystkie rozbite jednostki

AP. Następuje duże zgrupowanie jednostek

wojska na niedużym terenie.

W nocy z 16 na 17 września chcieliśmy

się przeprawić na wschodni brzeg Bzury. Nie

udało się, był duży tłok w miejscach przeprawy

i mocny ogień artyleryjski. O świcie w dniu

17 września zaczęło się piekło. Eskadry Luft-

waffe bez przerwy bombardują. „Nurkowce”

sieją śmierć z karabinów maszynowych.

Artyleria uderzyła zmasowanym ogniem. Był

to mord tysięcy żołnierzy, cmentarzysko ludzi,

koni i sprzętu. Rozproszone ciała ludzkie

i szczątki końskie znajdowały się na drzewach,

samochodach i działach armatnich. Zgrozy,

jaką tam przeżyłem, nie da się opisać.

W dniu 17 września dowiadujemy się, że

dowódca Armii Poznań gen. Kutrzeba wydał

rozkaz zaprzestania walk i wycofywania się

oddziałów do Warszawy. Forsując Bzurę,

gdzie kto może i jak kto może, w nocy z 17

Pierwsza drużyna 3. kompanii 7. Batalionu Łączności w Poznaniu, kwiecień 1938 r.

dzieję, że wojny nie będzie, do optymistów

należałem i ja. Niestety, 1 września lotnictwo

niemieckie bombarduje Gniezno. Samoloty

zrzucają bomby z dużych wysokości. Sztab AP

osłaniają 4 działka przeciwlotnicze. W czasie

nalotów zestrzelili 1 samolot. Wszystko się

wyjaśnia, nikt nie ma wątpliwości, że wojna

z Niemcami się rozpoczęła. Już w pierwszych

dniach wojny przychodzą meldunki z jednostek

przygranicznych do sztabu AP - niepomyślne.

Nieprzyjaciel naciera dużymi siłami. Powyższa

sytuacja potwierdza fakt, że w nocy z 3 na 4

września sztab Armii Poznań przenosi się do

Mchowka k. Jabicy.

Łączności nie miała bezpośredniej styczno-

ści z oddziałem (z wojskami) niemieckimi.

Widziałem dużo samolotów, przeżyłem kilka

bombardowań lotniczych. Uwierzyłem, że

nawet w marszu można zasnąć.

W dniu 9 września około godz. 17 słychać

huk dział artyleryjskich. To artyleria AP rozpo-

częła natarcie na pozycje niemieckie. Poszły

do natarcia oddziały pancerne i piechota.

Rozpoczęła się bitwa zwana obecnie „Bitwą

nad Bzurą”. Po ciężkich walkach jednostki

AP forsują Bzurę. Zdobywają drogę Bielawy

- Piątek - Łęczyca. Zostaje zdobyta Łęczyca,

Piątek, Bielawy. Niemcy ponoszą duże straty

Henryk Krzeszewski, 7. Batalion Łączności

Poznań - Cytadela, 15 czerwca 1938 r.

ŁOWICZANIN - kwartalnik historyczny. Dodatek

do Nowego Łowiczanina, sprzedaż wraz z tym ty-

godnikiem. Wydawca: Oicyna Wydawnicza Nowy

Łowiczanin s.c., 99-400 Łowicz, ul. Pijarska 3A,

tel./fax 837-46-57, e-mail: redakcja@nowlow.pl

Redaktor naczelny: Wojciech Waligórski

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: