2.Schopenhauer, Bergson, Nietzsche i ich oddziaływanie na twórców Młodej Polski
1. Schopenhaueryzm (Artur Schopenhauer) niemiecki filozof. Jego filozofia była szczególnie interesująca dla ludzi końca wieku. Filozofia pesymizmu, życie jest pasmem cierpień, gdyż ludzie dążą do osiągnięcia szczęścia, ale nie udaje im się to; ludzkie życie jest pozbawione celu; zakończeniem egzystencji jest śmierć, która jednocześnie wybawia człowieka od trudów życia; można próbować przełamać poczucie bezsensu przy pomocy
· sztuki (daje możliwość wyciszenia i kontemplacji),
· nirwany (wyzbycie się wszystkich namiętności i zanurzenie w zobojętnieniu),
· wzbudzeniu w sobie współczucia dla innych, empatia, altruizm
Schopenhaueryzm możemy znaleźć w:
a) Kazimierz Przerwa-Tetmajer – Szczególnie oddziaływanie tej filozofii możemy odnaleźć w nurcie dekadenckim poety tzn. w wierszach: Nie wierzę w nic, Koniec wieku XIX, Hymn do Nirwany, O przyjdź! Wiersze te są przepełnione kryzysem, pesymizmem i przekonaniem o upadku cywilizacji i świata. W utworze Nie wierzę w nic podmiot liryczny sprzeciwia się wszelkim formom aktywności, odrzuca dawne ideały i wartości. Nie pozostaje mu żadna wiara poza pragnieniem Nirwany. Utwór Koniec wieku XIX to próba aktywizacji współczesnego człowieka, ale nie jest w stanie tego zrobić, bo wszystkie wartości zdezaktualizowały się. Świat znajduje się w stanie chaosu. Hymn do Nirwany to błaganie Nirwany o uwolnienie go od rozpaczy i poczucie ukojenia. Jedynym bóstwem do jakiego warto się zwrócić jest Nirwana, niebyt. Również w nurcie erotycznym czyli lirykach miłosnych (Ja, kiedy usta, Lubię, kiedy kobieta)Tetmajer nawiązuje do Schopenhaueryzmu, gdyż operuje erotyką, daje upust swoim żądzom, a przecież filozofia Schopenhauera zakładała, że popęd seksualny jest to główny element życia człowieka. Miłosna ekstaza również pozwala się oderwać od rzeczywistości.
b) Jan Kasprowicz - Dies irae (hymn) - kryzys dotychczasowych wartości, obraz świata, który chyli się ku upadkowi, katastrofizm, odwrócenie się Boga od ludzi i brak zaufania do Niego. Krzak dzikiej róży - dekadencki sens wiersza, krzak dzikiej róży i próchniejąca limba jako symbole młodości i przemijania, witalności i bierności, róża - jako typowa dekadentka - odczuwa lęki egzystencjalne, szuka schronienia wśród stabilnych skał, aby uciec od strachu i samotności.
2. Nietzscheanizm (Friedrich Nietzsche) – niemiecki myśliciel. Główne dzieła to: Wiedza radosna, Poza dobrem i złem. Nietzsche był wrogiem demokracji i krytykiem moralności chrześcijańskiej, która jego zdaniem była dziełem ludzi słabych, niewolników. Zgodnie z jego koncepcją, wybitną „indywidualność”, „nadczłowiek”, może odrzucić powszechnie obowiązujące moralne zakazy i nakazy, których istnienie hamuje jego rozwój. Ma prawo działać „poza dobrem i złem” oraz tworzyć własną moralność. Nadczłowiek Nietzschego był przede wszystkim silny duchowo, bezkompromisowy i władczy wobec innych i wobec siebie, dlatego filozof sprzeciwiał się idei dekadentyzmu jako propagującego słabość i zniechęcenie. Dla Nietzschego najważniejszy był kult życia i siły umysłu. Człowiek współczesny był dla niego formą przejściową w ewolucji ku nadczłowiekowi – celowi ostatecznemu, istocie doskonałej: mędrcowi, twórcy i bohaterowi jednocześnie. Filozofia głosząca kult silnej jednostki ludzkiej, konieczność doskonalenia swego charakteru i kondycji fizycznej; według Nietzschego ludzie dzielą się na panów i niewolników; zgodnie z założeniami tej filozofii wszelkie uczucia litości i altruizmu są niepotrzebne. Nietzscheanizm możemy odnaleźć:
a) Leopold Staff – Najbardziej widać to w debiutanckim tomie poety pt. Sny o potędze, gdzie mamy taki wiersz jak Kowal. W utworze tym jak i w całym tomiku mamy nawiązanie do człowieka odpowiedzialnego za swój los, człowieka, który wykuwa siebie tzn. swoje wartości, jest silny mocny, niezwyciężony czyli jest nadczłowiekiem. Czego jednak Staff nie uznawał w filozofii Nietzschego to pogardy dla religii chrześcijańskiej.
3. Bergsonizm (Henri Bergson) francuski filozof. Głosił on, że poznanie świata dokonuje się za pomocą intuicji, a nie rozumu. Intuicję filozof uważał za rodzaj poznawania instynktownego, które otwiera nam drogę do prawdy. Wg Bergsona świat znajduje się w ciągłym rozwoju; co jest charakterystyczne dla wszystkich żywych organizmów. Ponadto filozof zakładał, że człowiek, który kieruje się własną moralnością jest wolny, gdyż nie poddaje się moralności społecznej. Religia jest dla niego lekarstwem na lęk przed śmiercią. Bergsonizm jest to więc optymistyczna filozofia szczególnie bliska romantykom. Wierzył on też, że w każdym człowieku drzemie elan vitale - siła, która warunkuje jego stały rozwój i kieruje jego działaniami. Begsonizm możemy znaleźć w:
a) Bolesław Leśmian – Przemiany, zintegrowanie człowieka i przyrody, natura jako główna siła sprawcza, a nie jedynie tło. Zmory wiosenne - człowiek jako integralna część natury czuje się przytłoczony jej siłą, ale nie może się od niej uwolnić.
Kaacha91