PEDAGOGIKA POZYTYWISTYCZNA.doc

PEDAGOGIKA POZYTYWISTYCZNA

1. Orientacja pozytywistyczna i jej nowe odmiany: empiriokrytycyzm oraz neopozytywizm

Orientacja pozytywistyczna związana jest z powstaniem nowej formy myślenia o edukacji, zwanego naukowym, obok już wcześniej istniejącego myślenia potocznego i filozoficznego.

Według jej twórców i zwolenników najważniejsza jest wiedza wytwarzana przez nauki szczegółowe, posługujące się metodologią badań empirycznych, ponieważ ta wiedza jest ich zdaniem najpewniejsza. Nie tylko opisuje jakiś fragment rzeczywistości, ale również pozwala na prognozowanie w sposób dość niezawodny wydarzeń, procesów i stanów, które muszą się pojawić lub mogą zaistnieć.

Źródeł orientacji pozytywistycznej należy poszukiwać w „filozofii pozytywnej” XIX-go wieku.

Istotą naukowej orientacji pozytywistycznej (filozoficznie i metodologicznie opisanej, wyjaśnionej i uzasadnionej) jest przesunięcie w sferze wartości związanych z ludzkim poznaniem (osłabienie autotelicznej wartości poszukiwania prawdy w procesie poznania naukowego na rzecz wytwarzania wiedzy, która byłaby przydatna do rozwiązywania konkretnych problemów w określonym miejscu i czasie historycznym).

Istotą orientacji pozytywistycznej w pedagogice jako dyscyplinie naukowej jest dążenie do wytwarzania wiedzy pewnej o rzeczywistości edukacyjnej i oświatowej, przydatnej do przewidywania tego, co na pewno się zdarzy (czyli takiej, która umożliwia racjonalne, skuteczne przewidywanie i projektowanie działań zmierzających do osiągnięcia określonych celów, które gwarantują opanowanie wszelkiej żywiołowości i czynienie przez to świata bardziej przewidywalnym i uporządkowanym).

Podstawowe tezy pedagogiki pozytywistycznej (z filozofii pozytywnej):

- najwartościowszym rodzajem poznawczego oswajania świata jest poznanie naukowe,

- wartość te zapewnia nauce stosowanie tzw. „twardej metodologii” badań empirycznych,

- najlepsze wzory badań zostały wytworzone w naukach przyrodniczych (szczególnie w fizyce),

- nauki szczegółowe są w stanie wytwarzać „wiedzę pozytywną”, czyniąc przedmiotem badań „nagie fakty”, które poddane pomiarowi i empirycznej weryfikacji prowadzą do zwerbalizowania twierdzeń o wysokim poziomie generalizacji,

- oczywiste jest, że jeśli ludzie będą wiedzieć jak jest i jak będzie (lub może być), to podejmą racjonalne działania, korzystne z punktu widzenia jednostek i społecznego punktu widzenia,

- wiedza racjonalna gwarantuje racjonalne rozwiązywanie konkretnych problemów jednostek i ludzkości,

- z filozofii i nauki należy odrzucić wszelką metafizykę, spekulacje i niepotrzebne spory, nie tracić czasu na jałowa krytykę innych poglądów i przekonań koncentrując się na wytwarzaniu „wiedzy pozytywnej”.

Program pozytywizmu wraz z nazwą – August Comte „Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej” (1830-1842)

Fazy rozwoju ludzkości (i nauki) wg Comte'a:

1) teologiczna; 2) metafizyczna; 3) pozytywna – wolna od złudzeń poznawczych, swoistego rodzaju końcem historii (zwycięstwo rozumu – racjonalności). Rolą nauki miało stać się skonstruowanie jednolitego obrazu świata (teorii „wszystkiego”) – jednostka jest abstrakcją, a jedyną realną i aktywną rzeczywistością jest świat społeczny.

John Stuart Mill (utylitaryzm)

Według niego jedynym źródłem wiedzy jest doświadczenie, które składa się z wrażeń zmysłowych i to jest jedyna rzeczywistość nam dana i będąca przedmiotem poznania. Najbardziej wartościowe jest poznanie naukowe.

Ewolucja poglądów pozytywistycznych – XIX/XX wiek.

Polegała na przejściu od bezwarunkowego kultu i apoteozy poznania naukowego do dostrzegania ograniczeń w wytwarzaniu „wiedzy pozytywnej” i poszukiwania strategii obrony monizmu filozoficzno-metodologicznego nauki.

1) Empiriokrytycyzm (drugi pozytywizm)

Przedstawiciele: - Richard Avenarius              - Ernst Mach

Aveanrius koncentrował się głównie na przezwyciężeniu dualizmu świata psychicznego i fizycznego (to, co psychiczne i fizyczne to dwie strony tego samego doświadczenia i ono jest jedynym światem (bronił monizmu wrażeń).

Mach koncentrował się na przezwyciężeniu dualizmu podmiotu i przedmiotu poznania. Wprowadził kategorię pojęciowa „elementów” (tego, co może podlegać obserwacji i badaniu fizykalnemu – pomiarowi).

Bronili głównie tezy „czystego” doświadczenia jako przedmiotu badań naukowych. Łączyło ich przekonanie, że jedynym wartościowym źródłem wiedzy może być obserwacja empiryczna, a nauka jest opisem świata doświadczalnego.

Zmierzali do:

1) uwolnienia nauki od „wtrętów” w postaci różnych wartościowań estetycznych i etycznych

2) uwolnienia nauki od „wtrętów” właściwych poznaniu potocznemu (naiwnemu).

2) Neopozytywizm (logiczny pozytywizm, trzeci pozytywizm)

Przedstawiciele:

- Moritz Schlick                            - Rudolf Carnap                            - A. J. Ayer              - C. G. Hempel                            - E. Nagel

- H. Reichenbach              (zbliżone poglądy: L. Wittgenstein, K. R. Popper, Kazimierz Twardowski)

Jego dokonania związane są z seminarium M. Schlicka na uniwersytecie w Wiedniu. Po jego śmierci i z powodu zagrożenia represjami nazistowskiego reżimu ojczyzną neopozytywizmu stały się Stany Zjednoczone.

Trzeci pozytywizm (jak cały pozytywizm) głosił kult nauki, opisu i doświadczenia, zwalczał wszelka metafizykę. Różnił się natomiast innym pojmowaniem filozofii, inaczej zakreślał granice poznania i wprowadził nowy system pojęciowy.

Właściwości neopozytywizmu:

- ujęcie nauk logiczno-matematycznych jako nieempirycznych i analitycznych

- sprowadzenie wszystkich nauk empirycznych do jedności na podłożu języka fizykalnego

- sprowadzenie nauk humanistycznych do psychologii i socjologii (pojmowanych behawiorystycznie)

- likwidacja metafizyki, której zadania są pozorne a twierdzenia bezsensowne

- likwidacja innych nauk filozoficznych (teorii poznania, etyki, estetyki) i pozostawienie filozofii tylko w charakterze analizy języka.

Kierunek ewolucji w neopozytywizmie po II wojnie światowej:

- nie przestał być empiryzmem, ale w stosunku do twierdzeń naukowych nie formułował wymogu ich weryfikacji, lecz zadowalał się falsyfikacją

- zamiast bezpośredniości doświadczenia zaczął oczekiwać intersubiektywnej sprawdzalności

- zamiast sprowadzenia wszystkich terminów naukowych do języka fizyki, dopuszczał odrębność językową poszczególnych nauk szczegółowych w ramach fizykalizacji wiedzy jako całości

- poszerzał przedmiot filozofii poza logikę nauki, a w języku dopuszczał zainteresowanie nie tylko składnią, ale i semantyką.

2. Orientacja pozytywistyczna w pedagogice

Proces wyodrębnienia się pedagogiki z filozofii dokonywał się w ogólniejszym procesie wyodrębniania się nauk humanistycznych z filozofii, po wcześniejszym procesie powstania nowego typu nauk przyrodniczych. Idea społecznej służebności pedagogiki koresponduje z utopijnym myśleniem o lepszym świecie. Afirmacja wiedzy pozytywnej pozwala na redukcję przedmiotu pedagogiki i aprobatę funkcji wytwarzania pedagogiki wedle racjonalności technicznej, korespondującej z potocznym myśleniem o edukacji i oświacie. Oznacza też zakwestionowanie i uchylenie ważności wiedzy dyskursywnej o edukacji i oświacie z tego powodu, że nie jest ona praktyczna, służebna (pragmatyczna, utylitarna) względem „potrzeb społecznych”.

Podstawowe cechy orientacji pozytywistycznej:

- hierarchizowanie różnych typów wiedzy o edukacji i przypisywanie najwyższej wartości i mocy sprawczej wiedzy naukowej

- uznawanie, że najwartościowszym typem wiedzy o edukacji są twierdzenia formułowane w wyniku przeprowadzenia badań możliwie najwierniej respektujących reguły metodologii badań empirycznych

- przywiązanie do badań ilościowych , a marginalizowanie badań jakościowych

- głębokie przekonanie o tym, że istnieje bezpośredni związek twierdzeń i teorii pedagogicznych z praktyką edukacyjną i oświatową

- przyjęcie, że zadaniem pedagogiki jest tworzenie projektów edukacyjnych i oświatowych, które mogłyby być wdrażane przez odpowiednio przygotowanych nauczycieli i pedagogów

- postulowanie, że postęp w praktyce edukacyjnej i oświatowej polega na coraz lepszym i skuteczniejszym kontrolowaniu wszystkich procesów edukacyjnych

- propagowanie, że pedagodzy w projektowaniu pedagogii powinni wykorzystywać wyniki badań empirycznych nie tylko własnej dyscypliny

- głoszenie praktyczności pedagogiki skłaniało depozytariuszy kapitału przynależnego autorytetowi nauki do tego, aby najbardziej cenić wychowanie rozumiane jako działanie projektowane przez specjalną subdyscyplinę pedagogiczną (teorię wychowania) różną od teorii kształcenia (dydaktyki).

3. Relacje z innymi kierunkami pedagogicznymi

Pedagogia to zespół środków i metod wychowawczych stosowanych przez nauczycieli i wychowawców.

Odnosi się do praktyki „sztuki wychowania”.

Pedagogika jest teoretyczną i naukową refleksją dotyczącą praktyki edukacyjnej.

Możemy zatem przyjąć, że proces przechodzenia od pedagogii do pedagogiki opisywany może być jako proces unaukowienia myślenia o edukacji.

Najważniejsze formy myślenia przednaukowego:

- potoczne                            - filozoficzne                            - teologiczne

Wiedza wytwarzana w tych typach myślenia dobrze służy projektowaniu ludzkich działań edukacyjnych, czyli „praktyce”.

Pedagogika, podobnie jak socjologia i psychologia, status nauki uzyskała w XIX wieku. Mimo iż powstawały prawie równolegle, socjologia i psychologia mają swoje historie.

Pedagogika polska takiej historii nie ma. Brak ten można traktować jako wskaźnik sztucznie przedłużanego trwania polskiej pedagogiki w orientacji pozytywistycznej (lata 1944-1989).

Za twórcę pedagogiki naukowej uznaje się Jana Fryderyka Herbarta. Jego zasługą jest zbudowanie instytucjonalnych podstaw uprawiania pedagogiki jako dyscypliny wytwarzającej wiedzę, która spełniałaby standardy wiedzy naukowej. Wymagania: 1) swoisty przedmiot badań; 2) system kategorialny i struktura dyscypliny naukowej; 3) określona metodologia badań; 4) instytucjonalna struktura wytwarzania i dystrybucji wiedzy naukowej  i dysponowanie kapitałem wynikającym z autorytetu nauki.

System „nauczania wychowującego” Herbarta jest pomostem między myśleniem filozoficznym (sposób stanowienia celów w systemie – formułowanych w kategorii „cnót”) a naukowym (działania związane z realizacją systemu). Ponadto projekt ten oferował „wiedzę pozytywną” w postaci całościowego systemu pedagogicznego.

Wilhelm von Humboldt twórcą podstaw rozwoju nowoczesnych nauk humanistycznych.

Opowiadał się za:

- zrównoważonym rozwojem człowieka i różnorodnością sytuacji służących temu rozwojowi

- ograniczeniem ingerencji państwa w kształcenie

- ingerencją państwa w obronie praw dzieci przed rodzicami

- działaniem zmierzającym do uczynienie świata lepszym.

Strategie unaukowienia myślenia o edukacji i oświacie (wg Herbarta):

1) psychologizm pedagogiczny

Psychologizm oparty jest na myśleniu, iż najważniejszymi czynnikami sprawczymi określonych zachowań jednostek są zmienne osobowościowe (psychiczne cechy jednostek).

Psychologizm pedagogiczny ujawnia się u Herbarta w koncepcji organizacyjnej i metodycznej jego pedagogiki. Projekt działań służących osiąganiu celów wyprowadzonych z etyki został uzasadniony twierdzeniami psychologicznymi, ponieważ był przekonany, iż umysł ludzki jest podatny na ćwiczenie dzięki zdeterminowaniu go przez dwa czynniki: horyzont poznania (zakres treści) i punkt widzenia (dobór treści).

System pedagogiczny Herbarta nie zyskał szerszej aprobaty społecznej za jego życia. Ruch herbartowski nie znajdował uznania w filozofii pozytywnej Comte'a, (odmawiał psychologii statusu nauki abstrakcyjnej – badania nad ludzką psychika nie mogą prowadzić do wytwarzania „wiedzy pozytywnej”). Z tego powodu bliższe są mu poglądy J. S. Milla.

Postać umiarkowana – osiągnięcia psychologii zostały wykorzystane jedynie do zaprojektowania skutecznej pedagogii.

W myśleniu o edukacji psychologizm pedagogiczny zaowocował powstaniem pedologii (pedologia – dosłownie „mowa dziecka”, Oskar Chrisman, 1894 r.). Od końca XIX wieku pedologia nazywano dyscyplinę naukową, której obiektem badań było dziecko, a zatem pedologia to nauka o dziecku.

„Szkoła tradycyjna” a pajdocentryzm, pedologia i Nowe Wychowanie:

- dla herbartyzmu zasadniczymi wartościami są: konserwatyzm, intelektualizm, autorytet, uspołecznienie, zachowanie ciągłości, długa perspektywa czasowa’

- dla Nowego Wychowania zasadniczymi wartościami są: liberalizm, aktywizm, niezależność i samodzielność, indywidualizm, zmiana, krótka perspektywa czasowa.

Te różnice stały się podstawą ukształtowania dwóch ideologii edukacyjnych: konserwatywnej (transmisji kulturowej) i liberalnej (romantycznej).

Psychologizm radykalny – cele edukacyjne oraz środki ich realizacji w całości mogą być uzasadnione twierdzeniami określonej psychologicznej teorii rozwoju człowieka. Myślenie jego zwolenników bliskie jest myśleniu potocznemu, wykreowanemu na stereotypie praktycznej użyteczności psychologii jako dyscypliny naukowej i wydaje się posiadać wartość myślenia aideologicznego.

2) socjologizm pedagogiczny

U jego podstaw leży teza Comte'a „socjologia jest jedyną nauką abstrakcyjną, która wytwarza wiedze dla wszystkich innych nauk konkretnych ...