1) Co się dzieje ze współczesną slawistyką?
Problemy: 1) Filologia słowiańska czy filologie słowiańskie ? 2) Powstanie slawistyki i jej kontekst pangermański i słowianofilski; 3) slawistyka intensywna i ekstensywna; 4) komparatystyka i studia regionalne; 5) slawistyka wobec wyzwań współczesnego świata (slawistyka klasyczna, slawistyka poszerzone o perspektywe kulturoznwczą, slawistyka jako interdyscyplinarna wiedza o kulturze, slawistyka jako wiedza o kulturze i antropologii); 5) poznańska szkołą slawistyczna i zakres jej zainteresowań (dialog miedzykulturowyw obrębie Slavia Latina, Slavia Ortodhoxa, Slavia Islamica i Slavia Iudaica).
Źródło: A. Mickiewicz, Literatura Słowiańska. Rok Drugi (1841-1842) i Rok Trzeci (1842-1843) (dowolne wydanie)
Literatura obowiązkowa:
- J. Rapacka, Czy istnieje literaturoznawstwo słowiańskie? [w:] Slawistyka u progu nowego wieku. Pod red. B. Zielińskiego. Poznań 2001
- Zvonko Kovač, Filologia słowiańska czy filologie słowiańskie? [w:] Slawistyka u progu nowego wieku. Pod red. B. Zielińskiego. Poznań 2001
- Maria Dąbrowska-Partyka, Narodowe i ponadnarodowe modele historii literatury [w:] Slawistyka u progu nowego wieku. Pod red. B. Zielińskiego. Poznań 2001
Literatura uzupełniająca:
B. Zieliński, Literaturoznawstwo zachodnio- i południowosłowiańskie w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, [w:] Z małą ojczyzną w sercu. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Zdancewiczowi. Red. M. Walczak-Mikołajczakowa, B. Zieliński. Poznań 2005. Seria Filologia Słowiańska Nr 14, s. 33-50
2) Bałkany w świetle krytyki kolonialnej
Problemy: 1) Bałkanizm (krytyka kolonialna) jako forma autoesencjonalizacji Zachodu i stygmatyzacji Bałkanów; 2) Bałkanizm i orientalizm; 3) Formy stygmatyzacji Bałkanów (klisze imagologiczne): 3.1) granica i mur; 3.2) krwawa arena, kamień (kula) u nogi Europy; 3.3) obszar bałkanizacji; 3.4) zacofania, orientalizmu i zmysłowości; 3.5) odwróconego porządku (klisza chtoniczna); 4) Funkcje bałkanizmu w globalnej polityce.
Źródło: 1) R. Kaplan, Bałkańskie upiory. Podróż przez historię. Przełożył J. Ruszkowski. Wołowiec 2010 [tutaj rozdziały: Święci, terroryści, krew, woda święcona s. s. 13-32; Jugosławia – uwertury historyczne, s. 33-35; Chorwacja – „żeby dostali się d o nieba”, s. 35-76; Stara Serbia i Albania, s. 76-104]; 2) film: Krwawy sport: mroczne kumite, USA 1998, reż. Elvis Resetaino;
B. Zieliński, Obraz Słowiańszczyzny południowej w polskim dyskursie publicznym III Rzeczpospolitej (po 1989 roku), [w], Tradycje pogranicza i przestrzenie tradycji. Od komunizmu do postmodernizmu i postkolonializmu. Tom dedykowany XIV Kongresowi Slawistów (Ochryda 10-17 IX 2008 roku). Wydawnictwo UAM w Poznaniu. Seria Filologia Słowiańska Nr 23. Red. Bogusław Zieliński. Poznań 2008, ss. 35-50.
M. Todorova, Bałkany wyobrażone. Wołowiec 2008 (rozdziały: Bałkany a orientalizm, s. 19-55; Bałkany, Nomen, s. 56-89)
3) Bałkany w świetle krytyki postkolonialnej
Problemy: 1) krytyka postkolonialna w kulturoznawstwie, antropologii i literaturoznawstwie; 2) nurty krytyki postkolonialnej; 3) charakterystyka postkolonializmu; 4) cechy dyskursu charakteryzujacego Bałkany (stosunek wobec własnej tożsamości i antykizacja, paradoks kolonializacji i kolonializacyjnego poddaństwa, dyskurs podobieństwa i różnicy, binarna logika przeciwieństw, bałkańska wizja świata); 5) wojna jako forma kształtowania tożsamości: racjonalizacja wojny interpretowanej jako rezultat przyczyn i przyczyna skutków; 5) Charakterystyka Bałkanów jako dynamicznej struktury różnorodnych czynników, przezwyciężającej presje lokalności i scalającej wspólnoty, tworzące policentryczny system kulturowy.
Źródło: Nenad Veličković, Sahib, przeł. Dorota Jovanka Ćirlić, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2007
Literatura obowiązkowa: M. Todorova, Bałkany wyobrażone. Wołowiec 2008 (rozdziały: Wzorce postrzegania po roku 1900, s. 195-250; Od odkrycia do wynalezienia, od wynalezienia do klasyfikacji, s. 195-250); . O kategoriji "svoj" i "tudji" u kolonijalnoj i postkolonijalnoj kritici [w:] Svoj - tudj. Slika drugoga u balkanskim i srednjoevropskim književnostima. Institut za književnost i umetnost. Urednik Miodrag Maticki, Beograd 2006, ss. 55-60.
4) Relacje Europa – Bałkany: dialog stereotypów
Problemy: 1) Co to jest stereotyp, 2) Źródła stereotypów, 3) Stereotyp i jego rola w tworzeniu uprzedzeń, konfliktów i wojny, 4) Europejskie stereotypy Bałkanów, 5) Bałkańskie stereotypy Europy, 6) Homo Balcanicus, 7) Kulturowa rola Półwyspu Bałkańskiego
Źródło: 1) Aleko Konstantinov, Baj Ganiu. Przeł. F. Korwin-Szymański. Warszawa 1986
Słowianie wobec integracji Europy. Prace poświęcone XII Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów w Krakowie. Pod red. M. Bobrownickiej. Kraków 1998.
Живко Иванов: Бай Ганьо между Европа и отечеството. Coфия 1999
5) Slavia Latina, Slavia Orthodoxa, Slavia Islamica, Slavia Iudaica
Problemy: 1) Komparatystyka tekstów blisko spokrewnionych języków (Durisin, Kovac); 2) Wspólnota międzyliteracka Słowian południowowschodnich i południowozachodnich oraz konteskty interkulturowe (Śródziemnomorze, Bałkany, Europa Środkowa); 3) Slavia Orthodoxa: charakterystyka (mitologia słowiańska, wpływy antycznej Grecji, relacje pomiędzy kulturą wysoką i niską, niepewność granic) oraz rywalizacja i łatwość przechodzenia w obrębie makroregionu; 4) ) Slavia Latina: charakterystyka (wyznanie i przywiązanie do języków silniejszych sąsiadów, rola języka narodowego przy braku trwałej samodzielności państwowej; 5) Slavia Islamica: bosniackość i boszniackość; idea boszniackości jako idea narodowa i kompleks kulturowy; 6) Slavia Iudaica; 7) Cyrillianitas i Latinitas; 8) Europa benedyktyńska i Europa cyrylometodiańska.
Literatura obowiązkowa: 1) Z. Kovac, Słowiańskie wspólnoty miedzyliterackie – południowosłowiańśkie konteksty interliterackie, [w:] Narodowy i ponadnarodowy model kultury. Europa Środkowa i Półwysep Bałkański. Pod red. B. Zielińskiego. Wydawnictwo Naukowe UAM. Seria Filologia Słowiańska Nr 7. Poznań 2002, ss. 165-182; 2) M. Walczak-Mikołajczakowa, A. W. Mikołajczak, Cyrillianstasi Latinitas w edukacji slawistycznej, [w:] Slawistyka na progu nowego wieku. Pod. Red. B. Zielińskiego. Poznań 2001, ss. 9-18; 3) A. Naumow, Europa benedyktyńska i Europa cyrylometodejska. Pod. Red. B. Czapik-Lityńskiej i Z. Darasza. Katowice 2000, ss. 33-41.
6) Rozwój bałkańskiej przestrzeni kulturowej
Problemy: 1) Naturalne granice bałkańskiej przestrzeni kulturowej (morska linia brzegowa, rzeki i doliny, góry; jeziora i klimat; 2) „Cud grecki” i tradycjonalizm gór; 3) Grecka przestrzeń kulturalna w starożytności; 4) bizantyjska przestrzeń kulturalna; 5) osmańska przestrzeń kulturalna
Żródło: Jordan Radiczkow, Próba lotu. Warszawa 1989
Literatura obowiązkowa: F. Gołembski, Stosunki kulturalne na Bałkanach. Warszawa 2001
7) Czynnik etniczny i rozbudzenia narodowe na Bałkanach
Problemy: 1) Ukształtowanie się przestrzeni etnicznej na Bałkanach: Słowianie, Grecy, Rumunii, Albańczycy; 2) Tendencje uniwersalistyczne chrześcijaństwa wschodniego oraz zachowanie czynnika etnicznego; 3) Źródła i czynniki odrodzenia narodowego na Bałkanach; 4) Relacje bałkańsko-rosyjskie i Bałkany wobec Zachodu.
Źródło: I. Andrić, Konsulowie ich cesarskich mości. Tłum. H. Kalita, Łódź 1977
Literatura obowiązkowa: F. Gołembski, Stosunki kulturalne na Bałkanach. Warszawa 2001 (ss. 32-60)
8) Specyfika południowosłowiańskiego procesu kulturowego i narodowego
Problemy: 1) kwestia zmienności centrów kultury; 2) problem „ciągłości” i „nieciągłości” procesu historycznoliterackiego i kulturowego, 3) skomplikowane relacje kultur narodowych z Europą oraz kwestia „opóźnienia” i „równoczesności” kulturowej wobec Europy; ad. 1) przemieszczanie się centrów serbskiej, chorwackiej i bułgarskiej kultury w średniowieczu; ad. 2) kształtowanie się literatur słowiańskich a ogólnoeuropejski proces literacki.
Literatura obowiązkowa: Aleksander W. Lipatow, Słowiańszczyzna-Polska-Rosja. Izabelin 1999 (tutaj rozdział pt. Literatury słowiańskie a ogólnoeuropejski proces literacki, ss. 28-43).
9) Specyfika południowosłowiańskiego procesu kulturowego i narodowego
Problemy: 1) Barok w Europie i na Słowiańszczyźnie; 2) „Zapożyczona” tożsamość baroku w kulturze serbskiej; 3) Klasycyzm i jego południowosłowiańska specyfika; 4) Odrodzenie narodowe i jego funkcje; 5) Charakterystyka romantyzmu serbskiego, bułgarskiego i chorwackiego iliryzmu w kontekście kształtowania się nowożytnych kultur narodowych; 6) Realizm, modernizm i awangarda na Słowiańszczyźnie południowej wobec prądów europejskich.
Literatura obowiązkowa: J. Kornhauser, Literatury zachodnio- i południowosłowiańskie XX wieku w ujęciu porównawczym. Kraków 1994 (ss. 7-42).
10). Wspólnota słowiańska formy historyczne i funkcje ideologiczne. Panslawizm i austroslawizm
Problemy: 1) Panslawizm i słowianofilstwo; znaczenia panslawizmu; 2) Funkcje i typy panslawizmu; 3) N. Danilewski i jego myśl; 4) Słowianofilstwo w Polsce; 5) Symbolika pnaslawizmu; 6) austroslawizm i jego znaczenie.
Literatura obowiązkowa: Wokół słowianofilstwa. Pod red. J. Dobieszewskiego. Warszawa 1998;
11) Wspólnota słowiańska formy historyczne i funkcje ideologiczne: Kollarowska Słowiańszczyzna i iliryzm Gaja. Problemy: 1) Genetyczna, historyczna i kulturowa jedność Słowiańszczyzny i jej zróżnicowanie w wyniku podziałów religijnych i mitu ideologicznego, 2) Idee J.G. Herdera i promieniowanie jego myśli w Czechach i na słowiańskim Południu, 3) J. Kollar i „Córa Sławy”: kompozycja, idee i wizja Kollarowskiej Słowiańszczyzny, 4) Idea wspólnoty południowosłowiańskiej, idea ilirska, idea jugosłowiańska, 5) Mauro Orbini i jego rola w rozwoju idei ilirskiej
Bibliografia: 1) J. Kollar, Wybór pism. Wrocław 1954, 2) J.G. Herder, Wybór pism. Wrocław 1968, 3) J. Tuczyński, Herder i herderyzm w Polsce. Gdańsk 1999, 4) J. Rapacka, Leksykon tradycji chorwackich. Warszawa 1997.
12) Wspólnota słowiańska formy historyczne i funkcje ideologiczne: Idea jugosłowiańska
Problemy: 1) J. Rapacka, Godzina Herdera. Warszawa 1995, 2) M. Waldenberg, Rozbicie Jugosławii. Jugosłowiańśkie lustro międzynarodowej polityki. Warszawa 2005, 3) J. Deretić, Projekt literatury jugosłowiańskiej, [w:] Narodowy i ponadnarodowy model kultury. Europa Środkowa i Półwysep Bałkański. Red. B. Zieliński. Poznań 2002, 4) Mały słownik popkomunizmu, [w:] Popkomunizm. Doświadczenie komunizmu a kultura popularna. Pod. Red. M. Bogusławskiej i Z. Grębeckiej. Kraków 2010, ss. 345-376.
13) Idea jugosłowiańska jako idea narodowa
Problemy: 1) Idea jugosłowiańska jako idea ponadnarodowa i narodowa; 2) rola języka jako fundamentu wspólnotowości; 3) iliryzm: program narodowy, kulturowy i polityczny; kwestia węgierska; 4) kultura i literatura iliryzmu; 5) spory o iliryzm dawniej i dziś; 6) to, co przeczy idei wizji wspólnoty kulturowej Słowian; 7) bilans idei ilirskiej z perspektywy chorwackiej; 8) idea jugosłowiańska jako idea narodowa po I i po II wojnie światowej; 9) titonostalgia i titofobia.
Bibliografia: 1) J. Rapacka, O idei jugosłowiańskiej jako idei narodowej, [w:] J. Rapacka, Śródziemnomorze, Europa Środkowa, Bałkany. Studia z literatur południowosłowiańskich. Red. M. Dąbrowska-Partyka. Kraków 2002, ss. 442-458; 2) Mały słownik popkomunizmu, [w:] Popkomunizm. Doświadczenie komunizmu a kultura popularna. Pod. Red. M. Bogusławskiej i Z. Grębeckiej. Kraków 2010, ss. 345-376; 3) film angielski z pogrzebu Aleksandra Karadziordziewicza (1888-1934), króla SHS i dyktatorskiego władcy Królestwa Jugosławii, zamordowanego w 1934 roku w Marsylii przez separatystów macedońskich i ustaszy: http://www.britishpathe.com/record.php?id=52998
14) Mity narodowe Słowian
Problemy: 1) Mitotwórcza działalność odrodzenia narodowego; 2) mit narodowy; 3) Typy mitów narodowych, 3.1) mity o pochodzeniu, 3.2) bohaterowie mitów o pochodzeniu; 4) pogański i chrześcijański mit Słowian; 5) wielkie mity narodowe Słowian jako mity klęski i martyrologii, 5.1) narodowi święci-patroni, 5.2) bohaterowie wielkości i potęgi państw, 5.3) mit Zrinskich-frankopanów, 5.4) mit Mateusza Caka, 5.5) mit grafów celjskich, 5.6) mit kosowski; 6) mity separatystyczne i integracyjne, 7) mity progresywistyczne i regresywistyczne
Bibliografia: B. Zieliński, Mythografic Criticism in Studies of the National Idea, [w:] The National Idea as a Reserch Problem. Ed. by J. Sujecka. Warszawa 2002, pp. 103 - 116.
15) Mity narodowe Słowian. Bohaterowie narodowej historii
8) bohaterowie narodowej historii („obrońcy chrześcijaństwa”, „sumienie narodu”, „bohater walki i ofiary”); 9) bałkańscy bohaterowie walk i zmagań z Turkami; 10) Bohater-wieszcz, narodowy poeta (narodowa ikona, pisarz-wódz swego narodu, profeta, ojciec narodu), geniusz, 11) Bohaterskie kobiety (bohaterska dziewica, Kosowska dziewczyna, Jugovicia majka, serbska Dolores), 12) bohaterowie pracy; 13) Bohaterowie świata folkloru, Królewcz Marko; 14) bohaterowie antycznych motywów; 15) Junacka chronologia i geografia: 15.1) junacy XIV w.: Relja (Hrelja), Ljutica Bogdan, junacy XV w.: Sibinjanin Janko (Janosz Hunyady), Sekula (Janosz Szekely, Musa Kesedzija (Arbanasa), Matija, Matijas (Maciej Korwin), 15.2) Uskocy i hajducy Pogranicza Wojskowego i Liki, bohaterowie XVII w.: Stojan Janković (od Kotara Janko), Smiljanić Ilija, 15.3) Bosnia (Vuk Mandusić), Czarnogóra (Bajo Pivljanin), Macedonia (Karposz); 15.4) Czarnogóra: BajoPivljanin, Cernojevici (Stefan 1426-1465), Ivan (1465-1490), Djuradj (1490-1469), Stefan (1496-1498); 15.5) Serbia: Duszan Stefan Nemanjić, Stefan Deczanski, Djuradj Branković, Oblacić Rade (Zmaj ognjani Rade), 15.6) Chorwacja: Djura Danicić, 15.7) Bułgaria: Stojan z Tyrnowa, Strachil (Strail), Christo Czakyr, Wasyl Żurka, 15.8) Albańczycy: Musa Kesedzija, 15.9) Albańczycy: Alija Djerzelez, Mustaj-beg Licki, Smial-aga Cengi, Tomić Mijat; 16) Bohaterowie wszechsłowiańskiego i europwejskiego uniwersum: Cyryl i Metody, Jan III Sobieski, Aleksander Wielki, Dioklecjan, św. Hieronim, Skaenderbeg; 17) Bohaterowie świata współczesnego: Jan Paweł II, Lech Wałęsa; 18) Antybohaterowie współczesności: Żeljko Raznjatović Arkan, Kapetan Dragan, Radovan Karadzić, gen. Gotovina.
Bibliografia: B. Zieliński, Bohater narodowy w świadomości kulturowej Słowiańszczyzny, [w:] Literární mystifikace, etnické mýty a jeich úloha při formování národního vědomí. Studie Slováckého Muzea. Uherské Hradiště 2001, nr 6, ss. 23 – 40 (jest w internecie);
1) Mit kosowski
Problemy: 1) Geografia i terminologia kosowska; 2) Historyczne, etniczne, demograficzne i religijne uwarunkowania Kosowa; 3) Kosowo jako problem serbskiej kultury; 4) Materialne, pismiennicze i folklorystyczne przesłanki mitu kosowskiego; 5) Kult „wysoki” i kult „niski” mitu kosowskiego; 6) Od „przymierza świętosawskiego” do „przymierza kosowskiego”; 7) mit kosowski w patriotycznej retoryce i nacjonalistycznej propagandzie; 8) Vidovdan.
Bibliografia: 1) Bogusław Zieliński, Kosowo w serbskiej kulturze i tradycji [w:] Język, literatura i kultura Słowian dawniej i dziś - III. Litteraria. Pod red. B. Zielińskiego. Poznań 2001, ss. 15 – 48 [tamże szeroka bibliografia].
2) Sprzysiężenie Zrinjskiego i Frankopana
Problemy: 1) Ród Zrinjskich: Nikola i Petar jako mecenasi kultury, pisarze, politycy; 2) spisek Zrinjskiego i Frankopana; 3) Obrońca Seget, Nikola Zrinjski Segecki i chorwackie mity obrony miasta oraz mit obrony chrześcijaństwa; 4) Ród Frankopanów oraz jego związek z głagolityzmem, przedmurzem chrześcijaństwa i sprzysiężeniem Zrinjskiego i Frankopana; 5) św. Hierinim i głagolityzm w tradycji chorwackiej; 6) mitologizacja spisku Zrinjskich i Frankopana: powieść E. Kumičicia pt. «Urota zrinsko-frankopanska».
Bibliografia: J. Rapacka, Leksykon tradzcji chorwackich. Warszawa 1997; Djela Frana Krsto Frankopana. Red. Slavko Ježić. Beograd 1936; A. Mijatović, Zrinsko-Frankopanska urota. Zagreb 1999; Zrinski, Adrijanskoga mora sirena. Opr. T. Matić. Zagreb 1957
3) Folklor: formy kultury ludowej, klasyfikacja i podział
Problemy: 1) Definicje folkloru i jego cechy; 2) Działalność Herdera na rzecz romantycznego zainteresowania folklorem; 3) Jakub i Wilhelm Grimm oraz badacze i zbieracze folkloru na Słowiańszczyźnie oraz w Europie Zachodniej (Kalewala, Pieśni Osjana, Pieśni o Niebelungach); 4) Ludowość i słowiańskość (idea słowiańska, slawizm); 5) Lud i naród (definicja pojęć); 6) Klasyfikacja dzieł folkloru (Ch. Burne, P. Saintyves, A. Poviñy, Gusiew).
Bibliografia:
W. Gusiew, Estetyka folkloru. Wrocław 1974
K. Vidaković, Ogledi o usmenoj knjizevnosti. Beograd 1990
4) Folklor: epos.
Problemy: 1) epicka pieśń ustna: charakterystyka i geneza; 2) typy eposu; 3) podział epiki (Karadzić, Gusiew); 4) «odkrywcy epiki» (Kuripesić, Hektorović, Fortis, Karadzić, Sima Milutinović, Kosta Hörmann, Bozidar Petranović) i bugarsztice; 5) struktura epiki ludowej (warstwa historyczna, warstwa mityczna, warstwa chrześcijańska, warstwa baśniowa, warstwa obyczajowa)
Н.И. Кравцов, Сербскохoрватский епос. Москва 1985
T. Maretić, Naša narodna epika. Beograd 1966
5) Folklor: Pieśń liryczna. Ballada
Problemy: 1) Pieśń liryczna: charakterystyka, zakres i korpus; 2) Podział pieśni lirycznych (mitologiczne, obrzędowe, chrześcijańskie, towarzyszące pracy, miłosne, żartobliwe); 3) Erlangenski rukopis (charakterysttyka, badania, zawartość); 4) Alberto Fortis, jego dzieło Viaggio in Dalmatia i Hasanaginica; 5) Charakterysttyka i rozwój ballady; 6) systematyzacja cech eposu i ballady.
6) Folklor: literatura pisana wobec ustnej
Problemy: 1) Typologia relacji pomiędzy literaturą ustną i pisaną; 2) różnice pomiędzy literaturą ustną i pisaną; 3) Przykładowe relacje Biblii wobec literatury ustnej; 4) Obecność folkloru w utworach literatury pisanej różnych epok (na przykład Osman Ivana Gundulicia, Górski wieniec P. P. Njegosza, w prozie realistycznej Radoja Domanovicia czy Balladach Piotrka Kerempucha Miroslava Krleży); 5) folklor w literaturze «wysokiej» i «niskiej»; 6) współistnienie folkloru i literatury pisanej w sferze treści i formy dzieła literackiego.
J. Deretić, Ogledi iz narodnog pesništva. Beograd 1978
N. Kilibarda, O usmenoj književnosti. Titograd 1982
7) Południowosłowiańska powieść o odrodzeniu narodowym. Most na Drinie Ivo Andricia
Problemy: 1) Andrić i Crnjanski jako dwie drogi konceptualizacji serbskiej historii narodowej; 2) Andrić – pisarz paradoksów, 3) Andrić jako pisarz wielkich narracji (uniwersalizm, rola mitów i legend, narrator, kompozycja, problemy gatunku), 4) Kategoria losu zbiorowego, ...
aguaviva