Schulz Bruno - Sklepy cynamonowe - Noc wielkiego sezonu.pdf - Sklepy cynamonowe - Biblioteki_Cyfrowe

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

BRUNO SCHULZ

 

Noc wielkiego sezonu

Czas

Każdy wie, że w szeregu zwykłych, normalnych lat roǳi niekiedy zǳiwaczały czas ze

swego łona lata inne, lata osobliwe, lata wyrodne, którym — jak szósty, mały palec u ręki

— wyrasta kędyś trzynasty, fałszywy miesiąc.

Mówimy fałszywy, gdyż rzadko dochoǳi on do pełnego rozwoju. Jak ǳieci późno

spłoǳone, pozostaje on w tyle ze wzrostem, miesiąc garbusek, odrośl w połowie uwiędła,

raczej domyślna niż rzeczywista.

Winna jest temu starcza niepowściągliwość lata, jego rozpustna i późna żywotność.

Czas, Lato, Kaleka

Bywa czasem, że sierpień ginie, a stary gruby pień lata roǳi z przyzwyczajenia jeszcze

dalej, pęǳi ze swego próchna te dni-ǳiczki, dni-chwasty, jałowe i idiotyczne, dorzuca

na dokładkę, za darmo, dni-kaczany¹, puste i niejadalne — dni białe, zǳiwione i niepo-

trzebne.

Wyrastają one, nieregularne i nierówne, nie wykształcone, zrośnięte ze sobą, jak palce

potworkowatej ręki, pączkujące, zwinięte w ﬁgę.

Inni porównują te dni do apokryfów², wsuniętych potajemnie mięǳy rozǳiały wiel-

kiej księgi roku, do palimpsestów³, skrycie włączonych pomięǳy jej stronice, albo do

tych białych niezadrukowanych kartek, na których oczy, naczytane do syta i pełne tre-

ści, broczyć mogą obrazami i gubić kolory na tych pustych stronicach, coraz blaǳiej

i blaǳiej, żeby wypocząć na ich nicości, zanim wciągnięte zostaną w labirynty nowych

przygód i rozǳiałów.

Ach, ten stary, pożółkły romans roku, ta wielka, rozpadająca się księga kalendarza!

Leży ona sobie zapomniana gǳieś w archiwum czasu, a treść jej rośnie dalej mięǳy

okładkami, pęcznieje bez ustanku od gadulstwa miesięcy, od szybkiego samoróǳtwa

blagi, od bajania i majaczeń, które się w niej mnożą. Ach, i spisując te nasze opowiada-

nia, szeregując te historie o moim ojcu na zużytym marginesie jej tekstu, czy nie oddaję

się tajnej naǳiei, że wrosną one kiedyś niepostrzeżenie mięǳy zżółkłe kartki tej najwspa-

nialszej, rozsypującej się księgi, że wejdą w wielki szelest jej stronic, który je pochłonie?

To, o czym tu mówić bęǳiemy, ǳiało się tedy w owym trzynastym, nadliczbowym

i niejako fałszywym miesiącu ego roku, na tych kilkunastu pustych kartkach wielkiej

kroniki kalendarza.

Ranki były podówczas ǳiwnie cierpkie i orzeźwiające. Po uspokojonym i chłodniej-

szym tempie czasu, po nowym całkiem zapachu powietrza, po odmiennej konsystencji

światła poznać było, że weszło się w inną serię dni, w nową okolicę Bożego Roku.

Głos drżał pod tymi nowymi niebami dźwięcznie i świeżo jak w nowym jeszcze i pu-

stym mieszkaniu, pełnym zapachu lakieru, farb, rzeczy zaczętych i nie wypróbowanych.

Z ǳiwnym wzruszeniem próbowało się nowego echa, napoczynało się je z ciekawością,

jak w chłodny i trzeźwy poranek babkę do kawy, w przedǳień podróży.

¹ kczn — kolba kukuryǳy a. głąb kapusty.

² ok — niekanoniczne opowieści o świętych i postaciach biblĳnych a. księgi niewłączone do kanonu

biblĳnego.

³ lises — wielokrotnie zapisywany i wycierany papirus, z którego zazwyczaj można odczytać agmenty

więcej niż jednego tekstu.

Ojciec mój sieǳiał znowu w tylnym kontuarze⁴ sklepu, małej, sklepionej izbie, po-

kratkowanej jak ul w wielokomórkowe registratury⁵ i łuszczącej się bez końca warstwami

papieru, listów i faktur. Z szelestu arkuszy, z nieskończonego kartkowania papierów wy-

rastała kratkowana i pusta egzystencja tego pokoju, z nieustannego przekładania plików

odnawiała się w powietrzu z niezliczonych nagłówków ﬁrmowych apoteoza⁶ w formie

miasta fabrycznego, wiǳianego z lotu ptaka, najeżonego dymiącymi kominami, otoczo-

nego rzędami medali i ujętego w wywĳasy i zakręty pompatycznych e i o .

Tam sieǳiał ojciec, jak w ptaszarni, na wysokim stołku, gołębniki registratur szele-

Ptak, Handel, Ojciec

ściły plikami papierów i wszystkie gniazda i ǳiupla pełne były świergotu cy.

Głąb wielkiego sklepu ciemniała i wzbogacała się z dnia a ǳień zapasami sukna⁷, sze-

wiotów⁸, aksamitów⁹ i kortów¹⁰. W ciemnych półkach, tych spichrzach¹¹ i lamusach¹²

chłodnej, pilśniowej¹³ barwności, procentowała stokrotnie ciemna, odstała kolorowość

rzeczy, mnożył się i sycił potężny kapitał jesieni. Tam rósł i ciemniał ten kapitał i rozsia-

dał się coraz szerzej na półkach, jak na galeriach jakiegoś wielkiego teatru, uzupełniając

się jeszcze i pomnażając każdego rana nowymi ładunkami towaru, który w skrzyniach

i pakach wraz z rannym chłodem wnosili na niedźwieǳich barach stękający, brodaci tra-

garze w oparach świeżości jesiennej i wódki. Subiekci¹⁴ wyładowywali te nowe zapasy

sycących bławatnych kolorów i wypełniali nimi, kitowali starannie wszystkie szpary i lu-

ki wysokich szaf. Był to rejestr olbrzymi wszelakich kolorów jesieni, ułożony warstwami,

usortowany odcieniami, idący w dół i w górę, jak po dźwięcznych schodach, o gamach

wszystkich oktaw barwnych. Zaczynał się u dołu i próbował jękliwie i nieśmiało altowych

spełzłości i półtonów, przechoǳił potem do spłowiałych popiołów dali, do gobelinowych

zieleni i błękitów i rosnąc ku górze coraz szerszymi akordami, dochoǳił do ciemnych

granatów, do indyga lasów dalekich i do pluszu parków szumiących, ażeby potem po-

przez wszystkie ochry, sangwiny¹⁵, rudości i sepie¹⁶ wejść w szelestny cień więdnących

ogrodów i dojść do ciemnego zapachu grzybów, do tchnienia próchna w głębiach nocy

jesiennej i do głuchego akompaniamentu najciemniejszych basów.

Ojciec mój szedł wzdłuż tych arsenałów¹⁷ sukiennej jesieni uspokajał i uciszał te masy,

ich wzbierającą moc, spokojną potęgę Pory. Chciał jak najdłużej utrzymać w całości te

rezerwy zamagazynowanej barwności. Bał się łamać, wymieniać na gotówkę ten fundusz

żelazny jesieni. Ale wieǳiał, czuł, że przyjǳie czas i wicher jesienny, pustoszący i ciepły

wicher, powieje nad tymi szafami i wtedy puszczą one i nic nie zdoła powstrzymać ich

wylewu, tych strumieni kolorowości, którymi wybuchną na miasto całe.

Przychoǳiła pora Wielkiego Sezonu. Ożywiały się ulice. O szóstej goǳinie po połu-

dniu miasto zakwitało gorączką, domy dostawały wypieków, a luǳie wędrowali ożywieni

jakimś wewnętrznym ogniem, naszminkowani i ubarwieni jaskrawo, z oczyma błyszczą-

cymi jakąś odświętną, piękną i złą febrą¹⁸.

Na bocznych uliczkach, w cichych zaułkach, uchoǳących już w wieczorną ǳielnicę,

miasto było puste. Tylko ǳieci bawiły się na placykach pod balkonami, bawiły się bez

tchu, hałaśliwie i niedorzecznie. Przykładały małe pęcherzyki do ust, ażeby wydmuchać

je i naindyczyć się nagle w jaskrawo wielkie, gulgocące, rozpluskane narośle albo wy-

kogucić się w głupią kogucią maskę, czerwoną i piejącą, w kolorowe jesienne maszkary,

fantastyczne i absurdalne. Zdawało się, że tak nadęte i piejące wzniosą się w powietrze

długimi kolorowymi łańcuchami i jak jesienne klucze ptaków przeciągać będą nad mia-

⁴ konu — lada sklepowa.

⁵ egisu — zbiór dokumentów urzędu lub kancelarii.

⁶ oeoz — uwielbienie a. ubóstwienie.

⁷ sukno — ciężki wełniany materiał.

⁸ szewio — roǳaj wełnianej tkaniny.

⁹ ksi — miękka, krótko strzyżona tkanina.

¹⁰ ko — roǳaj wełnianej tkaniny.

¹¹ siclez — magazyn do przechowywania zboża.

¹² lus — magazyn staroci.

¹³ il — mocno zbity materiał wełniany.

¹⁴ suiek (daw.) — sprzedawca w sklepie.

¹⁵ sngwin — brunatny odcień czerwieni przypominający kolor krwi (łac. snguis ).

¹⁶ sei — barwnik ciemnobrunatny.

¹⁷ senw — dosł. magazyn broni, tu przen.: bogate zbiory.

¹⁸ e — tu: wysoka gorączka.

  Noc wielkiego sezonu



stem — fantastyczne ﬂotylle z bibułki i pogody jesiennej. Albo woziły się wśród krzyków

na małych zgiełkliwych wózkach, grających kolorowym turkotem kółek, szprych i dyszli.

Wózki zjeżdżały naładowane ich krzykiem i staczały się w dół ulicy aż do nisko rozlanej,

żółtej rzeczki wieczornej, gǳie rozpadały się na gruz krążków, kołków i patyczków.

I podczas gdy zabawy ǳieci stawały się coraz barǳiej hałaśliwe i splątane, wypieki

miasta ciemniały i zakwitały purpurą, nagle świat cały zaczynał więdnąć i czernieć i szybko

wyǳielał się zeń majaczliwy zmierzch, którym zarażały się wszystkie rzeczy. Zdradliwie

i jadowicie szerzyła się ta zaraza zmierzchu wokoło, szła od rzeczy do rzeczy, a czego

dotknęła, to wnet butwiało, czerniało, rozpadało się w próchno. Luǳie uciekali przed

zmierzchem w cichym popłochu i naraz dosięgał ich ten trąd, i wysypywał się ciemną

wysypką a czole, i tracili twarze, które odpadały wielkimi, bezkształtnymi plamami, i szli

dalej już bez rysów, bez oczu, gubiąc po droǳe maskę po masce, tak że zmierzch roił

się od tych larw porzuconych, sypiących się za ich ucieczką. Potem zaczynało wszyst-

ko zarastać czarną, próchniejącą korą, łuszczącą się wielkimi płatami, chorymi strupami

ciemności. A gdy w dole wszystko rozprzęgało się i szło wniwecz w tej cichej zamieszce,

w panice prędkiego rozkładu, w górze utrzymywał się rósł coraz wyżej milczący alarm

zorzy, drgający świergotem miliona cichych ǳwonków, wzbierający wzlotem miliona

niewiǳialnych skowronków, lecących razem w jedną wielką, srebrną nieskończoność.

Potem była już nagle noc — wielka noc, rosnąca jeszcze podmuchami wiatru, które ją

rozszerzały. W jej wielokrotnym labiryncie wyłupane były gniazda jasne: sklepy — wiel-

kie, kolorowe latarnie, pełne spiętrzonego towaru i zgiełku kupujących. Przez jasne szyby

tych latarni można było śleǳić zgiełkliwy i pełen ǳiwacznego ceremoniału obrzęd za-

kupów jesiennych.

Ta wielka, fałǳista noc jesienna, rosnąca cieniami, rozszerzona wiatrami, kryła w swych

ciemnych fałdach jasne kieszenie, woreczki z kolorowym drobiazgiem, z pstrym towarem

czekoladek, keksów, kolonialnej pstrokacizny. Te budki i kramiki, sklecone z pudełek po

cukrach¹⁹, wytapetowane jaskrawo reklamami czekolad, pełne mydełek, wesołej tandety,

złoconych błahostek, cynfolii²⁰, trąbek, andrutów²¹ kolorowych miętówek, były stacjami

lekkomyślności, grzechotkami beztroski, rozsianymi na wiszarach²² ogromnej, labiryn-

towej, rozłopotanej wiatrami nocy.

Wielkie i ciemne tłumy płynęły w ciemności, w hałaśliwym zmieszaniu, w szurgocie

Tłum

tysięcy nóg, w gwarze tysięcy ust — rojna, splątana wędrówka, ciągnąca arteriami je-

siennego miasta. Tak płynęła ta rzeka, pełna gwaru, ciemnych spojrzeń, chytrych łypnięć,

pokawałkowana rozmową, posiekana gawędą, wielka miazga plotek, śmiechów i zgiełku.

Zdawało się, że to ruszyły tłumami jesienne, suche makówki, sypiące makiem —

głowy-grzechotki, luǳie-kołatki.

Mój ojciec choǳił zdenerwowany i kolorowy od wypieków, z błyszczącymi oczyma,

w jasno oświetlonym sklepie, nasłuchiwał.

Przez szyby wystawy i portalu dochoǳił tu z daleka szum miasta, stłumiony gwar

płynącej ciżby. Nad ciszą sklepu płonęła jasno lampa naowa, zwisająca z wielkiego skle-

pienia, i wypierała najmniejszy ślad cienia z wszystkich szpar i zakamarków. Pusta, wielka

podłoga trzaskała w ciszy i liczyła w tym świetle wzdłuż i wszerz swe błyszczące kwadra-

ty, szachownicę wielkich taﬂi, które rozmawiały ze sobą w ciszy trzaskami, odpowiadały

sobie to tu, to tam głośnym pęknięciem. Za to sukna leżały ciche, bez głosu, w swej pil-

śniowej puszystości i podawały sobie wzdłuż ścian spojrzenia za plecami ojca, wymieniały

od sza do sza ciche znaki porozumiewawcze.

Ojciec nasłuchiwał. Jego ucho zdawało się w tej ciszy nocnej wydłużać i rozgałęziać

poza okno: fantastyczny koralowiec, czerwony polip falujący w mętach nocy.

Nasłuchiwał i słyszał. Słyszał z rosnącym niepokojem daleki przypływ tłumów, któ-

re nadciągały. Rozglądał się przerażeniem po pustym sklepie. Szukał subiektów. Ale ci

ciemni i ruǳi aniołowie dokądś odlecieli. Pozostał on sam tylko, w trwoǳe przed tłu-

mami, które wnet miały zalać ciszę klepu plądrującą hałaśliwą rzeszą i rozebrać mięǳy

siebie, rozlicytować całą tę bogatą jesień, od lat zbieraną w wielkim zacisznym spichlerzu.

¹⁹ cuk — ǳiś: cukierki.

²⁰ cnoli — cienka folia z walcowanej cyny, materiał ozdobny.

²¹ nu — typ wafelka.

²² wisz (poet.) — urwiska a. roślinność czepiająca się kamieni.

  Noc wielkiego sezonu



Gǳie byli subiekci? Gǳie były te uroǳiwe cheruby, mające bronić ciemnych, su-

kiennych szańców²³? Ojciec podejrzewał bolesną myślą, że oto grzeszą gǳieś w głębi

domu córami luǳi. Stojąc nieruchomy i pełen troski, z błyszczącymi oczyma w jasnej ci-

szy sklepu, czuł wewnętrznym słuchem, co ǳiało się w głębi domu, w tylnych komorach

wielkiej kolorowej tej latarni. Dom otwierał się przed nim, izba za izbą, komora za ko-

morą, jak dom z kart, i wiǳiał gonitwę subiektów za Adelą przez wszystkie puste i jasno

oświetlone pokoje, schodami na dół, schodami do góry, aż wymknęła się im i wpadła do

jasnej kuchni, gǳie zabarykadowała się kuchennym kredensem.

Tam stała zdyszana, błyszcząca i rozbawiona, trzepocąca z uśmiechem wielkimi rzę-

sami. Subiekci chichotali, przykucnięci pode drzwiami. Okno kuchni otwarte było na

wielką, czarną noc, pełną rojeń i splątania. Czarne, uchylone szyby płonęły reﬂeksem da-

lekiej iluminacji. Błyszczące garnki i butle stały nieruchomo dokoła i lśniły w ciszy tłustą

polewą. Adela wychylała ostrożnie przez okno swą kolorową, szminkowaną twarz z trze-

pocącymi oczyma. Szukała subiektów na ciemnym podwórzu, pewna ich zasaǳki. I oto

ujrzała ich, jak wędrowali ostrożnie, gęsiego, po wąskim gzymsie podokiennym wzdłuż

ściany piętra, czerwonej odblaskiem dalekiej iluminacji, i skradali się do okna. Ojciec

Tłum, Handel, Koniec

świata

krzyknął z gniewu i rozpaczy, ale w tej chwili gwar głosów stał się całkiem bliski i nagle

jasne okna sklepu zaludniły się bliskimi twarzami, wykrzywionymi śmiechem, rozgada-

nymi twarzami, które płaszczyły nosy na lśniących szybach. Ojciec stał się purpurowy

ze wzburzenia i wskoczył na ladę. I kiedy tłum szturmem zdobywał tę twierǳę i wkra-

czał hałaśliwą ciżbą do sklepu, ojciec mój jednym skokiem wspiął się na półki z suknem

i, uwisły wysoko nad tłumem, dał z całej siły w wielki puzon z rogu i trąbił na alarm.

Ale sklepienie nie zapełniło się szumem aniołów, śpieszących na pomoc, a zamiast tego

każdemu jękowi trąby odpowiadał wielki, roześmiany chór tłumu.

— Jakubie, handlować! Jakubie, sprzedawać! — wołali wszyscy, a wołanie to, wciąż

Handel, Prorok

powtarzane, rytmizowało się chórze i przechoǳiło powoli w melodię reenu, śpiewaną

rzez wszystkie gardła. Wtedy mój ojciec dał za wygraną, zeskoczył z wysokiego gzymsu,

i ruszył z krzykiem ku barykadom sukna. Wyolbrzymiony gniewem, z głową spęczniałą

w pięść purpurową, wbiegł, jak walczący prorok, na szańce sukienne i jął²⁴ przeciwko nim

szaleć. Wpierał się całym ciałem w potężne bale wełny i wyważał je z osady, podsuwał się

pod ogromne postawy sukna i unosił je na zgarbionych barach, by z wysokości galerii

strącać je na ladę z głuchym łomotem. Bale leciały, rozwĳając się z łopotem w powie-

trzu w ogromne chorągwie, pułki wybuchały zewsząd wybuchami draperii, wodospadami

sukna, jak pod uderzeniem Mojżeszowej laski.

Tak wylewały się zapasy szaf, wymiotowały gwałtownie, płynęły szerokimi rzekami.

Wypływała barwna treść półek, rosła, mnożyła się i zalewała wszystkie lady i stoły.

Ściany sklepu znikły pod potężnymi formacjami tej sukiennej kosmogonii, pod tymi

pasmami górskimi, piętrzącymi się w potężnych masywach. Otwierały się szerokie doliny

wśród zboczy górskich i wśród szerokiego patosu wyżyn grzmiały linie kontynentów.

Przestrzeń sklepu rozszerzyła się w panoramę jesiennego krajobrazu, pełną jezior i dali,

a na tle tej scenerii ojciec wędrował wśród fałd i dolin fantastycznego Kanaanu, wędrował

wielkimi krokami, z rękoma rozkrzyżowanymi proroczo w chmurach, i kształtował raj

uderzeniami natchnienia.

A u dołu, u stóp tego Synaju, wyrosłego z gniewu ojca, gestykulował lud, złorzeczył

i czcił Baala, i handlował. Nabierali pełne ręce miękkich fałd, drapowali się w kolorowe

sukna, owĳali w zaimprowizowane domina²⁵ i płaszcze i gadali bezładnie a obﬁcie.

Mój ojciec wyrastał nagle nad tymi grupami kupczących, wydłużony gniewem, i gro-

mił z wysoka bałwochwalców potężnym słowem. Potem, ponoszony rozpaczą, wspinał

się na wysokie galerie szaf, biegł obłędnie po bantach²⁶ półek, po dudniących deskach

ogołoconych rusztowań, ścigany przez obrazy bezwstydnej rozpusty, którą przeczuwał

za plecami głębi domu. Subiekci dosięgli właśnie żelaznego balkonu na wysokości okna

i wczepieni w balustradę, pochwycili pół Adelę i wyciągnęli ją przez okno, trzepocącą

oczyma i wlokącą za sobą smukłe nogi w jedwabnych pończochach.

²³ szniec — ziemne umocnienie obronne.

²⁴ (daw.) — zacząć.

²⁵ oino — roǳaj płaszcza z kapturem.

²⁶ n — tu: wspornik zwiększający wytrzymałość półek.

  Noc wielkiego sezonu



Schulz Bruno - Sklepy cynamonowe - Noc wielkiego sezonu.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: